Morgunblaðið - 17.07.1966, Page 17

Sunnudagur 17. júlí 1966
MORGUNBLAÐIÐ
17
Heimsókn U Thant
HEIMSÓKN U Thant fram-
kvæmdastjóra Sameinuðu þjóð-
anna fyrir rúmri viku vakti
verðskuldaða athygli. Þetta er í
fyrsta skipti, sem maður í hans
stöðu heimsækir land okkar.
Sumum fannst það einkennilegt,
að hann, Austurlandamaðurinn,
yrði fyrstur til hingaðkomu, þar
eð fyrirrennarar hans voru báðir
norrænir menn. Sjálfur sagðist
U Thant nú vera búinn að heim-
sækja öll Evrópulönd nema Lux-
emburg og koma víða annars
staðar. Hinsvegar sagðist hann
hafa komið í fá Asíulönd, ein-
mitt vegna þess að hann er upp-
runninn úr þeim heimshluta.
Svipuð sjónarmið kynnu að hafa
ráðið hjá fyrirrennurum hans.
Þeir, er U Thant hittu, hrifust
af framkomu hans, yfirlætis-
leysi og einlægni. í sinni áhrifa-
ríku ræðu í Háskólanum gerði
U Thant grem fyrir, að Samein-
uðu þjóðirnar mundu trauðla
koma að tilætluðum notum,
nema menn temdu sér annan
hugsunarhátt en hingað til hef-
ur verið ráðandi. Þvílík hugar-
farsbreyting verður ekki með
snöggu móti og þarf þess vegna
ekki að undrast þó að langan
tíma taki, þangað til þessi stofnun
hefur náð fullum þroska. Verk-
efni framkvæmdastjóra hennar
hlýtur ætíð að verða erfitt, ekki
sízt á vaxtartímanum meðan til
hans eru gerðar nær ofurmann-
legar kröfur. Þó að hægt gangi,
hefur mikið á unnizt. Þjóða-
bandalagið í Genf hafði raun-
verulega rofnað áður en það
hafði náð þeim aldri, sem Sam-
einuðu þjóðirnar eru nú á; ný-
lega orðnar 21 árs eða myndug-
ar, ef svo má segja.
Sameinuðu þjóðirnar hafa nú
þegar lifað af erfið uppvaxtarár-
in og er það ekki sízt að þakka
U Thant gengur af fundi í Stjórnarráði íslands.
REYKJAVÍKURBRÉF
stjórnvizku hinna þriggja fram-
kvæmdastjóra þeirra.
Aðalsmark jafn-
réttisins
í samtölum lét U Thant það
uppi, að sér sýndist það öðru
fremur einkenni á norrænum
þjóðum hversu jöfnuður væri
þar áberandi. í löndum þessum
sæjust lítil merki hins ytra
valds og æðstu valdamenn héldu
sig með sama hætti og aðrir
borgarar. Norrænir menn teldu
slíkt svo sjálfsagt, að þeir veittu
því naumast athygli, en sá, sem
víða hefði farið, kæmist ekki
hjá því að gera sér grein fyrir,
að þetta væri sérkenni þessara
þjóða.
Þessi orð hins víðförula og
glöggskyggna framkvæmda-
stjóra Sameinuðu þjóðanna eru
umhugsunarverð fyrir okkur ís-
lendinga. Dvöl hans hér var
raunar skemmri en svo, að hann
ætti þess kost að átta sig á hátt-
um íslenzkum. En kunnugir
vita, að svo mikill sem jöfnuður
er með öðrum norrænum þjóð-
um, er hann samt mestur á ís-
landi. Þetta er eitt þeirra gæða,
sem menn oft meta miður en
skyldi, af því að þeir halda, að
sami háttur sé hvarvetna. ís-
lendingum er að vísu frá fornu
fari í blóð borin meiri jafnrétt-
istilfinning ea flestum eða öll-
um öðrum. En á okkar dögum
hefur raunverulegt jafnræði
aukizt. Nú orðið er það sem bet-
ur fer, engar ýkjur, að fátækt
þarf ekki, — ef annað kemur
ekki til, — að verða til hindrun-
ar því, að hver og einn g«_ti afl-
að sér þeirrar menntunar, sem
hugur hans og hæfileikar standa
til. Menntunarhroki er og nú að
mestu úr sögunni. Nú orðið
mundi það ekki geta við borið,
Laugard. 16. júlí
sem séra Sigurbjörn Á. Gísla-
son hefur sagt frá af skólaárum
sínum hér í bæ, er hann var var-
aður við að láta sjá sig á götu
með óskólagengnum jafnaldra!
Skattskráin minnir menn og á,
hversu tekjur manna sveiflast
frá ári til árs. Meðal hinna
hæstu skattgreiðenda eru fáir,
sem hafa fengið verulegt fé að
erfðum, heldur eru það menn,
sem sjálfir hafa rutt sér braut.
