Morgunblaðið - 06.11.1966, Blaðsíða 12

12
MORGU N B LAÐIÐ
Sunnudagur 6. nóv. 1968
Víða hörð keppni milli demókrata og repúblíkana.
Reiknað með að þeir síðarnefndu vinni eitthvað á.
Ronald Regan á kosningafundi.
Á þriðjudaginn munu tugir
milljóna Bandaríkjamanna
mæta á kjörstöðum í heima
héruðum sínum til að kjósa
fulltrúa á 90. löggjafarþing
þjóðarinnar, ríkisstjóra í
35 ríkjum, nærri sjö þúsrmd
fulltrúa á fylkisþing ríkj-
anna, auk fjölda opinberra
starfsmanna.
Ekki er hér um forsetakosn-
ingar að ræða svo búist er við
minni kjörsókn en í kosning-
unum 1964, þegar Lyndon B.
Johnson var kjörinn forseti
með 42.187.772 atkvæðum og
Barry Gbldwater hlaut 26.607.
815 atkvæði.
Kosið er til Bandaríkjaþings
á tveggja óra fresti, og þá kjörn
ir allir 435 þingmenn Fulltrúa
deildarinnar og um þriðjungur
þingmanna Öldungadeildarinn-
ar að þessu sinni 35 menn. Er
kosningaréttur miðaður við 21
órs aldur í 46 ríkjum, 18 ára
í tveimur, 19 í einu og 20 í
einu.
Ekki er búizt vi'ð að kosn-
ingarnar á þriðjudaginn valdi
stórfelldum breytingum á vald
ahlutfalli flokkanna á þingi er
þó reiknað með að republikan
ar vinni nokkuð á. Samkvæmt
skoðannakönnun tímaritsins
Newsweek hálfum mánuði fyrir
kosningar virðast líkur fyrir
því að republikanar vinni 28
sæti í fulltrúadeidinni og eitt
í Öldungardeildinni. En þetta
getur að sjálfsögðu breytzt.
Rætist þessi spá þurfa demó-
kratar þó engu að kvíða, því
þeir hafa þá 66 sæti í Öldunga
deildinni gegn 34 sætum repu
blikana, og 267 sæti í Fulltrúa
deidinni móti 168.
SMÁFLOKKAR
Þótt hér sé gert ráð fyrir að
stóru flokkarnir tveir skipti
með sér öllum þingsætum, eru
fleiri flokkar sem tefla fram
mönnum við kosingarnar. En
ekki er búizt við að smáflokk-
arnir fái neinn mann kjörinn.
Einn þekkasti frambjóðandi
smáflokkanna er Franklin D.
Roosevelt yngri. Hann býður
sig að vísu ekki fram til þings
heldur sem ríkisstjóraefni frjáls
lyndæ flokksins í New York.
Fimm aðrir frambjóðendur
sækjast eftir embættinu, og
verða aðalátökin milli Nelsons
Rockefellers, frambjóðenda rep
úblíkana, sem er núverandi
ríkisstjóri, og frambjóðanda
demókrata Franks O'Connors.
Eins og sést af framanskráðu
er kosningafyrirkomulagið í
Bandaríkjunum mjög frábrugð
ið því, sem tíðkast hér á landi,
þótt bæði ríkin séu lýðveldi.
Ónnur deild bandaríska þings
ins, þ.e. Fulltrúadeildin, er
kjörin á tveggja ára fresti, en
hver Öldungardeildarþingmað-
ur er kjörinn til sex ára, og
því hagað þannig að annað
hvort ár losnar um þriðjung
þingsæta í Öldungardeildinni.
Þingmenn Fulltrúadeildar-
innar eru 435, og fer það eftir
íbúatölu hvers ríkis hve marga
þingmenn það hlýtur í þeirri
deild. Þannig eiga sex ríki —
Alaska, Delaware, Hawaii, Ne-
vada, Vermont og Wyoming —
hvert fyrir sig aðeins einn þing
mann í deildinni, en New York
Frú Lurleen Wallace.
á þar 41 þingsæti og Kalifornía
38. Þingmannatala hvers ríkis
er endurskoðuð á tíu ára fresti
til að halda sem mestu sam-
ræmi mili íbúa- og þingmanna
fjölda. Síðasta lagfæring var
gerð fyrir kosningarnar 1962,
og verður því næst fyrir kosn-
ingarnar 1972. Þá verður Kali
fornía með hæsta þingmanna
tölu í Fulltrúadeildinni, því í-
búatalan þar er þegar komin
upp fyrir íbúatölu New York.
