Morgunblaðið - 05.03.1967, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 5. MARZ 1S»T.
BYLTINGIN I RUSSLANDI ARIÐ 1917
ÞÁTTTAKENDUR í bylting
tmni mikliu, sem um síðir
skolaði rússneska zarnum
úr hásæti og breytti rás sög
unnar, höfðu ekki minnstu
liugmynd um, að þeir hefðu
' flækzt í heimsögulega við-
burði; þeir vissu ekki betur
en þeir væru einfaldlega að
krefjast brauðs og betra
1
Fyrri hluti
stjórnarfars í landi sínu. —
Hinir, sem fyigdust með at-
txurðum erlendis frá, voru
ánægðir með frumkvæði
Iheimamanna og árnuðu
jþeim heilla. Þetta var mjög
villandi inngangur eða for-
epil að óskapnaði, hryilingi,
ihryðjuverkum og endurnýj-
aðri ógnarstjórn, sem að
hörku og harðneskju tók
öllu fram, er menn höfðu
getað ímyndað sér. Næstum
fjörutíu ár liðu, áður en
nokkur gat verið viss um,
að börn þessara byltingar-
manna og barnabörn færu
að lokum að sleppa undan
afleiðinigum þeirrar þróun-
ar, sem var sett svo sakleys-
islega á stað í marzmánuði
érið 1917.
Runverulega hófst þetta allt
hinn 8. marz 1917, og fólk hélt,
að allt væri um garð gengið
átta dögum síðar, þegar Niku-
lás II. Rússakeisari sagði af sér.
Þetta var þó aðeins upphafið. í
rauninni var byltingunni ekki
lokið fyrr en í október, og þótt
25. október, byltingardagur
Lenins, markaði sigur bolsje-
vismans, var sá dagur ekki
annað en upphaf enn hræði-
legri tima: í tvö ár geisaði
grimmileg borgarastyrjöld, sem
erlend afskipti gerðu enn rugl-
ingslegri, og á eftir fylgdi
hungursneyð.
• „Dai hlebí4*
Uppgjafarandi og vonleysi
settu mark sitt á upphaf ársins
1917. Trúnaðarmaður keisara-
frúarinnar, Rsputin, var ekki
lengur á lífi, en það breytti
engu. Hún neytti heilagrar
kvöldmátíðar með sálu hans, og
Nikulás hafði í rauninni dregið
•ig í hlé með fjölskyldu sinni í
Tsarkoe Selo, rétt utan við
, Petrograd (nú Leningrad).
Inni í borginni svalt fólkið
og skalf sér til hita. Það lét
*ér nægja að muldra ofan í
barminn og nöldra, en samsær-
ismenn brugguðu brjálæðisleg
launráð og hugsuðu upp fárán-
legrar áætlanir um valdatöku.
Hinir geysifjölmennu herir,
sem eitthvað hafði þó fækkað
í vegna liðhlaupa, lágu í skot-
gröfum úti á skógum og freð-
mýrum. Enn bundu þeir 160
herfylki Miðveldanna á austur-
vígstöðvunum í Evrópu. Kvíði
og óvissa einkenndi andrúms-
loftið.
Hinn 8. marz tók zarinn sig
á og hélt enn einu sinni til
höfuðstöðva sinna í Mogilev,
bak við víglínuna.
Sama dag hófst byltingin.
Hún hófst ekki með veifum
og vígorðaskjöldum, ekki með
skipulegri kröfugöngu verka-
manna, ekki með herdeildar-
samsæri og áreiðanlega ekki
með vopnataki atvinnubylting-
armanna. Það var kvenfólkið,
sem hóf byltinguna, þegar það
fór að láta ánægju sína í Ijós
fyrir utan tómar verzlanir í
Petrograd. Mótmælafundir
spruttu hvarvetna upp, eins og
hendi væri veifað. Brátt tóku
konurnar að ganga í kröfugöng-
um eftir breiðgötunum miklu,
og frá þeim heyrðist hið eilífa,
rússneska kvein: Dai hleb!
(=gefið oss brauð).
Verkamenn lögðu frá sér
verkfærin og bættust í hópinn.
Nokkrir herflokkar, þó mjög
fáir þennan fyrsta dag, héldu
út úr skálum sínum og gengu
með konunum. Kröfugöngufólk
ið var steinhissa, næstum því
skelkað, þegar það sá, hve
margir vildu ganga með því.
Þegar myrkur skall á, héldu
allir til kaldra og dimmra heim-
kynna sinna og hugsuðu um
það, hvað morgundagurinn
mundi bera í skauti sínu.
Næsta dag, 9. marz, voru
borgarastrætin full af fólki. Svo
margt fólk hafði ekki sézt á
ferli síðan óróaárið 1905. Eng-
inn sinnti vinnu sinni. Alls-
Allsherjarverkfall var skollið
sjálíkrafa á.
