Morgunblaðið - 11.03.1967, Blaðsíða 17

' ' ' MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 11. MARZ 19OT,
17
Traktoraslysin
og varnir gegn þeim
f HANDBÓK bænda 1965 e* að
firuia smágrein er nefnist: Drátt-
arkrokur. Greinin er sögð tekin
eftir Búnaðarblaðinu 1964.
í þessari nefndu grein er rætt
k mjög þarfan hátt um það
hvernig traktorum er beitt fyr-
ir æki, sérstaklega vagna. Þar
segir meðal annare:
,,Nú eru komnir á markaðinn
dráttarkrókar, sem tengdir eru
við vökvalyftu traktorsins. í
Noregi er það skylda að hafa
elíka króka á traktorunum.*1
Víst eru það orð í tíma töluð
*& ráða mönnum til þess að
hafa vökvakróka á traktorum
■ínum, og vara við þeim ósið og
þeirri hættu sem því fylgir að
tervgja þung æki þannig við
traktor sem enn er vanalegast
hér á landi, það er að tengja
ækið við dráttarbeizli traktors-
ins. Hve fráleitt þetta er og
hættulegt ætti að vera öllum,
lem nokkra þekkingu hafa á
traktorum og traktorakstri,
meira en fullljóst. Það er alveg
•trúlegt hve hér er látið skeika
að sköpuðu um þessa hiluti. Auk-
velt mun að sanna, að hér hafa
orðið dauðaslys sökum óskyn-
■amlegar tengingar ækis við
traktor án vökvavirks drátt-
arkróks —- vökvakróks.
En hvað þá um þessa vökva-
króka, sem vel má nefna svo,
en sem á Norðurlandamálunum
oft er nefndur „Hydraulisk trekk
krok“. Er þetta einhver nýjung
sem ekki hefir verið kostur á
til notkunar fyrr en hin allra
*íðustu ár? (1964—1965?)
Ó nei, ekki aldieilis. Það er
eitthvað annað sem veldur, að
á þúsundum bændabýla á landi
hér er ekið með traktorum án
vökvakróks, og mjög oft við
sllkar aðstæður og við þann
rirhtt, að meira veldur heppni og
Biembilukka en vit og forsjá að
oigl verður að slysL
Nei, vökvakrókurinn er ekki
alveg ný tækni við traktorakstur
hér á landi. ,,,Saga“ vökvakróks-
ins hérlendis er táknræn fyrir
það tómlæti sem því miður rík-
ir um öryggi við traktorakstur
og traktorstörf. Dauðaslysin
mörgu og sprglegu virðast ekki
megna að vekja mannskapinn,
■em helzt ætti um þetta að hugsa,
til skynsamlegra aðgerða sem
vel eru framkvæmilegar til varn
ar gegn slysum. Eitt af því er
óneitanlega notkun vökvakróks-
ins. Vil ég þvi rekja „sögu“ hans,
þótf mér sé málið dálítið skylt.
Arið 1957 átti ég aðild að þvi
•ð flytja inn norskan mykju-
dreifara af nýrri gerð. Ég beindi
vélinni upp að Hvanneyrb til
reynslu þar hjá Verkfæranefnd
ríkisins. Skömmu síðar var
hringt til mín frá Hvanneyrb
þsu- var illt í efni sagði tilrauna-
Btjóri nefndarinnar, það var ekki
hægt að tengja mykjudreifar-
»nn við neinn af þeim traktorum
Km voru í eigu skólans, þar á
meðal nýlegur disiltraktor Fergu
son. Mér var ekki Ijóst, fremur
en tilraunastjóranum, hverju
þetta sætti. Hringdi ég án taf«r
austurá J aðaj-^^if^miáíunnar
"Séíh' smíðað hafði dreifarann og
tjáði framkvæmdastjóra hennar
og eiganda fregnina frá Hvann-
eyri. Hann sagðist ekkert botna
1 þessu, mykjudreifarinn ætti
að tengjast á „hydrauliska drátt-
arkrókinn" á traktornum, á
venjulegan hátt, og það gætu
ekki verið nein vandkvæði á
þvb Ég greip hin norsku orð
mannsins um dráttarkrókinn,
vissi að Ferguson traktorar voru
allra traktora venjulegastir á
Jaðri. fór til fyrirtækisins Drátt-
arvélar og fékk þar að líta á
ensk söluplögg varðandi Fergu-
son traktora, þar fann ég fljótt
það sem um var að ræða, hinn
vökvavirka dráttarkrók — vökva
krókinn, eða Automatic Hitch
sem þessi búnaður er kallaður á
ensku, og sem í Pergusonplögg-
unum var skilgreindur sem auka
búnaður fáanlegur með traktorn
um.