Annað höfuðein-
kenni
Á meðan stóð á dvöl U Thant
hvarf á brott allstór hópur
þýzkra fyrirmanna sem hingað
höfðu komið til að sitja fund
Atlantshafsbandalagsfélaganna,
en dvöldu hér lengur en aðrir
þátttakendur þess fundar og fóru
víða um landið. Á hádegisverð-
arfundi, sem haldinn var í Þjóð-
leikhússkjallaranum á vegum
Vestrænnar samvinnu og Varð-
bergs, töluðu ýmsir forvígis-
menn Þjóðverjanna og hélt
Mommer talsmaður sósíaldemó-
krata á þýzka þjóðþinginu aðal-
ræðuna. Mjög var fróðlegt að
hlýða á tal alla þessara manna,
og þá ekki sízt hvernig Mommer
lýsti áhrifum sínum af íslands-
ferðinni. Hann sagðist sjálfur
vera þingmaður í kjördæmi í
Suður-Þýzkalandi og væru íbú-
ar kjördæmisins h.u.b. 260 þús.
að tölu. Vegalengdir innan kjör-
dæmisins væru nokkrar, þó ekki
meiri, — ef rétt hefur verið eftir
tekið, — en svo, að hvergi væri
lengra en 30 km. á milli staða á
yztu mörkum. Hann sagðist þess
vegna hafa átt erfitt með að
skilja hvernig einungis 190
þúsund manns, eða 90 þús. færri
en í hans eigin kjördæmi, gætu
haldið uppi heilu ríki og sér-
stöku þjóðféiagi í landi, sem
væri svo margfalt umfangs-
meira og erfiðara yfirferðar en
kjördæmi hans. Nú hefði hann
reynt, að sjón væri sögu ríkari;
hér væri vissulega ekki um
nein skrök að ræða, heldur raun-
veruleika, sem teljast. yrði til
afreka.
„í kjallaranum44?
Athyglisvert er, að stundum
þegar íslenzkir menn benda á
þessi tvö höfuðeinkenni hins
íslenzka þjóðfélags, sem skarp-
skyggnym ferðalöngum þykja
eftirtektarverðust, jafnræðið og
það aírek, að halda uppi full-
valda ríki í stóru og erfiðu landi,
þá reyna sumir að gera sem
minnst úr þessu. Á dögunum
stóð í einhverju blaði, að tal
um jafnræði ætti heima „í
kjallaranum". Og ef minnst er
á erfiðleikana, sem fámenni og
stærð landsins skapar, þá er sagt
að þar með sér verið að ala á
minnimáttarkennd! Sannleikur-
inn er allur annar. Jafnræðið er
runnið frá hinu bezta og göfug-
asta í skaphöfn norrænna
manna, og án þess að skilja
örðugleikana við að halda uppi
hinu íslenzka ríki hafa menn
ekki hugmynd um stórhug og
þrautseigju islenzku þjóðarinnar.
Mikið á sig lagt
Slíku þjóðfélagi sem okkar
verður ekki uppi haldið, nema
borgararnir séu reiðubúnir til
að ieggja mikið á sig í því
skyni. Þó að það sé misskilning-
ur, að íslendingar hafi nokkurn
umtalsverðan beinan hagnað af
dvöl erlends varnarliðs í land-
inu, þá er ekki því að neita, að
trúlega yrði kostnaður af ís-
lenzku varnarliði okkur ofvax-
inu. Vegna þess að við erum
lausir við kostnað af vörnum,
þá þurfa skattar ekki að vera
hærri hér, en í öðrum löndum.
Þeir eru m.a.s. lægri hér en yfir-
leitt tíðkast í nágrannalöndum
okkar. Engu að síður krefst nú-
tímaþjóðfélag mikilla gjalda af
þegnunum, ekki sízt þegar ein
eða tvær kynslóðir hafa svo að
segja þurft að gera frá grunni öll
mannvirki, sem í landinu eru.
Hver er sá íslendingur, sem að
athuguðu máli, telur eftir það,
er hann leggur fram til að gera
landið byggilegt og halda uppi
sjálfstæði þjóðarinnar?
V
Cóð lífskjör
Rétt er og að hafa það í huga,
að þótt framlög til almanna-
þarfa séu mikil, þá eru lífskjörin
hér á landi engu að síður góð.
Aldrei hafa þau þó verið eins
góð og nú. enda hefur beinn
kaupmáttur launa almennings á
síðustu tveim árum vaxið milli
15—20%. Nú ríður á að misstíga
sig ekki, svo að þessi mikli vinn-
ingur glatist ekki. Því miður
skortir okkur enn öryggi, og
gætum þó notið þess í ríkum
mæli, ef við kunnum sjálfum
okkur hóf. Oft heyrist talað um
þýzka efnahagsundrið, þ.e.a.s.