Þingmenn Öldungardeildar-
innar eru 100, og helzt sú tala
óbreytt meðan ekki fjölgar ríkj
um Bandaríkjanna. Ríkin eru
nú 50, eftir að Alaska og Hawai
bættust í hópinn, og á hvert
ríki tvö sæti í Öldungardeild-
inni án tillits til íbúafjölda.
FORSETI í MINNIHLUTA
Með hliðsjón af því að Öld-
ungardeildarþingmenn eru
kjörnir til sex ára og forseti
kjörinn á fjögurra ára fresti,
er auðséð að andstæðingar for
setans geta átt meirihluta þing-
manna deildarinnar og jafnvel
þótt kosið sé til Fulltrúadeildar
innar á tveggja ára fresti geta
andstæðingar forsetans einnig
verið í meirihluta þar. Hér
á íslandi þýddi þetta að stjórn
in yrði að segja af sér því hún
nyti ekki stuðnings meirihluta
á þingi. En í Bandaríkjunum
hefði þetta það eitt í för með
sér að forsetinn og ríkisstjórn
hans þyrftu ef til vill að hrinda
í framkvæmd lögum, sem flokk
ur forsétans væri andvígur.
Þegar forseti er kjörinn, skip
ar hann sína eigin ríkisstjórn
og lögum samkvæmt mega ráð-
herrar ekki eiga sæti á þingi.
Forsetinn er kjörinn til að
gegna embætti sínu næstu fjög
ur ár, og skiptir það ekki máli
hvort þingið er honum hlið-
hollt eða ekki. Að vísu hefur
þingið heimild til að víkja for-
setanum úr embætti fyrir að
misnota völd sín. Hefur það
einu sinni verið reynt. Var það
fyrir um 100 árum þegar þing-
ið vildi víkja Andrew Jackson
forseta úr embætti. En ekki
fékkst þá tilskilinn meirihluti
og hefur þetta ekki verið reynt
síðan.
ÞRÍSKIPT VÖLD
Samkvæmt stjórnarskrá Band
aríkjanna frá 1787 er gengið
svo frá málum að þrír aðilar
skipta þar með sér völdum. í
fyrsta lagi er það forsetinn,
sem hefur framkvæmdarvaldið
í öðru lagi hæstiréttur sem fer
með dómsvaldið, og í þriðja lagi
þingið, sem hefur löggjafar-
valdið.
Fyrsta grein stjórnarskrárinn
ar ákveður að allt löggjafar-
vald skuli vera í höndum þings
ins, og er síðan rakið hve víð-
tæk þau völd skuli vera. En
þingið er ekki almáttugt, því
stjórnarskráin setur því tak-
mörk. Þar er tekið fram að
þingið geti ekki skert réttindi
einstaklingsins að því er snert
ir til dæmis, trúfrelsi, málfrelsi
og prentfrelsi.
Þegar stýárnarskráin var sam
in voru ríkin eða réttara sagt
nýlendurnar, aðeins 13. Áttu
höfundar stjórnarskrárinnar í
miklum erfiðleikum við að
semja stjórnarskrá, sem tryggði
öllum nýlendunum jafnan rétt
á þingi, en tæki þó tillit til
þess að sumar voru þéttbýlar,
aðrar strjábýlar. Var það því
úr að skipta þinginu í tvær
deildir, og skyldi kjörið í aðra
deildina eftir íbúafjölda en í
hinni deildinni hefðu öll ríkin
jafnan atkvæðisrétt.
Forsetaembættið og fram-
kvæmdavaldið var gert óháð
þinginu að því leyti að forset-
inn er kjörinn sérstaklega og
til fjögurra ára hverjar svo
sem breytingar verða á skipan
þingsins. Og til að gera fram-
kvæmdavaldið enn óháðara
þinginu er kveðið svo á í stjórn
arskránni að ráðherrar megi
ekki eiga sæti á þingi. Forset-
inn getur neitað að undirrita lög
sem þingið samþykkir, og þing
ið getur komið í veg fyrir að
forsetinn komi sumum stefnu-
málum sínum í framkvæmd, en
hvorugt leiðir til þess að stjórn
in segi af sér. Þing og forseti
eru kjörin fyrir ákveðið tíma-
bil, og atkvæði kjósenda ráða
hverjir fara með framkvæmda
og löggjafarvaldið þann tima.
Geta svo kjósendur skipt um
forseta á fjögurra ára fresti og
þingmenn á tveggja ára fresti
þyki þeim mennirnir ekki
standa í stöðum sínum.
