Morgunblaðið - 02.04.1967, Blaðsíða 17

■ Sí@g®BSSíí®5Ö>, SUNNUDAGÍUR 2. APRtL M1
17
Óskum góðs bata
^ ÍÞegar menn heyrðu, að fbrseti
Jslands hefði af skyndingu flog-
Ne utan í vonzkuveðri um pásk-
«na til læknisaðgerðar, varð
fxeim illa við. Vandfundinn er sá
íslendingur, sem_ ekki viður-
kenni, að herra Ásgeir Ásgeirs-
eon hafi rækt tignarstöðu sína
með afbrigðum vél. Öðru hvoru
heyrast raddir um það, að yfir-
bygging íslenzka ríkisins sé of
dýr og viðamikil. Vitna þá sumir
tfl. þess, að Svisslendingar ha'fi í
raun réttri engan sérstakan for-
seta, heldur láti forsetadæmið
ganga á milli ráðherranna, sjö
að tölu, sem gegni því hver eitt
ár í senn. Þessu er því til að
»vara, að í Svisslandi eru allt
aðrir stjórnarhættir en hér. Að
vísu er rétt, að forseti íslands
hefur ekki miklum störfum að
gegna daglega. En þegar þann
vanda ber að höndum að Alþingi
bregst þeirri frumskyldu sinni,
að sjá landinu fyrir ríkisstjórn
með meirihluta stuðningi þings-
ins, þá hefur forsetinn úrslita-
í ráð. Á hann getur einnig reynt,
ef um fleiri kosti til stjórnar-
'Ww ->ÍH
ur
Vetrarmynd frá Reykjavik.
þess vegna sýnist manni sjálfum
oft allt annað um réttmæta gagn
rýni en hinum, sem utan við
standa. Sá, sem ekki hlífir öðr-
um, má ekki búast við, að honum
sjálfum verði hlíft. En sumir
hinna verstu orðháka þola ekki
einu sinni hógvær andsvör. Svo
reyndist t.d. um sálfræðinginn,
sem kommúnistar kusu í borgar-
stjóm eftir að hann hafði látið
uppi efasemdir um að nokkur sál
væri til. Hann varð alveg gátt-
aður á því að ætlast skyldi til,
að hann aðvaraði rétta aðila um
þá ágalla, sem hann taldi sig
hafa komizt að í starfi sínu.
Honum virtist koma alveg á ó-
vart, að hann hefði tekið á sig
skyldur með opinberu starfi,
heldur sýndist hann telja sér rétt
að nota vitneskju sína úr þvl
til pólitískra árása á aðila, sem
gátu ekki borið hönd fyrir höfuð
sér í borgarstjórn.
Orðhengilsháttur
Framsóknar
Ljósm.: Sn. Sn., jr.
REYKJAVIKURBREF
Laugardagiim 1.
Framsóknarflokkurinn notaði
það árum saman tfl árása á
mælt er í þessari málsgrein á Ólaf heitinn Thors, að hann
myndunar er að velja, svo sem
raun ber vitni. Þegar svo stendur
á er ómetanlegt að hafa mann
með mikla reynslu og aiþjóðar-
tiltrú til að taka ákvarðanir. Ráð
hans geta einnig oft ella verið
ómetanleg og sannarlega væri
það ný birði fyrir störfumhlaðna
ráðherra að þurfa að taka að sér
risnuskyldu forsetans. Hann er
aeðsti fulltrúi þjóðarinnar, jafnt
inn á við sem út á við, og er sízt
lítið úr því gerandi, að sú mynd
sem menn þannig fá atf þjóð-
inni, sé henni hagstæð. Herra
Ásgeir Ásgeirsson hefur gegnt
öLlum sínum skyldum með ágæt-
um og vona íslendingar þess
vegna jafnt sjálfra sín vegna
sem hans, að hann fái skjótan
og góðan bata.
Merkt afmæli
Þegar menn lesa lof leikdóm-
ara um aðra eins martröð og
Þjóðleikhúsið sýnir nú og á að
vera um nær 200 ára gamla
franska geðsjúklinga, þá fyllast
þeir efasemdum um hvert mark
megi á gagnrýninni taka. Smekk
urinn er misjafn og að sjálfsögðu
mega leikdómarar hafa sínar
kenjar eins og áhorfendur sín-
ar. En jafnt áhorfendur sem leik-
dómarar Ijúka upp einum munni
um það, að full áistæða hafi ver-
ið fyrir Þjóðleikhúsið að minn-
ast sérstaklega 40 ára leikara-
afmælis Vals Gislasonar, svo sem
gert var s.l. föstudagskvöld. Val-
ur er tvímælalaust með beztu og
gagnmerkustu leikurum — og
listamönnum — sem hér hafa
starfað síðasta mannsaldurinn.
