Morgunblaðið - 02.04.1967, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 2. APRÍL 1967,
Jón Oddsson frá Sæbóli
1*. des. 1887. - 26. man 1947.
l>á er hann látinn, sá maður og
frændi minn, sem þegar á
bernsku og unglingsárum mínum
var um talað á heimili foreldra
minna og meðal annarra ætt-
ingja hans og bernskuvina í
fjörðum vestur sem frábæran að
styrkri og drengilegri skapgerð
og að framsækni, þori og kappi,
samfara árvakri ábyrgðartilfinn-
ingu og djúptækri hagsýni.
Hann varð þá — og þó enn frek-
ar síðar — í vitund minni ímynd
þess bezta og jéukvæðasta, sem
vestfirzk alþýðumenning og erfið
og karlmannleg lífsbarátta í
bröttum fjöllum og á brimuðum
sævi fóstraði með þeim kyn-
ícvistum, sem hún smátt og smátt
t
Konan mín
Katrín Marteinsdóttir
frá Yztu-Görðum,
lézt að Vífilsstaðahæli að
morgni 31. marz.
Þorgeir Sigurðsson
írá Forsæti.
t
Systir mín
Guðný Þorvarðardóttir
andaðist 31. marz.
Amór Þorvarðarson
frá Jófríðarstöðum
HafnarfirðL
t
Útför
Þórunnar Kristinsdóttur
fer fram frá Fossvogskirkju
þriðjudaginn 4. apríl n.k.
Dætur og tengdasynir.
t
Við þökkum hjartanlega
ættingjum og vinum fyrir
auðsýnda samúð og vinarhug
við andlát og jarðarför móð-
ur okkar,
Jóhönnu Sigurðardóttur
frá Akureyri.
■“ Fyrir hönd aðstandenda:
Dagmar Sveinsdóttir,
Ragnheiður Sveinsdóttir.
t
Þökkum innflega auðsýnda
samúð og vinarhug við and-
lát og jarðarför litla drengs-
ins okkar, sonarsonar og
dóttursonar,
Þorfinns Gísla
Haraldssonar,
Víkurbraut 13, Grindavík.
Rannveig Þorfinnsdóttir
Haraldur Gíslason,
Ragnheiður Bergmundsdóttir,
Gísli H. Jónsson,
Sigurbjörg Sigurjónsdóttir,
Þorfinnur ísaksson.
valdi úr, gæddi seiglu, þrótti og
reisn, sem engar náttúruhamfar-
ir, ólög eða kúgun náði að
beygja eða kefja. En þótt ef til
vill óvenjulegar og ef vel er að
gáð ekki fyrst og fremst hag-
stæðar, heldur erfiðar og þeg-
ar fram í sótti ærið harm-
rænar aðstæður hafi leitt gleggra
í ljós en ella hefði komið fram,
hver dáð, þróttur og ómútanlegur
drengskapur bjó með Jóni Odds-
syni, þá var gerð hans og mót-
un á æsku- og unglingsárum
svipuð ýmissa annarra. Og þó að
ég sé ekki bölsýnn — ég líð mér
ekki að verða það ekki einu
sinni í svip — þá verður mér
stundum fyrir að hugsa: Munu
hin stórum breyttu lífsform og
lífskjör vestur í átthögum okkar
frænda nú þegar bráðum eða í
mjög náinni framtíð skapa þar
aðstæður til slíks úrvals — og
mótunar þess á því skeiði æv-
innar, sem mestu veldur um ör-
lög manna?
Ég hef í bókinni f vestnrveg
gert ættum og ævi Jóns Odds-
sonar allrækileg skil, en þar eð
sú bók er ekki kunn öllum les-
endum þessa blaðs og á hausti
komanda sjö ár liðin, síðan hún
kom út, þykir mér ekki verða
hjá því komizt að gera hér
nokkra grein fyrir uppruna Jóns
og æviferli.
Jón Oddsson fæddist á Ketils-
eyri í Dýrafirði 12. desember ár-
ið 1887, og var bann því á átt-
ugasta árinu, þegar hann lézt.