ÓHÁÐIR FLOKKNUM
Einmitt þessi skipting fram
kvæmda- og löggjafarvaldsins
hefurþað í för með sér að þing
menn eru óháðari „flokkslínum"
en tíðkast víða annars staðar.
í Bandaríkjunum situr ríkis-
stjórnin að völdum kjörtíma
sinn hvernig sem málum hátt
ar á þingi. Og vegna þess að
þingmenn þurfa ekki að óttast
að stjórnin falli né að efna
þurfi til nýrra kosninga, geta
þeir verið sjálfstæðari í mál-
efnamati en tíðkast ví'ða annars
staðar þar sem þingbundið lýð
ræði ríkir. Hver þingmaður veit
að það eru kjósendur heima
fyrir, sem ráða því á tveggja
og sex ára fresti hvaða fulltrúa
þeir senda á þing, en ekki
flokksforustan, og jafnvel þótt
hann gangi á móti stefnu flokks
ins í einhverjum málum, hefur
það ekki áhrif á það hvort flokk
urinn situr áfram í stjórn eða
ekki.
Þetta sjálfstæði þingmanna
hefur leitt til þess að við at-
kvæðagreiðslur á þingi taka
þeir fyrst og fremst tillit til
málefnalegs gildis frumvarp-
anna, og þýðingu þeirra fyrir
heimahéruð sín. Sem dæmi um
þetta má taka mál, sem marg
sinnis hefur skotið upp koll-
inum á þingi, en það er ákvörð
un verðs á jarðgasi. Þingmenn
þéttbýlisins, New York borgar
Chicago og Philadelphia, hvor
um flokknum sem þeir fylgja
viija tryggja kjósendum sínum
lágt gasverð því rafmagnið hef
ur ekki útrýmt gasinu til heim
ilisnota eins og hér. Þingmenn
dreyfbýlisins, til dæmis frá
Oklahoma, vilja hins vegar hátt
gasverð, að því að gas finnst
þar í jörðu. Allir gætu þessir
þingmenn tiheyrt sama flokki,
þótt þeir stæðu ekki saman um
afgreiðslu málsins.
Einnig kemur það oft fyrir að
þingmenn ákveðinna lands-
svæða taka höndum saman
hvort sem þeir fylgja demó-
krötum eða repúblíkönum að
málum. Kemur það meðal ann
ars til af því að minni munur
er á flokkunum tveim en flest
um flokkum, sem við líði eru
í Evrópu. 1 báðum flokkum
eru frjálslynd öfl og íhalds-
söm. Að vísu er flokkur demó
krata talinn frjálslyndari, en
repúblíkanar hægri, flókkur
eins og sjá má af því m.a. að
flokkurinn tefldi Barry Gold
water fram í síðustu forseta-
kosningum. Samt eru repúþlí-
kanar í Norður og Vestur ríkj-
unum yfirleitt frjálslyndari en
demókratar í Suðurríkjunum.
Og demókratar í Suðurríkjun-
um eiga oft frekar samleið
með hægri armi repúblíkana
en eigin flokksbræðrum að norð
an.
FORSETINN I KOSNINGA-
BARÁTTU.
Kosningabaráttan að þessu
sinni er komin á lokastig. Og
þótt ekki sé alltaf auðvelt að
greina milli stefnu flokkanna,
leggja allir að sjáfsögðu hart
að sér í baráttunni. Það eru
ekki eingöngu innanhéraðsmál
George Romney.
sem skipta máli í baráttunni,
heldur að sjálfsögðu einnig
frammistaða ríkisstjórnar demó
krata og þá Johnsons forseta.
Má þar nefna styrjöldina í Viet
nam hækkun verðlags innan-
lands og kynþáttaóeirðirnar,
sem mikið hafa komið við sögu
síðastliðið sumar.
Johnson íorseti tók virkan
þátt í baráttunni áður en hann
hélt í ferð sína til Kyrrahafs-
ins fyrir þremur vikum. Og
ferðin sjálf varð sízt til að draga
úr áhrifum hans heima fyrir.
En síðan hann kom heim hefur
forsetinn ferðast víða til að
styðja framgjóðendur demó-
krata. Sama er að segja um aðra
framámenn flokksins, eins og til
dæmis Robert Kennedy, Old-
ungadeildarþingmann New
York. Hann er ekki í fram-
boði að þessu sinni, en hefur
Framhald á bls. 31
Rikisstjórnarfundur hjá John son forseta