Hann er einn af þeim, sem aldrei
bregðast. Sjálfur er hann með
afbrigðum háttprúður í dagfari.
Á leiksviði tekur hann á sig ým-
iskonar gervi, en áhorfendur
gleyma aldrei öryggi hans og
festu. Enginn verður mikill leik-
ari nema hann hafi næman skfln-
ing á mannlegt eðli. Um mikla
mannþekkingu Vals verður ekki
efast, samviskusemi hans og ein-
stök og karlmannlegt útlit auð-
veldar honum starfið. Á hátíða-
sýningunni var Valur hylltur að
maklegleikum og í þakkaræðu
hans lýsti sér sú hógværð og
yfirlætisleysi, sem gerir Val
öðrum fremur geðþekkan. Sagt
er, að Valur hafi nú þegar leikið
í fleiri leikritum hér í borg en
nokkur annar. Reykvíkingar
þakka honum góða skemmtun og
vonast til að mega sem lengst
og oftast njóta hæffleika hans.
íslendmgaspjall
Gaman er að lesa íslendinga-
spjall Halldórs Laxness. Þar
kennir ýmissa grasa, skarp-
skyggni og speki annars vegar og
furðulegs barnaskapar hins veg-
ar. Margar lýsingar hans á ís-
lenzkum bókmenntum fornum og
nýjum og þjóðháttum eru með
ágætum. Svo er t.d. með gagn-
rýni hans á ætttfræði Landnámu
og frægðarsögum atf utanferðum
íslendinga til forna. Þarf raunar
ekki þeirrar skýringar, að margt
af þeim sögum séu af mönnum,
sem teknir hafa verið sem
skrýtnir karlar af erlendum
höfðingjum, því að flestar eru
þær bersýnilegur tilbúningur.
Stundum hefur Halldór verið
gagnrýndur fyrir það að kunna
ekki að meta íslenzka sveita-
menningu. íslendingaspjall sýn-
ir, að fáir meta þá menningu
meira, m.a.s. stundum svo, að
hætt er við að hólið hafi ötfug
áhrif á erlenda lesendur. Vafa-
laust þykir íslenzkum bændum
gott að heyra, að erlendum stúd-
entum við Háskóla íslands sé ráð
lagt að fara upp í sveit til að
nema rétt íslenzkt mál. En við
erlenda háskóla hefur það lengi
tíðkazt að vísa stúdentum í
furðulegasta félagsskap til að
æfa tungutak sitt og lætur þetta
spjall Halldórs Laxness ekki vel
í eyrum þeirra, sem slíkt hafa
heyrt. Skáldið mun hljóta sam-
úð margra þegar hann lýsir and-
úð sinni á þýzkri heimspeki, en
andúð hans á Þjóðverjum fer
úr hófi þegar hann segir: „Til-
hlaup þýðir að hlaupa til áður
en stokkið er; að hlaupa til seg-
ir ekkert um það hvort maður
hafi stokkið. Jafnvel Goethe varð
ekki nema þýzkt tilhlaup----“.
Það eru fleiri en Þjóðverjar ein-
ir, sem telja Goethe hafa verið
einn mesta skáldsnilling allra
alda, og verður hann ekki af-
greiddur með neinum sleggju-
dómi.
Misvitur var
út og tekur fram, að þessum
dómi hafi síðan verið hrundið
fyrir Hæstarétti. Rétt er það að
Halldór var sýknaður fyrir
Hæstarétti og var þar þó ágrein-
ingur um það, hvort svo skyldi
gert. En í héraði var hann ekki
dæmdur í tukthús heldur í þús-
und króna sekt til ríkissjóðs og
skyldi varðhald í 45 daga koma
í stað sektarinnar, ef hún væri
eigi greidd innan fjögurra vikna
frá birtingu dómsins. Hér er þvi
vægast villandi sagt frá og hvað
sem um það er, þá er með öllu
ástæðulaust að ráðast á héraðs-
dómarann, sem dæmdi etftir lög-
um, sem alþingi hafði sett. Dóm-
ur Hæstaréttar byggðist hins
vegar á því, að lögin bryti í bága
við prenttfrelsisákvæði stjórnar-
skrárinnar og bæri þess vegna að
hafa þau að engu. Ágreinings-
atkvæði I Hæstarétti sýndi, að
um fullkomið álitamál var að
ræða, og munu þó flestir fagna
því nú, að meirihluti Hæstarétt-
ar skyldi taka þá ákvörðun sem
hann gerði. Eðlilegt er, að skáld-
ið lýsi gremju sinni yfir þessari
aðför, en sú gremja átti að bein-
ast að Alþingi fyrir að setja rang
lát eða í bezta tflfelli hæpin
lagaákvæði en ekki að dómara,
sem vafalaust dæmdi etftir beztu
vitund og á þess ekki kost að
verja hendur sínar. Á sama veg
er skáldinu ekki til sæmdar árás
hans á fyrrv. sýslumann Gull-
bringu- og Kjósarsýslu, þó að
hann embættisskyldu samkvæmt
þyrtfti að kanna skattaframtöl
skáldsins. Til afsökunar þvflík-
um skrifum verður lítt annað
sagt, en að misvitur var Njáll.
