Morgunblaðið - 22.04.1967, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 22. APRÍL 1967.
Bjarnl Benediktsson, formaður Sjálfstæðisflokksins flytur ræðu sina við upphaf 17. Landsfundar
Sjálfstæðisflokksins í Háskólabíói sL fimmtudagskvöld. Ljósm. Mbl. Ól.K.M.
- Ræða Bjaina
* Benediktssonar
& Framhald af bls. 1
heldur verður stöðugt að vinna
til að eiga skilið. Út á við kem-
wr sjálfstæði þjóðarinnar fram í
því, að við erum sénstakt ríki.
Áður vorum við um aldir taldir
hluti af öðru, okkur í eðli fram-
andi riki, eins og í Stöðulögun-
um frá 1871 segir: „Island er
uadskillelig Del af den danske
Stat“. í þessu lýsti sér ósjálf-
stæði og frelsissvipting. Til þess
að um ríki verði talað, okkar ís-
lenzka ríkd jafnt og annarra,
þarf þrennt að vera fyrir hendi:
Fólk, land og lögbundið vald.
Þeir menn, sem þetta land hafa
byggt, hafa frá uppihafi talið sig
sérstaka þjóð, hvorki Norðmenjj
né Dani, þó að við værum í fram
kvæmd lengi hluti atf ríki þeirra.
Um land. okkar er heldur ekki
að villast. ísland er eyland, sem
liggur svo langt frá öllum öðr-
um löndum, að engin hætta er á
landamæradeilum. í þeirra stað
kemur ákvörðun um, hversu
lögsaga ríkisins skuli ná langt
á haf út og er þá stærð fisk-
veiðilögsögu umdeildust. Þar
hljótum við ætíð að sækja ein®
langt út og alþjóðalög ítrast
heimila.
En ef við viljum ekki skipa
•kkur í flokk ofbeldis- og árás-
arríkja, þá förum við ekki
lengra en alþjóðalög heimila.
Ef við teljum þau sníða okkur
ctf þröngan stakk, þá reynum við
að fá alþjóðareglum breytt með
frambærilegum rökum af okkar
eigin hálfu og samstartfi við
aðra, sem svipaðra hagsmuna
hafa að gæta. Svo kann að
etanda á, að í þessum efnum sé
aðgerðarleysi okkur skaðsam-
legt, en þó duga aldrei aðrar að-
gerðir en þær, _sem ávinningur
er að. Það er íslandi mikill á-
vinningur, að fyrirfram skuli
tryggt, að ágreiningur um rétt-
mæti aðgerða okkar skuli bor-
inn undir alþjóðadómstól. Lítil
þjóð hlýtur ætíð fremur að
treysta á réttmæti málsstaðar
síns-en vald, sem hún ekki á.
Þó að við séum máttarlitlir,
tjáir okkur ekki að láta eins og
vald sé ekki til og þýðing þess
engin. Eitt hötfuðeinkenni ríkis
er einmitt lögbundið vald. í
þessu felst m.a., að hvert ríki
verður að gæta þess, að land
þess verði ekki valdatómrúm,
heldur ber því að ábyrgjast sín-
ar eigin varnir, svo að lands-
svæði þess verði öðrum ekki að
hættu sem fleygur eða stökkpall-
nr til árása. Varnarleysi og valda
tómrúm er hægt að forðast á
fleiri en einn veg. M.a. með
hlutleysisyfirlýsingu, sem þá
verður að vera samþykkt atf
þeim ríkjum, sem valdamest eru
á þeim slóðum, þar sem hið
hlutlausa riki er. Og sjálft verð-
ur hið hlutlausa riki eftir ítrasta
mætti að tryggja sitt eigið hlut-
leysi með valdi. Þetta eru stað-
reyndir, sem óvefengdar eru
Jafnt í þjóðarétti sem daglegum
eamskiptum ríkjanna. Við ís-
lendingar héldum í fyrstiu, að við
gætum sloppið með orðin ein,
tilutleysisyfiriýsingu, sem eng-
inn tók ábyrgð á og ekkert vald
«tóð á bak við. Strax við fýrstu
raun reyndist sú ytfirlýsing ger-
•amlega haldlaus.