Ég fékk svo flugsendan slíkan
vökvakrók frá Noregb kom hon-
um upp að Hvanneyri, mykju-
dreifarinn var reyndur. Hinn
sjálfvirki drtátarkrókur, vökva-
krókurinn, eða hvað sem menn
vilja kalla þennan tæknibúnað,
hafði hafið innreið sína í is-
lenzkri búnaðartækni, og senni-
lega er hinn umræddi krókur
enn í notkun á HvanneyrL
Þegar þetta bar við, sem raun-
ar er ekki mikið frásagnarefni,
voru liðin 11 ár frá því ég hætti
beinum afskiptum af innflutn-
ingi búvéla, þar með taldir trakt-
orar, sem framkvæmdastjóri
Búnaðardeildar SÍS. Og jafn-
mörg ár voru frá því að búnað-
arfræðslu málgagn Búnaðarfé-
lags íslands Freyr óskaði „is-
lenzkum landbúnaði til hamingju
með þau málalok" — að ég
myndi ekki framar koma nærri
vali og innflutningi búvéla. Að
þessu athuguðu var ekkert und-
aukabúnaður. en langflestir
kaupa krókinn um leið og þeir
kaupa nýjan traktor. Og hann
bætti við: Ég beld það sé nóg
um traktorslysin, þótt reynt sé
að draga úr hættunni með því
að hafa vökvakrók á traktorun-
um. Þannig leit þesei mikli trakt-
or-sali á þetta, og þannig var
þessu farið í Noregi 1957 — og
er auðvitað enn. — En hér á
íslandi var þessi tækni-búnaður
óþekktur — að því er virtist —
og ekki til sölu.
Enn er eins að geta í þessu
sambandi. í skýrelu Verkfæra-
nefndar ríkisins 1957 (um til-
raunir það ár) var sagt frá
mykjudreifaranum norska —
Doffen, þar segir svo:
„Ekki er hægt að tengja dreif-
arann beizli traktorsins, heldur
verður að nota sérstakan drátt-
arkrók, sem hægt er að fá við
Ferguson-traktor, og hann verð-
ur að panta sérstaklega.--------
Er einka-r hentugt að nota þenn-
an dráttarkrók fyrir vagna.“
Heyra má að nefndinni hefir lit-
izt vel á krókinn, en þó kemur
þessi umsögn þannig fram, að
hún bendir nánast til þess að það
sé nokkur „galli“ á mykjudreif-
Ef þungt æki er tengt við dráttarbeizli traktorsins verður
dráttar- og átaksstefna óheppileg, of hátt uppi. Traktorinn
verður óstöðugur í akstri og ef hann prjónar getur hann farið
alveg aftur yfir sig. Ökumanni er þá — í flestum tilfellum
bani vís.
arlegt þótt ég hefði ekki um
þessar mundir fylgzt neitt veru-
lega með hver ný tækni bauðst
á þessu sviðb og vissi ekki um
vökvakrókiinn. Enda var vökva-
lyftu-tæknin vart komin fram
sem búnaður á venjulegum heim
ilistraktorum, er ég hætti störf-
um hjá SÍS 1945.
Hitt var meira og ótrúlegra,
að á árunnum 1949—1956 hafði
Ferguson umboðið — Dráttar-
vélar, flutt inn og selt um 1600
Ferguson traktora án þess að
einn einasti þeirra væri búinn
vökvakrók. Umboðið hafði ekki
einu sinni fengið sér sýnishorn
af slíkum tæknibúnaði. Þeir sem
þar voru áð verki virtust ekki
hafa neinii áhu^° Æyíir þéSSarr
ityjtlhg, hvort sem þeir þekktu
til hennar skal ósagt látið.