• Byltingar-pólitíkusar
vakna
Atburðirnir daginn áður
höfðu komið byltingar-pólitík-
usunum gersamlega að óvörum,
enda komu þeir hvergi nærri
þeim. Nú hrukku þeir við og
ákváðu að koma fram í dags-
ljósið til þess að gera tilraun
til að skipuleggja ástandið og
hagnýta sér það út í yztu æsar.
Síðar spurðist aldrei meira til
þessara byltingarforsprakka
annars dags, en þeir þjónuðu
tilgangi sínum. Ástandið var
frábrugðið, sem verið hafði árið
1905, því leyti, að kósakkarnir
neituðu að ráðast til attögu
gegn múginum. Þeir riðu um í
fámennum hópum ogg erðu
engum mein. í þetta skipti var
kröfugöngufólkið æst í skapi og
reiðilegt, ekki biðjandi eins og
1905.
Borgaryfirvöldin 1 Petro-
grad gerðu ekki neitt. Ef til
vill voru þau skelkuð; e. t. v.
hafa þau komizt að þeirri niður
stöðu, að of snemmt væri að
hefjast handa um gagnaðgerðir,
og e. t. v. hafa þau vonað, að
keisarinn yrði hræddur til þess
að gefa þjóðinni nýja stjórnar-
skrá; — en um þetta munum
við aldrei fá neitt að vita.
Daginn eftir, 10. marz, létu
borgaryfirvöldin handtaka
nokkra byltingar-pólitíkusa og
sögðu verkfallsmönnum að
hverfa aftur að vinnu sinni
innan þriggja daga.
Hinn 11. marz voru hóparnir
stærri en nokkru sinni fyrr.
Herflokki úr Volhyníu-varðlið-
inu var skipað að beita skot-
vopnum, en hermennirnir
óhlýðnuðust fyrirskipuninni og
skutu upp í loftið. Síðar sama
dag hlýddu þessi sömu her-
menn hins vegar og felldu þá
60 manns.
0 Keisarinn skipar — en
þingmenn læsa að sér
Það var samt ekki nóg að
skjóta á einn hóp. Hóparnir
voru nú orðnir óteljandi, og
þeir voru farnir að brenna og
ræna. Nikulás, sem nú var víðs
fjarri í höfuðstöðvunum í
Mogilev, gaf út fyrirmæli um
þinglausnir dúmunnar (rúss-
neska þingsins). Lög hans,
framkvæmd af setuliðinu í
Petrograd, voru einu lögin í
landinu. Þingmenn vildu þó
ekki leysa dúmuna upp, heldur
læstu þeir sig inn í Tauride-
höllinni, vígbjuggust og neituðu
að leysa þingið upp. Setuliðið
var á barmi allsherjar-upp-
reisnar.
12. marz voru hermenn farn-
ir að yfirgefa borgina, en aðrir
gengu í lið með lýðnum, og
uppreisnin var nú orðin ofsa-
fengin. Vopnabúr og skotfæra-
geymslur voru rændar; föngun-
um í Kastala Péturs og Páls og
var sleppt lausum, og múgurinn
lét greipar sópa um aðalbæki-
stöðvar leynilögreglunnar
(Okhxana).
• Zarinn var enn zar
Enn hafði enginn tekið
forystuna, — lýðurinn var leið-
togalaus. Fólkið hafði náð
Petrograd á vald sitt án mikilla
blóðsúthellinga, en með gífur-
legum gauragangi og hávaða,
og nú vildi það láta segja sér,
hvað það ætti að gera næst.
Ríllinn settist um Tauride-höll-
ina og krafðist athafna og fyrir-
mæla af þinginu, sem hafði
hvorki löngun til aðgerða né
ráðlegginga af neinu tagi: það
var sitt hvað að veita einræðis-
stjórninni aðgerðalitla mót-
stöðu og að eiga að fara að
stjórna ríkinu upp á eigin spýt-
ur. Og, þegar öllu var á botn-
inn hvolft, hvert var almenn-
ingsálitið í landinu og hvert
stefndi yfirleitt í þessu víð-
lenda ríki? Dúman vissi ekkert
um það, sem var að gerast ann-
ars staðar í ríkinu. Zarinn var
enn zar.
Eftir miklar vangaveltur og
hik meðal þingmanna setti
Framfarafylkingin á stofn svo-
nefnda Bráðabirgðanefnd dúm-
unnar. Framfarafylkingin var
samsteypa frjálslyndra stjórn-
málamanna, sem Miljukoff
veitti forystu, en hann var leið-
togi hinna líberölu „kadetta“.