Foreldrar hans voru Jónína Jóns-
dóttir og Oddur Gíslason. Jón-
ína var dóttir séra Jóns Jóns-
sonar á Gerðhömrum í Dýrafirði
og síðar á Stað á Reykjanesi
í Austur-Barðastrandarsýslu, og
Hólmfríðar Guðmundsdóttur úr
Húnaþingi, mætrar konu og vel
ættaðrar. Séra Jón var gáfaður
fjörmaður, enda af gáfufólki,
kominn af Finni biskupi Jóns-
syni og systursonur Björns Ól-
sens, umboðsmanns á Þingeyr-
um, föður Björns prófessors
Ólsens. Jónína var hálfsystir
Margrétar, móður þeirra Auðar
alþingismanns og Jóns dóm-
prófasts Auðuns. Oddur Gísla-
son var í allar ættir runninn af
dugandi og framtakssömum út-
vegsbændum og miklum sjósókn-
urum á Vestfjörðum, flestum
stórbrotnum í skapi og höfðing-
lyndum, og stjórnsömum búkon-
um, sem ekki voru aðeins forsjá
barna sinna heldur og fjölmenns
hjúahóps, veitular gestum og
hjálparhellur granna, ef í nauð-
ir rak.
Þegar Jón Oddsson var á öðru
ári, fluttust foreldrar hans á stór-
býlið Sæból á IngjaldssandL og
þar ólst hann upp til 19 ára ald-
urs. Þar var margt í heimili og
forn menningarbragur á heimilis-
háttum. Þar voru sögur lesnar og
sagðar og rimur kveðnar, og trú
á duldar verur og vættir var þar
hjá elztu kynslóðinni í góðu gildi.
Allt til fatnaðar var unnið heima
og ekki aðeins amboð smíðuð,
heldur líka bátar. Búið var all-
stórt, eftir því sem þarna gerðist,
og Oddur og faðir hans sóttu sjó
af kappi. og brátt fóru þeir Jón
og eldri bróðir hans, Gísli, að
sækja sjó með afa sínum, hinum
fjölgáfaða og sérkennilega garpi,
Gísla Jónssyni. Jón reyndist lag-
inn, ötull og samvizkusamur við
öll verk á landi og sjó. Hann var
lipur og óragur við smala-
mennsku í hinum illkleifu fjöll-
um, dýravinur og natinn við all-
ar skepnur, duglegur við hey-
vinnu og kappsamur við hvers
konar fiskveiði. Seytján ára gerð
ist hann háseti á seglskipi, og á
seglskipum var hann í þrjú sum-
ur, en hugur hans stóð ekki til
stjórnar á slíkum skipum. Hjá
honum hafði snemma vaknað
löngun til míkíls frama og fram-
kvæmda einmitt á þeim vett-
vangi, þar sem forfeður hans
höfðu sumir verið forvigismenn
nýjunga og flestir afreksmenn
fyrir sakir kapps, samfara seiglu,
leikni, harðfengi og glöggskygni.
Hann hafði séð togara skríða
gegn straumL stormi og sjóum
og vissi þá moka upp fiskL þar
sem önnur veiðiskip fengu vart
ibröndu úr sjó. Þarna var fram-
tíðin, vegur djarfra og dugandi
einstaklinga til auðs og gengis
og þjóðarinncir til velmegunar og
aukinnar verklegrar menningar.
Það ýtti mikið tmdir metnað Jóns
á unglingsárunum, að fslendinga-
sögurnar höfðu frætt hann á því,
að áður fyrrum höfðu íslenzkir
bændasynir ekki látið sér fyrir
brjósti brenna að afla sér fjár
og frægðar erlendis og jafnvel
leita nýrra landa á opnum fleyt-
um við hin erfiðustu skilyrði. Hví
skyldu þeir þá nú hugsa og haga
sér eins og þeim væri tyllt við
tjóðurhæl?
Vorið 1907 brá Oddur Gíslason
búi og fluttist til ísafjarðar. Þó
að synir hans væru duglegir og
samvizkusamir við þau störf, sem
þeir unnu á búi hans, renndi
hann grun í, að hugur þeirra
stæði til annars og meira en bú-
skapar að aldagömlum hætti, og
svo mundi þá happasælast að
hætta búskapnum áður en öllu
tæki að hnigna.
Nú höfðu fslendingar eignazt
togara, Jón forseta og Marz, og
Jón freistaði þess að fá skiprúm
hjá Hjalta JónssynL En að slíku
var ekki hlaupið, því að heita
mátti, að flestir hinir vöskustu
sjómenn víðs vegar um landið og
þá auðvitað fyrst og fremst í
Reykjavík kepptu um hvert rúm,
sem losnaði. Jón tók því þann
kost að ráða sig á brezkan tog-
ara, sem kom inn til ísafjarðar
með veikan háseta.