Þá var enn annað eigi síður
ótrúlegt, og stórum ótrúlegra en
fávísi mín, að Verkfæranefnd
ríkisins, sem reynir búvélar,
vissi í þann tíma ekkert um
vökvakrókinn, engin deili á hon-
um, sem berlega kom fram er
reyna skyldi mykjudreifarann
norska, svo sem fyrr var sagb
Síðar á sama ári — 1957 —
var ég staddur í Stafangri og
spurði þá aðalumboðsmann
Ferguson (Massey-Ferguson)
traktoranna í Noregi, hvort
bændur fengju ekki traktoranna
búna vökvakrók þegar þeir
keyptu þá. Svarið var á þessa
leið: — Þú veizt að þetta er
arannum, að það þurfi að búa
traktorinn sérstökum dráttar-
krók til þess að hægt sé að nota
dreifarannJ
Ég reyndi þegar árið 1957
og 1958 að vekja athygli á vökva
króknum og þessari nýju drátt-
artækni, ritaði um þetta í Morg-
unblaðinu — ef ég mann rétt —
og í Ársrit Ræktunarfélags Norð
urlands 2.—3. hefti 1958. Ekki
mun sú viðleitni hafa borið mik-
inn árangur, þó munu einstaka
bændur hafa tekið upp þessa ný-
bretyni. Heildar útkoman er þó
ekki betri en svo. að árið 1965
er, svo sem sagt var í
þessa^; grerhár, bændum leið-
beint um notkun vökvakróksins
með orðunum: „Nú eru komnir
á markaðinn dráttarkrókar, sem
tengdir eru við vökvalyftu trakt-
orsins“. Eins og þetta sé alger
nýjung. Framsókn búvélasala og
Íeiðbeiriingamanna á árunum
1958—1965 að útbreiða þessa mik
ilsverðu tækni virðist hafa ver-
ið hæg og róleg, og árangurinn
er eftir því. Enn er það svo, að
vart mun meira en 10% þeirra
bænda sem kaupa traktora fá þá
búna vökvakrók. Nokkrir bænd-
ur kaupa krókinn síðar, í lausa-
sölu, en allur þorri þeirra trakt-
ora sem notaðir eru á búum
bænda er án vökvakróks. Sá
tæknibúnaður er ekki notaður
tii öryggis og verkaléttir.
Því er þannig farið, að vökva-
Þegar vagninn er tengdur á vökvakrókinn verður dráttarátakið
neðarlega og eðlilegt. Við það verður traktorinn stöðugri
í akstri. Um leið er stórum minni hætta á að traktorinn fari
að prjóna, þótt óvænt fyrirstaða verði. Og þótt svo illa tak-
ist til að traktorinn lyftist upp að framan — prjóni — fer
hann í fæstum tilfellum alveg aftur yfir sig, og ökumaður-
inn hefir svigrúm til að snarast af traktornum áður en svo
illa fer.
krókurinn er ekki bara mikils-
vert öryggisatriði við traktor-
akstur margháttaðann, hann er
einnig til stórkostlegs verkalétt-
is, ef traktorvagnarnir eru —
um tengibúnað — gerðir í sam-
ræmi við krókinn. Kemur þetta
sér hvað bezt þegar unglingar
eru að starfi. Það er blátt áfram
óhuggulegt hvaða Kleppsvinnu-
erfiði margur traktormaðúrinn
verður að leggja á sig við að
beita traktor fyrir æki, sökum
þess að traktorinn er ekki bú-
inn vökvakrók, og vagninn sem
draga skal ekki við hæfi slíks
búnaðar. Að mínu viti ætti að
vera vandalítið að lagfæra þessa
traktorvinnuhætti langt fram
yfir það sem gert hefir verið til
þessa.
Ekki er það rétt sem segir í
Handbók bænda 1965, að í Nor-
egi sé ,,það skylda að hafa slíka
króka á traktorunum“ — þ. e.
vökvakrók. Það er engin skylda,
en þykir sjálfsagt, svo sjálfsagt
að öll skylduákvæði um slíkt eru
algerlega óþörf. Bn í efni er að
setja ákvæði um gerð vökva-
króksins — stöðlun hans og drátt
araugans á traktorvögnum, það
er augans sem gengur á krókinn.
Þegar það kemst á má segja að
vökvakrókurinn sé orðinn skyldu
búnaður á öllum traktorum, þótt
svo sé eigi enn.
Að öllu athuguðu tel ég að
mjög komi til mála að gera það
að skyldu að allir nýir traktor-
ar, sem seldir eru hér á landi,
séu búnir vökvakrók (Automatic
Hitoh). Virðist vel mega ákveða
þetta í reglugerð, svo sem gert
var, er ákveðið var, að frá 1.
janúar 1966 mætti ekki selja
traktora nema þeir væru búnir
veltutraustu húsi eða öryggis-
grind. Það voru mistök er ákvæði
um vökvakrók á traktorum voru
eigi sett samtímis ákvæðunum
um hin veltutraustu hús og
grindur. En lengi má um bæta
og auka við ákvæði í reglugerð
um gerð og búnað ökutækja.