Þessi bráðabirgðanefnd dúmu-
þingsins varð fyrsta ríkisstjórn
hins nýja Rússaveldis. Hún sat
í Tauride-höllinnL
LOKSINS kom að því,
BYLTINGIN var skollin
á. Hún kom svo skyndi-
lega, að hún kom jafnvel
þeim að óvörum, sem
höfðu ekki um að öðru
unnið árum saman. Ein
vika — og aldagamalt
keisaraveldi hrundi að
grunni. En í upplausninni
og ringulreiðinni, sem
fylgdi í kjölfarið, var bylt
ingarandinn leiðsagnar-
og leiðtogalaus, — aðeins
Lenin hafði gert ná-
kvæma áætlun um valda
töku, — og Stalin beið
færis. Þegar Lenin hafði
hrifsað til sín öll völd og
stjórnarstefna hans var
orðin ljós, sáu menn um
seinan, að byltingin hafði
ekki fært rússnesku þjóð-
ina feti nær hinu lang-
þráða lýðræði. Að því
leyti var byltingin mis-
heppnuð.
0 Tvær „ríkisstjórnir"
Skyndilega, svo að segja á
einu andartaki, hafði nefndin
eignazt keppinaut. Önnur ríkis-
stjórn var komin fram á sjón-
arsviðið. Sósíalistar af öllum
gráðum og litum, Sósíalistal-
tískir byltingarmenn og sósíal-
demókratar (menjevikkar og
bolsjevikkar, sem sleppt
hafði verið úr haldi). slógu sér
saman, af því að þeim líkaði
hreint ekki lyktin af bráða-
birgðanefndinni og vantreystu
hinum borgaralegu aðildar-
mönnum hennar, og settu á fót
eins konar slys;.. -rnanefnd
sjálfra sín vegna. Án þess að
hafa nokkra sérstaka stefnu eða
sameiginlegt leiðarljós bræddu
þessir vinstrisinnuðu býltingar-
flokkar sig saman í svokallað
Fulltrúaráð verkamanna og her
manna. Með því að taka upp
nafnið sovét (ráð), minntu þeir
á hið fræga Pétursborgaiso.y.ét
árið 1905. Trotsky hafði Verið
forystumaður Pétursborgarso-
vétsins, en hann var nú í Banda
ríkjunum.
Þetta ráð stofnaði nú sína
eigin framkvæmdanefnd (eða
Ex-Com). Hvorir um sig voru
bæði Sósíalistískir byltingar-
menn og mensjevikkar miklu
öflugri innan ráðsins og nefnd-
arinnar en bolsejvikkar, sem
voru skuldbundnir til þess að
ráða niðurlögum og tortíma
báðum þessum samstarfsaðilj-
um sínum. Þótt Sósíalistískir
byltingarmenn og mensjevikk-
ar hefðu átt að þekkja siðalög-
mál og samstarfseðli bolsje-
vikka, er samt ekki hægt að
taka upp samvinnu við þá.
Þeir vissu, að Lenin var ósætt-
anlegur andstæðingur þeirra,
en hann var í Zúrich, — óra-
langt í burtu.
• Skoðun Lenins á sam-
starfsmönnum bolsjevikka
í byltingunni
Það var einungis Lenin,
bókstaflega Lenin einn, er
leit á sambyltingarmenn sína
sem hættulegri andstæðinga en
þá, sem þeir börðust sameigin-
lega gegn í þessu samstarfi. í
augum hans hans var aðal-
óvinurinn innan herbúða bylt-
ingarmanna; hinir f jölmörgu og
fjölmennu (sumir hverjir) sam
starfshópar bolsejvikka, sem
gátu reynzt valdatökudraumi
hans hættulegir. En Lenin var
einn um þessa skoðun framan
af. Aðrir bolsjevikkar voru
lengur að tileinka sér hugsun-
arhátt Macchiavellis í einu og
öllu, enda stóðu þeir í hita og
þunga baráttunnar, meðan
hinn kaldrifjaði Lenin las blöð
og skrifaði bréf í Sviss. Þesa
vegna uphófst mikil hjóna-
bandssæla í framkvæmdanefnd
inni eða Ex-Com meðal hinna
ólíku sósíalista. Sú sæla rénaði
ekkert, þótt gamlir bolsjevikk-
ar eins og Kamenev kæmu frá
Síberíu. Stalin, sem þá var 38
ára gamall, kom um svipað
leyti. Sælan entist nákvæmlega
þangað til Lenin áræddi að
koma til Petrograd, mánuði síð-
ar.
í stað einræðis zarstjórnarinnar kom ekki
lýðræði — heldur ný tegund af einræði, sem að
grimmd og fullkomnun tók hinu gamla langt fram
Þýtt og endursagt úr greinarflokki eftir Edward Crankshaw
Kvenna-herfylkió var fjölmenn hersveit þjóðrækinna kvenna, sem höfðu svarið þess dýran eið að „verja heiður Rússlands með blóði voru“. — Eftir byltinguna í marz
sýndu þær Bráðabirgðastjórninni trúnað. Eftir því sem leið á árið 1917 týndu æ fleiri herfylkingarkonur lifi, og í nóvember voru aðeins 130 þeirra eftir. Þær voru meðal
■áðustu verjenda Vetrarhallarinnar, þar sem Bráðabirgðastjórnin bafði aðsetur, og féllu allar í lokaáhlaupinu, eða voru handteknar, svivirtar og hengdar.