Verri en hungurs-
neyð
Njáll
Sennilega mun íslendingaspjall
þykja merkilegast vegna þeirrar
innsýnar, sem það veitir í hug-
arheima hins mikla skálds. Þar
fæst t.d. skýring á því af hverju
Halldór hefur lagt niður nafnið
Kiljan. Á síðu 96 segir: „Bóndi
í Svarfaðardal hældist þó um við
menn að hann hefði ekki látið
hús sitt opið fyrir „Kiljan“ — en
það nafn festist einkum við mig
hjá öllum sem ekki þekktu mig
en höfðu á mér illan bifur.“ Þá
hellir skáldið úr skálum reiði
sinnar yfir tvo dómara, og segir
annan hafa dæmt skáldið í tukt-
hús fyrir að nota ranga staf-
setningu á bókum, sem hann gaf
f heild verður það talið Hall-
dóri Laxness til lofs, að hann
hefur löngum þorað að gagn-
rýna það, sem hann taldi miður
fara, hvort sem öðrum líkaði bet-
ur eða ver. Sá eiginleiki breytir
ekki hinu, að honum hefur ann-
að veifið ekki síður missýnzt en
öðrum, samanber frásagnir hans
af réttarhöldunum í Sovét-Rúss-
landi forðum, réttarhöldum, sem
Sovétyfirvöldin sjálf viður-
kenna nú að hafi verið réttar-
morð. Halldór sparar ekki gagn-
rýnina í þessari nýju bók og
sannarlega á gagnrýni hans á
misnotkun okkar á áfengi erindi
til okkar fslendinga sjálfra, hvað
sem um aðra er. Um alkahólism-
ann segir Halldór í fyrirsögn eins
þáttar bókarinnar: „fslendingar
þjást atf sjúkdómi sem er verri
en húngursneyð". í þeim reiði-
lestri er margt réttmætt en of-
síðu 35: „Læknar hafa sagt mér
að við þessu alsherjarmeini ís-
lendinga sé samt einginn brúk-
legur læknrr á íslandi, þaðanaf-
síður sérfræðingur í því; og heil-
brigðisstjórnin hlær að þeirri
uppástungu að sjúkdómurinn
verði rannsakaður vísindalega í
von um að komist verði fyrir
hann, sem þó hefur verið gert
við aðra íslenzka þjóðarsjúk-
dóma einog sullaveiki holdsveiki
og berklaveiki: fyrst voru þeir
rannsakaðir, síðan útrýmt.“ Vist
eru til hér á landi læknar sem
lagt hafa sérstaka stund á að
kynna sér þetta vandamál, gall-
inn er sá, að sértfræðinga grein-
ir stundum á, því það á ekki
við um ísland eitt, að enn hefur
ekki tekizt að finna til hlítar
orsakir alkoholisma. Það er og
síður en svo, að heilbrigðisstjórn-
in hlægi að þeirri uppástungu
að sjúkdómurinn verði rannsak-
aður vísindalega, því að í lögum
frá 19. maí 1964, er ákvæði um
það, að tilteknum fjárhæðum
skuli árlega varið „til rannsókna
á orsökum, eðli og meðferð
drykkjusýki." Fullyrðingar, sem
eiga að sýna alvizku, sem ekki
er fyrir hendi, er betra að láta
vera, enda fer Halldóri það
miklu betur að bregða ó glens
eins og í þessari sögu:
„Séra Halldór Kolbeins var
slíkur vinur minn að hann sá
aldrei á mér galla og við hvor-
ugur á öðrum. Hann var einn
mesti bindindismaður sem verið
hefur á íslandi. Skáldið Ási í
Bæ spurði hann eitt sinn í trún-
aði þessari spurningu: Segðu
mér nú satt, drekkur Halldór
aldrei?