Á Alþingi því er nú situr hefir
verið flutt frumvarp um breyt-
ing á umferðarlögunum frá 1958.
Þar segir svo:
„Þeir unglingar, sem náð hafa
14 ára aldri, mega þó án öku-
skírteinis aka dráttarvél, þegar
hún er notuð við jarðyrkju- gða
heyskaparstörf utan alfaraveg-
ar. Yfirbyggt skýli skal vena á
slíkum dráttarvélum“.
Hið mesta atriði þeirrar breyt-
ingar, sem hér er gert ráð fyrir
er að banna með öllu. að ungl-
ingar (og börn), sem ekki hafa
náð 14 ára aldri, aki traktor.
Margt má tilfæra með og móti
þessu ákvæði, mun ég ekki ræða
það, vil aðeins benda á, að það
sem gerir slíkt bann vafasamt,
er sú staðreynd að bannið, þótt
að lögum verði, mun verða lítið
annað en dauður bókstafur. Af
dauðum lagaákvæðum, sem eng-
inn virðir, höfum við ærið nóg.
Annað atriði frumvarpsins er
skýlið á traktornum — „yfir-
byggt skýli“.
Hugtakið „yfirbyggt skýli“
kemur mér undarlega fyrir, og
sem klaufalegt og óþarft orðalag.
Ef til vill er slíkt aukaatriðb
Hér er annar misskilningur
verri á ferðinni. í greinargerð
er sagt: „----- jafnframt er sett
það skilyrði, að skýli sé á slík-
um dráttarvélum (sem ungling-
ar aka?). því að það dregur úr
slysahættunni". Þetta er blátt
áfram villandi. Venjulegt „skýli“
eða hús — sem það venjulega
er kallað — á traktor, dregur alls
ekki úr neinni slysahættu, jafn-
vel fremur hið gagnstæða, þar
eð húsið hindrar nokkuð að öku-
maður hafi fulla yfirsýn við
aksturinn og torveldar honum
að stökkva nógu fljótt af trakt-
ornum, ef í háska er komið.
Sermilegt er að flutningsménn
frumvarpsins hafi í huga með
orðunum „yfirbyggt skýli“ og
„skýli“, að veltatraust hús eða
öryggisgrind skuli vera á trakt-
ornum. En því segja þeir það
ekki beint og greinilega, slíkt
má ekki vera neitt loðið vafa-
mál, sízt af öllu í lögum.
Ef svo er, að átt sé við veltu-
traust hús eða öryggisgrind, er
mikið í efni. það þýðir þá breyt-
ingu frá því sem nú er, að gert
er að skyldu að allir traktorar
séu með slíkum búnaði. En nú-
gildandi ákvæði ná nú aðeins til
þess að allir nýir traktorar sem
seldir eru og teknir í notkun
séu með veltutraustu húsi eða
grind. Ef þessi breyting á gild-
andi lögum nær fram að ganga
er þetta mikið átak fyrir bænd-
ur, kostnaður eigi lítill, en árang
ur vafasamur, að því er nær til
margra hinna eldri traktora.
Fynst ég minnist á lagafrum-
varp þetta, get ég ekki látið
vera að benda á, að orðalaeið
„bibs uraTtaróél, þégar hún
er notuð við jarðyrkju- og hey-
skaparstörf utan alfaravegar“,
er lítið greinilegt. Á búi bónd-
ans er traktoriinn notaður við
fjölda margt annað en jarðyrkju
og heyskap, akstur margs konar.
Sem dæmi má nefna akstur
mjólkur frá fjósi að alfaravegb
oft við erfiðar og jafnvel hættu-
legar aðstæður, í öllum veðrum,
hálku og ófærð.
Öll ógreinileg ákvæði í lögum
og reglum um traktorakstur eru
lí'tt til þess fallin að koma að
notum í baráttunni við slysa-
hættuna.
Að lokum er það fræðsla og
leiðbeiningar, — og þekking
sem lengst dregur í baráttunni
gegn traktorslysunum. Á því
sviði er áreiðanlega þörf auk-
inna og bættra aðgerða.
Reykjavík, 18. febrúar 1967
Árni G. Eylands.