Morgunblaðið - 11.03.1967, Page 21

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR U. MARZ 1967.
21
- HEILDARSTEFNA
1 Framihald af blaðsí&u 12.
20 botnvörpuskip gerð ú± hér á
landi í dag. Botnvörpuskipaút-
gerðin hefur því stórlega dregizt
saman, því að á árinu 1964 var
&1 skip í útgerð.
Við höfum á undanförnum ár-
um lagt höfuðáherzluna á það, að
byggja stærri skip, sem fyrst og
fremst hafa verið byggð með síld
veiði fyrir augum. En á sama
tíma hefur hrakað aftur minni
útgerðinni. t*að er hún, sem fyrst
og fremst skapar frystihúsunum
og atvinnulífinu víðs vegar um
land, ekki síður hér við Faxa-
flóa, helztu atvinnuna og ef hér
heldur áfram sem nú horfir, þá
er víða vá fyrir dyrum á litlum
stöðum úti um land í sambandi
við öflun fisks fyrir frystihús-
in og fiskiðnaðinn í landinu.
Á undanförnum árum hafa um
48% af heildarfiskaíla lands-
manna að undanskilinni sfld ver-
ið veidd á itveimur mánuðum á
árinu og það gerir það að verk-
um, að nýting fiskiðnaðarfyrir-
tækjanna er ekki með þeim
hætti, sem æskilegt er. Hér
þyrfti að verða mjög veruleg
breyting á, og þyrfti einnig að
fara inn á nýjar greinar fyrir
fiskveiðarnar til þess að jafna
veiðina vegna þeirra mörgu
miklu fyrirtækja, sem nú hafa
búið sig undir iðnaðinn og hafa
gert það .snilldarlega á liðnum
árum, itil þess að skapa þeim
jafnari rekstrargrundvöll, en ver
ið hefur.
EFLING SÍLDARIÐNAÐARINS
Mesta uppbyggingin, sem
orðið hefur á undanförnum
árum í sjávarútvegi, auk síld-
veiðiskipanna, sem ég hef gert
að umræðuefni er fjölgun
sildarverksmiðja, og miklu
f jármagni verið varið til sild-
ariðnaðarins. Enda eru nú 46
síldarverksmiðjur á öllu land-
inu og er afkastageta þeirra
um 18 þús. 250 tn. á sólar-
hring.
En í tölu þessara verksmiðja
eru allar verksmiðjur, sem hafa
möguleika til að vinna feitan
fisk, þótt sumar þeirra séu raun-
•r að mestu starfræktar sem
venjulegar fiskimjölsverksmiðj-
ur. f>essar verksmiðjur skiptast
þannig eftir landshlutum: Á
Suðurlandi og Vesturlandi að
ísafjarðardjúpi eru 17 og afkasta-
geta þeirra 5995 tn. á sólarhring.
Á Norðurlandi eru 15 verk-
•miðjur með afkastagetu 6726
tn. á sólarhring. Og á Austur-
landi eru 14 verksmiðjur með af-
kastagetu 5630 tn. á sólarhring.
Auk þessara verksmiðja eru 16
fiskimjölsverksmiðjur, sem ekki
•ru taldar með síldarverksmiðj-
nnum, og allar eru starfræktar
•ð meira eða minna leyti eftir
því sem hráefni gefst hverju
sinni. Síldarsöltunarstöðvarnar
•ru komnar upp í 103 á öllu
landinu og þær eru starfræktar
•ð meira eða minna leyti skv.
upplýsingum Síldarútflutnings-
•efndar,
Hraðfrystihúsln í fiskiðnaðin-
nm eru 93 á landinu og er
frystiafastagetan þeirra um
1600 tkn. miðað við 10 klst. á
•ólarhring og þessi frystihús
hafa geymslurými fyrir um 73
þús. tn. Nýting á afkastagetu
árinu 1960 ca 17%, 1964 ca.
17.3% og 1965 ca. 19%, en þá
•r einnig miðað við 10 tíma
vinnu á sólarhring. Það má
aegja, að öll hraðfrystihús
vinni saltfisk og skreið, og af
þeim eru 21, sem eru sérstak-
lega búin vélum til vinnslu á
saltfiski. En auk hraðfrystihús-
anna eru 40 aðrar söltunarstöðv
•r og eru 18 þeirra búnar vél-
um til vinnslunar.