Og nú hefst hin hraða sókn
Jóns til gengis. Hann kappkostar
að vinna verk sín öll svo sem
bezt verður á kosið, notar hverja
stund, sem hann er í höfn í
Englandi til náms í netagerð og
safnar fé til skólanáms. Ekki
fullra tuttugu og fjögurra ára,
er hann orðinn skipstjóri ein-
mitt á því skipL sem hann
réðst á mállaus og fákunn-
andi haustið 1907 — og þrem-
ur árum síðar er hann
meðeigandi og skipstjóri á
splunkunýju skipL enda hafði
honum hvorki brugðizt aflasæld
né hagsýni. En þá skellur á
heimsstyrjöldin fyrri, og nú er
engum útlendingi treyst í Bret-
landi. Erlendur maður má ekki
eiga hlut í skipi hvað þá stjórna
því.
Þá er hér var komið, höfðu
báðir bræður Jóns, Gísli og Guð-
mundur Hagalín, flutt til Eng-
lands. Gísli var fyrir dugnað
sinni og frábært björgunarafrek
orðinn togaraskipstjóri, en yngri
bróðirinn var háseti. Þeir og
fleiri ungir og dugandi erlendir
sjómenn urðu að hverfa úr
landi, og fór Gísli til íslands og
varð þar kunnur afla- og dugn-
aðarskipstjóri, en fórst á bezta
aldri í Halaveðrinu 1925.
En Jón hafði verið lengur í
Bretlandi en bræður hans og var
þar í nánari tengslum en þeir.
Hann var lofaður írskri myndar-
og merkisstúlku, dóttur mikils
aflamanns og sjómanns, sem Jón
hafði verið háseti hjá, og hann
átti allt sitt sparaða fé í togaran-
um nýja, sem hann var meðeig-
andi í. Hann gat fengið brezkan
borgararétt, en fékk að reyna, að
þó að hann fengi á pappírnum þá
aðstöðu, sem slíkum rétti fylgdL
var hann eftir sem áður „Illa
séður útlendingur". Hann gerðist
nú þjónn Bretlands sem skip-
stjóri á skipagörmum, sem voru
svo lélegir, að ofan á hættuna,
er af styrjöldinni leiddL var
hann og skipshöfn hans í sí-
felldum háska sakir sjófærni far-
kostsins. En ekki brást aflinn.
Loks kom friður, og Jón varð
á ný skipstjóri á góðum og nýjum
skipum, en þegar hann vfldi á
nýjan leik eignazt skip, mætti
hann andúð frá húsbændum sín-
um. Hann varð þó skipseigandL
og hvorki brást honum afli né
hagsýni. Hann kom sér upp eig-
in skrifstofu og færðist í auk-
ana með ári hverju, lét með
stuttu millibili smíða ný skip og
gerðist forgöngumaður um notk-
un nýrra tækja og um nýtt og
betra skipalag. Hann hafði þann
hátt á að vera lengstum sjálfur
skipstjórL svo að afli og afkoma
á því skipL sem hann stjórnaðL
væri jafnan til samanburðar við
útkomuna á öðrum skipum hans,
en annað veifið tók hann sér frí
til að geta fylgzt með því, sem
gerðist á landL Hann hlaut van-
þokka brezkra útgerðarmanna,
en hjá brezkum togarasjómönn-
um og almennum borgurum, sem
höfðu kynni af honum, var hróð-
ur hans slíkur, að hann, sem í
fyrstu var kallaður Íslands-Jón,
var brátt nefndur Jón ráðvandi,
þar eð hann varð kunnur að því,
að vilja ekki í neinu vamm sitt
vita. En þannig gekk útgerð hans,
að eitt af skipunum, sem hét
Kópanes, var kallað Gullnesið.
Svo skall hann yfir, blóðskafl
hinnar síðari heimsstyrjaldar.
