Morgunblaðið - 09.02.1966, Blaðsíða 11

Miðvikudag'ur 9. felbrúar 1966
MORGUNBLAÐIÐ
11
um miklar landanir í Þýzka-
landi fyrir fast og hagstætt
verð við Bandaríkjamenn og
Breta fyrir árið 1948 og 1949.
Tókust þessir samningar fyrir
atbeina Bjarna Benediktssonar,
þáverandi utanríkismálaráð-
herra. Binnig hafði það mikla
þýðingu fyrir sjávarútveginn í
heiid, að það tókst að vinná
upp mjög stóran markað fyrir
hraðfrystan fisk í Bandaríkj-
unum undir forustu Jóns Gunn
arssonar, framkvæmdastjóra
S.H., og ná samningum við
ýmis Evrópulönd um mikil
kaup á hraðfrystum fiski, þar
á meðal Rússland og Tékkó-
slavakíu.
Á tímum uppbóta og bóta
gjaldeyriskerfisins, sem varaði
nær óslitið frá 1947 þar til í
febrúar 1960, bjó togaraútgerð-
in við hið mesta misrétti í
gjaldeyrismálum, sem ledidi
til þess, að fiskur, sem aflað-
ist á togara, var sum árin
greiddur með allt að 30%
lægra verði uppúr skipi en
fiskur sem veiddist á báta,
þótt sama verð fengist fyrir
afurðirnar á erlendmn mark-
aði. Á árunum 1951-1958 nam
þessi mismunur um 700 þús-
und krónum að meðaltali á
ári á skip, eða á þessum 8 ár-
um 5.6 milljónum króna á
hvern togara.
í febrúarmánuði 1960 var
uppbótakerfið loks afnumið og
skráð eitt gengi fyrir alla út-
flutningsframleiðslu landsins.
Leiðréttingin fékkst ekki fyrr
en togaraútgerðin hafði orðið
fyrir alvarlegum aflabresti.
Talið er, að þetta misrétti á
skráningu gjaldeyrisins fyrir
útflutningsafurðirnar hafi skað
að togarana um 250 milljónir
króna síðustu átta árin, sem
það var í giWi.
i Útfærsla landhelginnar á
árunum 1952 til 1961, sem af
öllum var talin nauðsynleg
vegna ágengni erlendra veiði-
skipa, og þar af leiðandi hættu
á ofveiði, kom mjög hart nið-
ur á íslenzku togurunum. Tal-
ið er, að vegna útfærslunnar
hafi togararnir á vissum árs-
Jón forseti, fyrsti togarinn sem smíðaður var fyrir íslendinga,
á siglingu út af Arnarfiröi.
I lega eitt ár afléttu Englending-
:í ar 10% innflutningstollinum
]■ en innflutningshömltunum
t (kvótanum) á íslenzkum fiski
I í október 1939.
1 í október 1939 hófu því ís-
i lenzku togararnir siglingar til
1 Bretlands að nýju, og sigldu
I allt stríðið með afla til sölu á
I brezkum markaði, og önrnur
t fiskiskip og flutningaskip með
I ísfisk og hraðfrystan fisk, sem
Ö aflast hafði á íslenzka bátaflot
P ann. Á vissu tímabili var talið,
!t að 70% af neyzlufiski Breta
II hefði aflazt á íslezk fiskiskip.
|J Siglingarnar til Bretlands á
!t etríðsárunúm og fyrstu árin
1 eftir striðið bættu mjög af-
I Ikomu íslenzka sjávarútvegsins
I og þjóðarinnar í heild. Hin
I mikla gjaldeyriseign íslend-
‘J inga í stríðslok hafði fyrst og
I fremst komið frá sjávarútveg-
! inum.
!En þessar siglingar höfðu I
för með sér mikla hættu fyrir
' áhafnir og skip. Samkvæmt
í upplýsingum Slysavarnarfélags
I íslands, er talið að í síðari
I heimsstyrjöldinni, 1939-1945
1 hafi 10 íslenzk skip farizt af
il styrjaldarástæðum. Með þess-
'I um skipum fórust 163 íslend-
! ingar auk þess sem 5 siómenn
I biðu bana, er þýzkur kafbátur
J réðst með skothríð á íslenzkan
> línuveiðara. Af þessum 10 skip-
I um voru 5 togarar og með þeim
I fórust 99 íslendingar.
í 1 stríðimu hafði verið heim-
r ilað að safna fé í nýbyggingar-
! sjóði hjá útgerðar- og skipa-
I félögum. Kom þetta fé í góð-
I er þarfir í stríðslokin, þvi að
! auk skipatjónsins voru þou
! skip, sem enn voru við líði,
! flest 30 ára eða eldri, orðin úr-
! elt og ekki til framibúðar,
! þrátt fyrir það að þeim hafði
I verið vel við haldið síðusu ár-
I in.