Niðursuðu- og niðurlagninga-
versmiðjur eru 16 í landinu og
má segja að eitt af því sem okk
ur hefur minnzt fleytt fram
með, er uppbygging niðursuðu-
iðnaðarins, þó að þar hafi orð-
«5 nokkur bót á síðustu árum,
því á árinu 1964 nam útflutn-
ingisverðmæti niðursuðuvara 20
millj. kr. en það jókst árið
1965 í 32,6 millj. kr og var á
árinu 1966 45.1 millj. kr. En
þetta er auðvitað miklu lægra
hlutfall heldur en hjá flestum
eða öflum fiskveiðiþjóðum ver
aldar.
Ör og mikil uppbygging — en
þörf fleiri greina.
Það er sjáanlegt, að þó að
mjög ör og merk og mikil
uppbvgging í fiskiðnaði hafi
átt sér stað á liðn-
um árum og áratugum og
þó sérstaklega í síldar- og
hraðfrystiiðnaði, þá þurfum
við íslendingar að fara yfir
í fleiri greinar.
Við þurfum að vera vakandi
fyrir því að efla þær grein-
ar og leita markaða fyrir þær,
sem eru þægilegastar fyrir okk
ur á hverjum tíma. Við eig-
um að stórauka okkar niður-
suðu. Til þess þarf auðvitað mik
ið fjármagn og við eigum að
fara yfir í nýjar greinar, eins
og t.d. frystiþurrkun matvæla.
Frystiþurrkun matvæla.
Og ég get ekki stillt mig um
það við þetta tækifæri, en að
vekja enn frekari athygli á
frystiþurrkuninni, en hún er
vel þekkt aðferð við verkun
matvæla og hefur í nokkuð
öðru formi verið notuð hér á
landi við verkun harðfisks.
Nýjasta aðferðin í þessu efni
er kölluð hraðfrystiþurrkun og
er hún í því fólgin, að varan,
oft fryst, er sett í stálgeymi,
geymirinn síðan lofttæmdur. í
geyminum eru svo plötur, sem
hægt er að hita. Og við loft-
tæminguna gufar vatnið úr
efni því sem þurrka skal og
bindur það með varma. Við það
kólnar varan og frýs, ef hún
ekki var frosin, þegar hún var
sett í geyminn og þurrunin fer
því þannig fram, að ísinn í vör-
unni hann gufar upp. Til þess
að þetta geti gerzt á nægilega
stuttum tíma, er nauðsynlegt
að veita varma inn í geyminn
án þess að hitastig hans hækki
of mikið. Þeim mun lægra sem
hitastigið er, þeim mun betri
verður varan en um leið er
vinnslan dýrari. Aðalútbúnaður
inn við frystiþurrkun er geym-
irinn sjálfur og lofttæmidæla.
Aðferð þessi við frystiþurrkun
var fyrst eingöngu notuð í með
aliðnaði, og svo til að framleiða
matvæli, sem voru hentug í
hernaði þar sem þau voru bæði
létt og auðmeðfarin. Síðan síð-
ustu heimsstyrjöld lauk, hefur
tækninni á þessum sviðum
fleygt fram, enda hafa miklar
tilraunir verið gerðar með að-
ferð þessa bæði í Bretlandi,
Danmörku og einum Bandaríkj-
unum. Næringargildi frysti-
þurrkaðra matvæla er mjög
svipað næringargildi þeirra
ferskra og þó fjörefnainnihaldið
rýrni, er rýrnunin minni en við
fiestar aðrar verkunaraðferðir.
Sala og dreifing frysti-
þurrkaðra matvæla ætti að
vera auðveld, þar sem þau
heimta ekki neitt ákveðið
hitastig og hafa allt að
tvggja ára geymsluþol. Einn
ig vegna þess, hvað þær vega
lítið miðað við næringargildi.
I Bandaríkjunum er aðferð
þessi notuð i stórum stil og
áætla Bandaríkjamenn að
umsetning frysttþurrkaðra
vara muni ná um 2 þús.
millj. dollara á árinu 1970.
Þssi aðferð á að geta gert
kleift að koma fisk okkar á
fjarlægari markaði og þá í
hitabeltinu.
Frystihúsin hér eru búin ýms-
um þeim vélakosti, sem nauð-
synlegur er við frystiþurrkun,
eu þau skortir auðvitað þurrk-
unartæki. Hér er um leið að
ræða, sem getur orðið mjög
mikils virði fyrir íslenzku þjóð'
ina í framtíðinni, því að auks
verður fjöibreytni í verkun
sjávarafla og þar eru ótal marg
ir möguleikar, m.a. nýting á
hrognum, iifur, kúfisk o.fl.