það kraftaverk, að þýzka þjóðin
skuli eftir hrun ófriðarlokanna
og niðurlægingu næstu ára þar á
eftir, hafa á skömmum tíma
komizt í röð efnuðustu þjóða
heims. En Þjóðverjar þeir, sem
hér að framan var getið, höfðu
orð á því, að lífskjör manna hér
virtust betri en gengur og gerizt
i V-Þýzkalandi. Þvílíkur saman-
burður er gerður eftir sjón-
hendingu. En „glöggt er gests
augað“, og sannarlega eru orðin
mikil umskipti á, þegar deila
má um hverjir njóti betri lífs-
kjara, hinar efnuðust þjóðir á
meginlandi álfunnar eða íslend-
ingar.
r
A vestasta byggðu
bóli í Norðurálfu
Fróðlegt var að koma fyrra
laugardag að Hvallátrum, Bjarg-
töngum og á sjálft Látrabjarg.
Himinninn var heiður og blár,
haíið skínandi bjart og ekki
bærðizt hár á höfði. Fugla-
mergðin í bjarginu var með
ólíkindum til að sjá, jafnvel
fj'rir þann, sem ekki vogaði sér
of nærri bjargbrúninni. í þeim
mikla fjölda var stöðugt ys og
þys, ekki minni en í stærstu
stórborg. Úti fyrir velti hvalur
sér í hafskorpunni. Enn lengra
til að sjá voru nokkur skip á
sveimi. Bændurnir á Hvallátr-
um voru ekki síður höfðinglegir
en hinir erlendu fyrirmenn, sem
dvalizt höfðu hér í Reykjavík
dagana á undan.
Lítilla sanda
lítilla sæva
lítil eru geð guma.
segir í Hávamálum. Fáir menn
eiga við að búa stórfenglegri
náttúru en þessir. En stundum
geta hamfarirnar bugað mátt
mannsins, brotið hann eða gert
að hérvilling. Þessa menn höfðu
þær eflt að manndómi og skiln-
ingi. Stundarspjall við þá var
lærdómsríkt, m.a. til að skilja
þróunarsögu íslenzkra atvinnu-
hátta.
Langsótt er að aka í bíl út að
Hvallátrum og þá ekki síður að
Selárdal yzt í Arnarfirði, en þó
vel fært hvorttveggja og mætti
gera ennþá betra með viðráðan-
legum kostnaði. Áður fyrri var
veruleg byggð á báðum þessum
stöðum. Selárdalur, sem nú er
einna afskekktasta byggt ból á
íslandi, var öldum saman eitt
tekjumesta prestssetur landsins.
Orsakir breytinganna eru ýms-
ar; en ein sker úr. Báðir þessir
staðir liggja við ágæt fiskimið,
svo að örstutt þarf að róa.
Þess vegna komu menn þangað
í ver víðsvegar að. Eftir að skip
stækkuðu og þó einkum eftir að
vélaafl kom til, þá munaði ekki
eins um vegalengdir á sjó og áð-
ur. Sæmileg hafnarskilyrði urðu
lífsnauðsyn. Af þeim sökum
fluttust útgerðarstöðvar inn á
eyrar og víkur í innfjörðum, þar .
sem skip gátu legið í skjóli. Áð-
ur fyrri töluðu menn um breytta
atvinnuhætti, nú um tækni- og
hagræðingu. Allt er þetta sama
sagan; undirstaða framfara en
skapar einnig ný vandamál og
erfiðleika, sem þeir er utan við
standa, eiga erfitt með að skilja
til fulls.
Gott vitni um hina óslökkvandi
fróðleiks- og söfnunarþrá, sem
með íslendingum býr, er það, að
á leiðinni út á Látrabjarg, nokk-
urn veginn miðsvegar frá Patr-
eksfirði að Hnjóti í Örlygshöfn,
hefur bóndinn þar af eigin
rammleik komið upp byggða-
safni. Þar má á skammrf stundu
íylgjast með þróun frá frum-
stæðum lifnaðarháttum, þegar í
örbirgðinni varð að notast við
allt, sem að, hendi kom.
Varðarferðin
Einkum var fróðlegt að lfta
yfir þetta safn fyrir þann, sem
rennt hafði nokkrum dögum
áður augum yfir hið mikla
byggðasafn að Skógum undir
Eyjafjöllum. Það er fjölbreyti-
legra og gert við betri aðstæður,
en hvort tveggja lýsir ágætri
elju og skarpskyggni á gildi
gamalla menja. Að Skógum
komu þátttakendur Varðarferð-
arinnar að þessu sini, h.u.b. 900
manns. í þeirri ferð mátti nú
sem fyrr sjá menn á öllum aldri,
æruverðuga öldunga og ung
börn. Þar var fólk úr öllum
stéttum þjóðfélagsins — fólk,
sem hefur ánægju af því að hitt-
ast og kynnast innbyrðis og vill
einnig kynnast sínu eigin landi,
fegurð þess og sögu. Varðar-
ferðin er eitt tákn þess samein-
ingaranda, sem í Sjálfstæðis-
flokknum ríkir og hann leitast
við að efla með þjóðinni allri.
Því betur sem einstaklingarnir
kynnast, því minni verður öf-
und og úlfúð. Því fleiri höfuð-
borgarbúar sem fara víðar um
landið, því betur skilja þeir, að
alhliða uppbygging íslands er
þess verð, að mikið sé hennar
vegna í sölurnar lagt.