I Ríksstjórn Ólafs Thors, ný-
•T sköpunarstjórnin, hófst handa
! um nýsköpun togaraflotans.
! Samið var um smíði á 30 tog-
! urum I Bretlandi árið 1945, og
1 tveim til viðbótar 1946. Árið
! 1948 samdi stjórn Stefáns Jóh.
! Stefánssonar um smíði á 10
! itogurum. Af þessum 42 tog-
I urum voru 4 dieseltogarar, 2 af
! þeim fyrstu 30 og 2 af þeim
! 10 síðustu. Mjög hagstæð kjör
! fengust um smíði og afgreiðslu
! fyrstu 32 togaranná, sökum
í þess að enskir útgerðarmenn
I höfðu þá ekki gert upp við sig
I hvort þeir ættu að smíða svo
I stóra og dýra togara að þeirra
! éliti. Er óhætt að fullyrða, að
! nýsköpunartogaramir hafi ver-
' ið beztu togararnir, sem nokk-
! ursstaðar höfðu verið smíðaðir
I fram til þess tíma.
f Það er fyrst nú síðustu árin,
! »ð rætt er um að ný gerð tog-
I «ra taki nýsköpunartogurunum
r eð sumu leyti fram, enda eru
r þessi ný.iu skip margfalt dvr-
r ari í stofnkostnaði en nýsköp-
1 unartogararnir voru.
! Hinn 1. sent. 1946varl0%
r innflutningstollurinn á ísfiski
1 látinn taka gildi að nýju í Bret
landi. Fiskmarkaðurinn þrengd
ist og verðið fór lækkandi eftir
því, sem fleiri skip tóku þátt
í veiðunum og meira barst að
®f fiski. Þegar þannig kreppti
að á aðalmarkaðinum, hafði
það ómetanlega þýðingu fyrir
togaraútgerðina að semja tókst
ít annað langvarandi löndun-
arbönn og truflanir á af-
greiðslu íslenzku togaranna á
brezka fiskmarkaðinum.
Lengsta löndunarbannið stóð
í nærfellt 4 ár samfleytt.
Mikla þýðingu hafði það, til
þess að greiða úr þessari
flækju, þegar íslenzka sendi-
herranum í París, Pétri Bene-
diktssyni, tókst fyrir milli-
göngu Efnahagssamvinnustofn-
unar Evrópu E.E.O.C., að
koma á samningaviðræðum í
París milli fulltrúa togaraeig-
enda á íslandi og Bretlandi,
sem leiddu til samkomulags
um fisklandanir togaranna í
Bretlandi haustið 1956, og gilti
samningurinn til 10 ára.
Fulltrúar ísl .togaraeigenda
við samningsgerðina voru
Kjartan Thors, Jón Axel Pét-
ursson og Loftur Bjarnason.
Árin 1957 og 1958 var mjög
góð karfaveiði hjá íslenzku
togurunum við Nýfundnaland
og Grænland. Meðal annars í
sambandi við aflavonir, sem þó
vöknuðu, voru keyptir til
landsins sex nýir togarar 900
til 1000 smálestir, og voru þeir
ætlaðir fyrst og fremst til
veiða á fjarlægum miðum.
Eftir 1958 hefur afli togaranna
brugðizt að mestu leyti á fjar-
lægum miðum, og gömlu heima
mið togaranna eru þeim að
miklu leyti lokuð vegna út-
Framhald á bls. 19.
Núverandi stjórn FÍB ásamt framkvæmdastjóra sínum, talíð frá vinstri, fremri röð: Valdimar
Indriðason, Vilhelm Þorsteinsson, Loftur Bjarnason, Jónas Jónsson. Aftari röð: Ólafur Tr. Ein-
arsson, Marteinn Jónasson, Ólafur H. Jónsson og Sigurður H. Egilsson, framkvæmdastjóri FÍB.
tímum verið sviptir rétti til
fiskveiða á % til % af þeirn
fiskimiðum, sem þeim áður
voru heimil. Á árunum 1952,
allt til þess að ríkisstjóminni
tókst að ná samningum við
»Breta, eftir langvarandi þóf
vorið 1961, — um að þeir við-
urkenndu 12 mílna landhelg-
ina, ásamt nýjum, mjög þýð-
ingarmiklum útfærslum grunn
línanna á fjórum stöðum, gegn
því að þeir fengju heimild til
veiða á takmörkuðum svæðum
í 9 til 24 mánuði á árunum
1961 til 1964 — voru hvað eft-
Enginn hafi öðrum fremuri
sérréttindi til veiða
ekki fengið fisk hér við land
fyrir frystihúsin þá álít ég að
skuttogarar af svipaðri stærð
myndu ekki afla betur.
Eigi hins vegar að byggja
nýja togara er sjálfsagt að
þeir verði skuttogarar, þótt
aflamöguleikamir séu ekki
meiri í sjálfu sér.