Það sem einungis nú á hin-
um síðari árum að hafizt hefur
verið handa um að framleiða
fullunna vöru í nokkru magni,
en framleiðsla þessi hefur átt
mjög erfitt uppdráttar vegna
skorts á raunhæfri sölufram-
kvæmd og skorts á fjármagni,
en það er auðvitað eðlilegur
hlutur, því að eins mikið og
gert hefur verið í sjávarútvegi
til uppbyggingar fiskiskipastóls-
ins og uppbyggingar fiskiðnað-
arins sem fyrir er í landi.
Þá ræddi Matthias nokkuð
um þróun markaðsmála sjávar-
útvegsins og uppbyggingu hans
frá aldamótum. Iíerti hann á
það, hversu sjávarafli hefði ver
ið einhæfur á fyrri hluta aldar-
innar, enda hefði þá eingóngu
verið hiugsað um aflamagn,
Hefði svo ve.-ið þar til krepp-
an skall á, en þrengdist mjög
um markaði okkar erlendis, auk
þess sem mikið verðfall varð á
sjávarafurðum. Þessi þróun
varð til þess að stofnuð voru
samtök til að selja útfluinjngs-
framleiðsluna. Þau samtök hafa
unnið mikið og þarft verk á
sviði markaðsrannsókna og
markaðskannanna, og svo er
einnig um Fiskimálasjóð, en
hann er í raun eini aðilinn, er
styrkt hefur og stuðlað að mark
aðsleit • fyrir nýjar tegundir
sjávarafurða.
Hér er mikið verk fyrir
höndum og næg verkefni fyr
ir slíkt ráð, sem lagt er til
að stofnað verði með þessu
frumvarpi.
Þá gaf Matthías tillögu, er
hann flutti á sl. þingi og sam-
þykkt var 5. maí, um athugun
á fjölbreytni í framleiðslu sjóv
arafurða og eflingu þeirra iðn-
greina er vinna að útflutnings-
verðmæti sjávaraflans.
Ég veit sagði ræðumaður, að
ríkistjórnin skipaði 3ja manna
nefnd skv. samþykkt Alþingis,
sem vinnur nú að þessum hluta
málanna, og ég vona, að sú
nefnd skili áliti innan skamms.
En það er sjálfsagt úr mörgu
að vinna og margt að gera í
þessum málum á næstu árum.
Takmarkað markaðssvæði okk-
ar.
Ég get ekki svo lokið máli
minu, að ég minnist ekki ör-
lítið á, hvað okkar markaðs-
svæði er í raun og veru tak-
markað. Forystumenn á sviði
útflutningsmálanna hafa lagt á
það höfuðáherzlu á undanfö n-
ÞAÐ var gamall kunningi
reykvískra tónleikagesta, sem
stóð á stjórnpallinum í samlkomiu
húsi Háskólans á tónleikum sin-
fóníuhljómsveitarinnar í fyrra
kvöld: írski hljómsveítarstjórinn
Proinnsias O'Duinn. Það var
djarfleg áfcvörðun — svo djarf-
leg, að mörgum þótti nálgast létt
úð — þegar honum kornungum
og lítt reyndum var fyrir nokkr-
um árum falin meginótoyrgð á
Iistrænu starfi Sinfóníuhljóm-
sveitarinnar vetrarlangt. En sem
betur fór reyndist hann vandan-
um vaxinn. Hann eignaðist hér
marga vini og hefir verið aufúsu
gestur, þegar hann hefir borið
hér að garðt síðan. Hann er enn
unglingslegur í útliti og fasi, en
verkefnaval hans og tök á við-
fangsefnum og hljómsveitinni
sjálfri leyna því ekki, að hann er
alvarlegur og að flestu/ leyti
þroskaður en þó vaxandi lista-
maður.