Þá svaraði séra Halldór Kol-
beins: Nei, nafni minn drekkur
aldrei. Og þegar hann drekkur
þá er hann edrú.
Svona fundu menn fullkomn-
unina hver í öðrum í dentid.“
Kveður við kalli
Gagnrýni er nauðsynleg en
hún er því aðeins líkleg til árang
urs, að hún styðjist réttum rök-
um. Hvað sem um það er, þá
hlýtur sá, sem finnur að við
aðra, að vera við hvorttveggja
búinn: Að fundið sé að við hann
sjálfan og að þeir, sem að er
fundið svari fyrir sig. Ef menn
væru tilfinningalausir, þá mætti
ætla, að þeir fögnuðu réttmætri
gagnrýni. Reynslan er aftur á
móti sú, að sumir sýnast finna
mest til og kveinka sér sárast
þfgar gagnrýnin er réttmæt.
Sannleikanum verður hver sár-
reiðastur. Hitt er alveg ljóst, að
sá, sem verður fyrir óréttmætri
gagnrýni, hlýtur að telja sig
bregðast sinni helgustu skyldu,
— ef um mikilsvert mál er að
ræða — taki hann ekki til and-
mæla, og er raunin oft sú, að
andmælin verði áður en varir
að gagnárás. Þess er og og gæta,
að enginn er dómari í eigin sök,
vitnaði einhverju sinni í ræðu tfl
þriggja ólíkra aðila í annari orða
röð en Framsóknarspekingun-
um þótti hlýða. Á þessu var
þrástagast og látið svo sem
þarna væri fengin úrslitasönnun
fyrir því, að Ólafur mæti meira
eigin hagsmuni en alþjóðarhag.
Skvaldur Tímans hélt áfram, þó
að færð væru fyrir því óyggjandi
dæmi jafnt úr nútíma máli og
fornu, td. úr Eddu og Heims-
kringlu, að orðaröð Ólafs væri
rétt. Enda fer það alveg eftir
smekk og samhengi, hvort betur
fer á að telja fyrst það, sem
maður metur mest, eða fenginn
er stíganda í mál með því að
telja það síðast. Svipaðast þess-
ari skoplegu árás á Ólaf er það,
að hver Framsóknarspekingur-
inn eftir annan hallmælir nú
Bjarna Benediktssyni fyrir að
hatfa í gamlársdagsræðu gert
mun á því að trúa á Guð og
elska landið. Munurinn á mál-
flutningi sést á því að Bjarni
sagðist ekki efast um, að and-
stæðingar sínir elskuðu ísland,
þeir vilja gera hann að óvini
landsins atf því að hann vill nota
rökrétt orðalag um viðhorf
manna til þess. Að þvilíkum orð-
hengilshætti er ekki mörgum orð
um eyðandi Öllu skiptir hvort
menn í raun og veru kunna að
meta fsland með kostum þess
og göllum. Þá gera þeir sér grein
fyrir göllunum, ekki tfl þess að
láta þá jrfirþyrma sig eða gefast
upp fýrir þeim, heldur til að
bæta úr þeirn, enda tjáir þá ekki
að hlaupa af hólmi, ef einhver
vandi blasir við eins og suma
hefur hent.
Skattar óvíða
lægri en hér
Efnahagsstofnunin hefur tekið
saman fróðlega skýrslu um tekj-
ur og gjöld hins opinbera í hlut-
falli við þjóðarframleiðslu
og er þar byggt á gögnum frá
Sameinuðu þjóðunum og miðað
við 1965. Samkvæmt henni eru
skattarnir hæstir í Svíþjóð, eða
41%, lægstir í Portúgal eða
20,3%. Bandaríkin hafa 27,1% og
Bretland 31,%. í þeim löndum
sem sambærilegust eru við ís-
land eru hlutföllin þessi:
Danmörk 30,1%
Luxemburg (1963) 33,9%
Noregur 37 %
Svíþjóð 41 %
ísland er með 29,2% og þess
vegna lægst af þessum sambæri-
legu ríkjum. Á þessu ári, 1964,
þegar allt ætlaði hér af göflun-
um að ganga yfir háum beinum
sköttum, þá voru af þeim 19 ríkj-
um, sem skýrslan tekur til, að-
eins tvö með lægri beina skatta
en fsland, írland með 7,6% og
Grikkland með 8,3%, ísland
hafði 8,7%. Hæstu beinu skatt-
arnir voru þá í Sviþjóð eða
24,1%.