Ég vil taka fram, að togarar
eins og Víkingur, M.ai og Sig-
urður eru með því bezta sem
þekkist í heiminum til veiða
og hafa möguleika til að fiska
eins og nýju skuttogararnir.“
„En hvað viljið þér segja
um stór verksmiðjuskip?“
„M.aður hefur litið svo á, að
ísland liggi þannig við mið-
unum, að vinnslan ætti að
geta farið fram hér. I»ó geti
það verið til athugunar, að ís-
lendingar byggi slík skip
verði þeir að sækja fiskinn á
fjarlægari mið og langt í
burtu.
Hins vegar væri það ef til
vill hagstætt að byggja um
1200—1400 tonna togara, sem
heilfrysti aflann um borð líkt
því sem nú er gert á bv.
Narfa.
Útgerðarmaður Narfa hefur
náð mjög hagstæðu verði fyr-
ir heilfrystan fisk til Rúss-
lands, en sem togarinn landar
hér heima til flutnings þang-
að.
Þetta verð er það hagstætt,
að mikill munur er á því og i
verðinu, sem fæst fyrir fisk 7
landað hér heima og það þótt \
tillit sé tekið til kostnaðar við k
heilfrystinguna. I
I>á má benda á, að í frekar /
tregum fiski er ekki hætta á
því, að hann verði of gamall
sé heilfryst um borð. Það er
einmitt hættan sem vofir yfir,
þegar fisk.að er fyrir frysti-
húsin í lanrli.
Að lokum vil ég ítreka, að
mesta hagsmunamál íslenzkr-
ar togaraútgerður í dag er að
fá að veiða á sínum gömlu
miðum einis og aðrir og ráð-
stáfanir verði gerðar í tíma til
friðunar hrygningarsvæðun-
um.“
— segir Loftur Bjamason, formaður FÍB
FÉLAG íslenzkra botnvörpu-
skipaeigenda er fimmtíu ára
í dag. Formaður þess er Loft-
ur Bjamason, útgerðarmaður |
í Hafnarfirði, og hefur Morg-f
unblaðið snúið sér til hans og
leitað eftir áliti hans á helztuf
vandamálum íslenzkrar togara f
útgerðar í diag og framtiðar-
horfum hennar.
„Afli er tregari í dag á öll-
um þeim miðum, sem íslenzk-
ir togarar sækja hér við land,“
sagði Loftur, „I>ar er mikill
munur á, t. d. miðað við
fyrstu árin eftir heimsstyrjöld
ina sdðari.“
„Óttizt þér ofveiði á heima-
miðunum?“
„Því er ekki að leyna, að
fiskifræðingarnir hafa komizt
að þeirri niðurstöðu með
rannsóknum á síðustu 5 árum,
að meina hafi verið veitt en
æskilegt er vegna viðgangs
fiskistofnanna hér við land,
að minnsta kosti þorskstofns-
ins.“
„Hvaða ráð teljið þið tog-
aramenn æskileg til að stöðva
þessa þróun?“
„Að friða skilyrðislaust fyr-
ir öllum veiðum á hrygnimg-
artímanum þau svæði, sem
vitað er að þorskurinn hrygn-
ir aðallega á. Hér á ég ekki
aðeins við veiðar togaranna
heldur einnig veiðar báta með
netum, nótum og línu.
Það er aftur á móti krafa
okkar togaramanna, að togar-
arnár fái að veiða þar sem
öðrum er heimilt að veiða upp
að þriggja mílna landhelginni.
Enda er landhelgin sameign
allra íslendinga og þar á eng-
inn öðrum fremur að hafa
sérréttindi til veiða. Einnig
vil ég leggja áherzlu á, að
næst á eftir línunni er botn-
varpan meinlausasta veiðar-
færið og gerir ekki þann
skaða sem sum önmur. Botn-
varpan skilar einnig beztu
vörunni, ásamt línunni.“
Loftur Bjarnason.
„Hvað um síldveiðar togar-
anma?“
„Vestur-Þjóðverjar g e r ð u
tilraunir með flotvörpu tii
sáldveiða nú í haust hér við
Austurland og gáfust þær
mjög vel. Þjóðverjar hafa gert
flotvörpu, sem við teljum að
henti togurum okk.ar og í sum
ar verða gerðar tilraunár með
síldarvörpuna hjá okkur.“
„Hvað viljið þér segja um
framtíð toganaútgerðarinnar á
Íslandi?"
„Hún byggist fyrst og
fremst á aflabrögðunum og
hvort togararnir fái að njóta
sömu réttinda til veiða og
aðrir, að fiskv.erðinu ó-
gleymdu.“
„Sumir telja skuttogara
framtíðarlausnina. Hvað er
yðar álit?“
„Geti nýsköpumartogararnár