Á efniskrá tónleikanna í fyrra
kvöld, sem voru hinir tólftu á
starfsári hljómsveitarinnar og
hinir fjórðu á síðara misseri þess,
var Forleikur að Galdra-Lofti,
op. 10, eftir Jón Leifs, fiðlukon-
sert Brahms og sinfónía nr. 1
ftir Shostakovich. — Forleikur-
inn að Galdra-Lofti er um það
bil 40 ára gamalt verk og mun
aldrei hafa verið fluttur hér
áður. Hann er stórum litskrúð-
ugri en flest siðari verk höfund-
ains, þau sem hér eru kunn, og
að því skapi áiheyrilegri. hug-
myndirnar margar eftirtektar-
verðar og eftirminnilegar — og
sumar að vísu áður kunnar,
a.m.k. úr annarri músík höfundar
ins við sama leikrit, ef ekki úr
þjóðlagasafninu og sátmasöngs-
bókinni. En tökin á þessum marg
breytilega efnivið eru varla nógu
traust til að skaDa trúve.rðuva oa
um árum að selja mestan hluta
ailans til Ameriku og til Aust-
ur-EvrópuIandanna. Það hefur
aftur verið minna kapp lagt á
að afla markað fyrir ísl. sjáv-
rfurðir í Vestur-Evrópu, og nú
er svo komið, að heimurinn
skiptist niður í markaðsbandalög
og V-Evrópuþjóðirnar, þar sem
fiskmarkaður er tiltölulega hár,
þar sem mikið fjölmenni er, þar
er búið að setja innflutningsitolla
til verndar viðskiptum innan
þeirra markaðslanda á sama tíma
og við stöndum utan við öll
markaðsabndalög. Við getum
ekki teflt á það í framtíðinni að
byggj-a markaðinn á þvi hvernig
hann er í Bandaríkjunum og við
A-Evrópulöndin eingöngu. Til
skamms tíma hefur verið talið,
að jafnkeypisviðskiptin væri erf-
iðasta vandamál okkar samfara
þátttöku í fríverzlunarbandalagi,
en á fáum árum hafa viðskipti
okkar við A-Evrópu tekið svo
miklum breytingum að gerlegt
er að finna lausn á því vanda-
máli í sambandi við að ísland
gengi í EFTA.
Viðskiptin við A-Evrópu námiu
meira en % hluta af heildarvið-
skiptum okkar á árinu 1959, en
vorið 1966 tæplega 1/7 hluti
þeirra. Fyrir þessu liggja ýmsar
ástæður, svo sem betri og stærri
freðfiskmarkaður í Bandaríkjun-
um og Bretlandi þar til nú, að
mjög hefur syrt í álinn, stór-
kostleg framleiðsla á síldarlýsi
og síldarmjöli og sívaxandi sfld-
og fiskveiðar Sovétríkjanna
sjáifra, Póllands og A-Þýzka-
lands, sem minnkar innflutnings-
þörf þeirra á sfld og freðfiski.
Pólland, A-Þýzkaland og jafnvel
Sovétríkin hafa nú byrjað að
flytja út freðfisk og hafa tvö
þau fyrrnefndu lítinn áhuga á
að kaupa hann af okkur. Þetta
er ósköp eðlilegur hlutur. Þetta
eru þjóðir sem eru að byggja
upp sinn eigin flota, þær stefna
að því að vera sem mest sjálfum
sér nógar.
En við, sem erum svo aS
segja eingöngu fiskveiðiþjóð,
þurfum aftur að hugsa meira
um það, að efla okkar sölu-
heilsteypta mynd; ósjaldan er
eins og aðalatiriðin drukkni í
aukaatriðum — eða að minnsta
kosti er einatt erfitit að gera sér
grein fyrir, hvað telja beri að-
alatriði og hvað umtoúðir. Hygg
ég að þessir ágallar eigi rætur
sínar annarsvegar í því, hve
efniviðurinn er sundurleitur, hins
vegar í því, að hljómsveitarbún-
ingurinn sé að ýmsu leyti mis-
heppnaður. Engu að síður er
hér um merkilegt æskuverk að
ræða og á sínum tíma einstætt
í sögu íslenzkrar tónlistar.
Fiðlukonsertinn eftir Brahms
er eitt af öndvegisverkum sinnar
tegundar, og mun nú á dögum
enginn bera brigður á það, þótt
áður væru um það skiptar skoð-
anir. En það var á þeim tímum
þegar einleikarar ætluðust til að
fá að leika algerðan „stjörnuleik“
í slíkum verkum, og áheyrendur
sættu sig við töfrabragðasýningu
í stað tónlistar. Brahms krefst
ekki minni tækni af einleikara
sinum en fyrirrennarar hans. en
hún er hér virkjuð í þágu alvar
legrar og háleitrar listar. Ein-
leikarinn, Endré Gránáit, gerði
sínu vandasama hlutverki hin
ágætustu skil, og lagði höfuð-
áherzlu á ljóðræna dýpt verks-
ins. Stjórnandi og hljómsveit virt
ust vera sama sinnis, og árang
urinn varð samstilltur og vand-
aður flutningur þessa fagra og
viðkvæma verks. Kristján Þ.