Jón hafði fengið mikinn viðbjóð
á styrjöldum, þegar fyrri heims-
styrjöldin geisaði, og á kreppu-
áruntxm fékk hann megn-
ustu skömm á aðgerðaleysi
brezkra stjórnárvalda tfl úrbóta
á kjörum þeirra milljóna, sem
bjuggu við örbirgð og úrræða-
leysL og hann hafði ekki fremur
venju dregið dul á skoðanir sín-
ar. Nú fékk hann sönnun þess
á ný, að hann var illa séður út-
iendingur í augum þeirra sem
voru áhrifamenn í hópi öfundar-
manna hans meðal hins brezka
útgerðarauðvalds. Einn góðan
veðurdag var hann tekinn og sett
ur í fangabúðir sem hættulegur
brezka ríkinu, maðurinn, sem al-
mennt var kallaður Jón ráðvandi
og allir vissu, að á engu vildi
níðast, sem honum var trúað
fyrir. Og í fangabúðunum sat
hann öll styrjaldarárin. Má nærri
geta, hvernig hinum mikla
starfs- og kappsmanni hafi liðið,
þó að hann fyndi sig hins vegar
síður en svo nokkurn brota-
mann.
Eftir lausnina vorið 1945 máttt
hann ekki til þess hugsa, «3
hverfa á ný að skipstjórn og út-
gerð, og hvað svo? Hinn mikli
aflamaður og hagsýni útgerðar-
stjóri keypti stórbýli á eyjunni
Mön og hóf þar búskap. Og svo
er þá frá því að segja, sem ef tfl.
vill sýnir bezt, hve frábær at-
gervismaður Jón Oddsson var!
Ókunnur öllum háttum, utan-
veltu og tortryggður, en studdur
í öllu af hinni ástríku, traustu
og yfirlætislausu konu sinni,
Ethel, gerist hann fyrirmyndar-
bóndL sem aflar sér trausts og
velvildar sinna nýju stétta-
bræðra og allra, sem til þekktu.
Og nú naut hann sín, dýravin-
urinn Jón Oddsson. Hann var
jafnkær dýrum sínum og þau
voru honum. .. En árin færð-
ust yfir — og enginn til að taka
við jörð og búL Og eftir tíu ára
búskap seldi Jón bú sitt og jörð.
.. . Og þá — mundi þá ekki hafa
verið úr vöndu að ráða? Jón
hafði jafnan naft samband við
öll náin skyldmenni sín hér
heima og við vini sína og átt-
haga og sýnt í verki rausn og
ræktarsemL og nú fann hann sig
verða að hverfa heim. En kona
hans? Ekki gat hann réðizt til
heimflutnings án hennar vilja.
Hún, sem í blíðu og stríðu hafði
með honum staðið, svaraði:
„Þitt Iand er mitt land."
Óg heim tfl þess lands fluttu
þau, og nú er Jón Oddsson allur.
Eitt sinn, er hann sigldi út Faxa-
flóa á leið yfir fslandsála, tók
hann sér í munn þessi visuorð:
„Skyldi ég ekki, Frón mítt. fá
faðmi að vefjast þínum?“
Nú er þeirri spurningu svar-
að til fulls.
Hinir mörgu ættingjar Jóns
Oddssonar og góðvinir þakka
honum og blessa minningu hans,
og allir votta þeir þakkir og
samúð sína konunni, sem aldrei
þekkti annað lögmál sér og sín-
um vilja en lögmál ástarinnar,
sem hún festi ung á hinum
gjörvulega og drengflega fslend-
ingi, sem garpurinn faðir hennar
bauð heim til sín, þegar hún var
aðeins tólf ára, og henni biðjum
við blessunar og líknar þess kon-
ungs, sem bóndi hennar einan
virti og mat allra þeirra, sem
konungsnafn bera. Ég tel það eitt
lán mitt, að ég skrifaði sögu
Jóns Oddssonar, og ég vil gerast
svo djarfur að biðja unga fs-
lendinga að lesa hana og kynn-
ast þar mannL sem ég vissi
aldrei bregðast trúnaði við það
bezta í sjálfum sér eða á neinu
eða neinum níðast.
Guðmundur Gíslason Hagalín.
Sumarvinna í Englandi
Getum útvegað íslenzkum stúlkum, 18
ára og eldri með nokkra enskukunnáttu,
sumarvinnu í Englandi við hótelaf-
greiðslu, verzlun og veitingastörf.
Einnig dvöl og vinnu á enskum heimilum.
Ferðaskrifstofan ÚTSÝN,
Austurstræti 17.
Bílaklæðning, Smárahvammi Kóp.
Við Idæðum alla bíla
Ekið Fífuhvammsvcg, skilti til hægri. Simi 1„896.
Heimasímar 35180 — 33869.
Lagerpláss, hús og land
í nágrenni Reykjavíkur til leigu um lengri tíma.
Nöfn merkt: „Geymsla — 2449“ leggist inn á af-
greiðslu blaðsins fyrir 20. apríl n.k.