Stephensen fékk maklega viður-
kenningu fyrir hið veigamikla
óbó-hlutverk, sem hann skilaði
með prýði.
Fyrsta sinfónían eftir rúss-
neska tónskáldið Dimitri Shosta-
kovich er verk 19 ára unglings,
sem siðan hefir orðið eitt af
þekktustu tónskáldum verand-
ar. En einmitt þessi sinfónía er
ei.tt af beim verkum hans. sem
möguleika í sem flestum lönA*
um og þá megum við sázt ai
öllu glata möguletkum tU þeaa
að koma okkar framleiðslu-
vöru inn á markaðinn í V-
Evrópu, sem er og verðu*
stærsti markaður fyrir okkaa
framleiðsluvöru og langnota-
drýgsti. Einmitt þær þjóðif
koma til með að kaupa þana
hluta af okkar framleiðslu-
vörum, sem mest verður unn-
in heima í landinu og eru dýr-
astar.
Við eigum ekki sífellt að stefna
að því að auka aflamagnið og
hirða ekki um það að vinna sem
mest verðmæti úr þeim afla sem
á land kemur. Við eigum fyrst
og íremst að huga um það, að
vinna rneira heima, auka verð-
mæti aflans og skapa jafnhliða
markaði í fleiri löndum fyrir
okkar afurðir. Við, sem þetta frv.
flytjum, teljum það spor í rétta
áfct og að eðlilegt sé, að allir
þeir, sem hér eiga hlut að máli,
sameinist um að byggja upp
heildarsamtök, sem hafi það
markmið, að móta heildarstefnu,
sem verði til hagsbóta fyrir
þjóðfélagið í heild í framtíðinni
og ég er sannfærður um það, að
með stofnun slíks ráðs sem fiski-
málaráðs er farið inn á nýjar
brautir, sem sjálfsagt og eðli-
legt er að fara.
Starísmanna-
fundur Skóg-
rækfar ríkisins
STARFSMANNAFU'NDUR Skóg
ræktar ríkisins var haldinn hér í
Reykjavík í þessari viku. Hófst
fundurinn á þriðjudag og lauk
honum í gær. Fundinn sátu 14
sfcarfsmenn Skógraéktar ríkisins
úr öllum landshlutum. Var yfir-
farið það sem að undanförnu
hefur verið gert í skógræktinni
og gengið frá starfsáætlun fyrir
komandi ár.
bezt hafa staðizt tímans tönn. Ef
til vill arkar hún ekki lengur á
hlustandann sem sérlega frumleg
tónsmíði, en hún er fersk, hug-
myndarík og einlægnisleg, og
það var verulegur fengur að fá
að heyra hana hér.
Ég hef ekki getað hlýtt á
nokkra síðustu tónleika Sinfóníu
hljómén.'eitarinnar, og hafa því
ekki birzt umsagnir um þá hér
í blaðinu. Þó hefi ég fylgzt með
því. sem þar hefir farið fram,
og fieyrt sumt af því í útvarpi.
Afchygli hefir það vakið, hve
mjög hefir að undanförnu verið
vikið frá aðalefnisskránni, sem
birt var í haust. Á fyrstu þrenn-
um tónleikum síðara misseris
átti alls að leika 9 tónverk, en
aðeins tvö þeirra voru flufct. f
stað hinna sjö hefir annað efni
komið. Ekki veit ég, hvaða á-
slæður liggja til þessara breyt-
inga, og ekki tel ég, að þær hafi
allar verið til hins verra. Þá má
og alltaf gera ráð fyrir, að ein-
hver frávik séu óhjákvæmileg,
eins og til dæmis þegar einleikari
kemst ekki á ákvörðunarstað í
læka tíð, eins og hér varð einu
sinni. En þegar hlutfallið milli
ráðagerða og framkvæmda er orð
ið það sem hér var lýst. fara
ráðagerðirnar að eiga lítið erindi
til almennings, og aðalefnisskrá-
in fer að bera svip skxumauglýs
ingar.
Og úr því minnzt var á efnis-
skrár: Væri það til of mikils
mælzt. að í tónleikaskránum, sem
seldar eru við innganginn fyrir
15 kr. í hvert sinn, væri gerð
örlítil grein fyrir einleikurum,
sem fram koma, ekki sízt þar sem
einleikarar setja svo mjög svip
á tónleikahaldið sem raun ber
vitni.
Jón Þórarinsson.
Tónlist:
Sinfóníuhljómsveitin