Ríkir hagsmunir fslendinga
að Atlantshafsbandalagið haldist
Nú höfum við verið full 18 ár
mðilar að varnarbandalagi, At-
lantshafsbandalaginu, og er ekkl
um það að villast, að yfirgnæf-
andi meirihluti kjósenda hefur
hvað eftir annað lýst stuðningi
BÍnum við þá aðild íslands svo
og varnarsamninginn við Banda-
rikin. Sumir segja nú, að ný við-
horf hafi skapazt eða séu að
Skapast. Annars vegar sé mun
friðvænlegar i þessum hluta
heims en áður var, og hins veg-
mr öðlist hvert einstakt riki ein-
hliða rétt til úrsagnar úr At-
lantshafsbandalaginu, þegar það
er orðið 20 ára, að tveimur ár-
nm liðnum. Hvorttveggja er
þetta rétt. En getur nokkrum
blandast hugur um, að ástæðan
til þess, að friðvænlegar horfir
nú en áður, er einmitt sú, að
Atlantshafsbandalagið hefur
skapað nauðsynlegt valdajafn-
vægi? Og ef við lítum á hags-
muni fslands eins, er þá ekki
augljóst, að ísland mundi lenda
í miklu meiri hættu fyrir ófriði,
ef Atlantshafsbandalagið leystist
upp? Þá mundi ísland verða á
mörkum tveggja vamarkerfa,
eða í algeru valdatómrúmi, en
ekki eins og nú staðsett í miðju
varnarkerfi. Nú kemur ekki til
greina, að frá fslandi verði gerð
árás á neitt annað land, alveg
gagnstætt því, sem verða mundi
ef það lenti upp á milli tveggja
stríðandi aðila. Þegar af þessu
er ótvírætt, að fslendingar hafa
af því ríka hagsmuni, að At-
lantshafsbandalagið haldist, og
ber okkur sannarlega að stuðla
að því eftir föngum, að svo megi
verða og leggja okkar skerf af
mörkum í því skyni.
Annað mál er hvernig vörnum
íslands skuli háttað hverju sinni.
Það verður stöðugt að meta eftir
atvikum, og einmitt þess vegna
var varnarsamningurinn við
Bandaríkin bundinn því höfuð-
skilyrði af háltfu íslendinga, að
við gætum sjálfir einhliða með
tilteknum fresti sagt honum
upp. Við hötfum þetta því á valdi
okkar og getum metið eftir eig-
in þekkingu á aðstæðum hvað
gera skuli. En spurning er: Höf-
um við þá þekkingu, sem á þarf
að halda? Við erum svo fjar-
huga hernaði, að enginn eigin-
legur íslenzkur hernaðarsérfræð-
ingur er til, svo að um sé vitað.
Talað er um, að við eigum að
láta íslenzka sértfræðinga taka
að sér rekstur varnarmannvirkj-
anna. Þetta kann að láta vel í eyr
um, og verða menn þó þá að
gera sér grein fyrir, hvort eigi
sé um orðaleik að ræða, þannig
að slíkir svokallaðir sérfræðing-
ar séu í raun og veru hermenn.
Úrlausnarefnið er þá í raun og
veru, hvort íslendingar eigi að
taka upp eigin hermennsku eða
ekki. Slíkt þartf ekki að vera
nein fjarstæða, en ef menn vilja
það, þá er nauðsynlegt að segja
það berum orðum, svo að allir
geti áttað sig á um hvað sé að
ræða. En áður en við tökum slík
sérfræðingastörf að okkur, sýnist
hitt sanni nær, að við öflum
okkur sérfræði í herstjórnarmál-
um, svo að við þurfum ekki að
sjá þau með annarra augum.
Fyrsta skrefið hlýtur þess vegna
að vera það, að leggja drög að
öflun þvílíkrar sérfræði.
fslendingum er sízt minnkunn
þó að þeir taki þátt í bandalagi
til að tryggja varnir lands síns,
á meðan mestu stórveldi heims
telja sér slí'ka þátttöku lífsnauð-
syn. Lærdómar sögunnar eru og
þeir, að ef vesturveldin hefðu á
árunum 1918 til 1939, haft slíkt
samstartf og á komst 1949, þá
mundi seinni heimsstyrjöldin
með öllum þeim hörmungum,
sem henni fylgdu, aldrei hafa
skollið á.
íslendingar þurfa ekki síður
en aðrir á friði að halda og þeim
ber ekki síður en öðrum að gera
sitt til að svo megi verða.
Aðild að EFTA
Þjóðirnar hafa ekki einungis
gengið í varnarbandalög sjálfum
sér og heimsfriðnum til öryggis,
heldur og í ýmis konar efnahags-
bandalög til að tryggja fjárhags-
legan veltfarnað sinn. Norður-
landaþjóðir höfðu lengi leitast
við að koma á viðskiptabanda-
lagi eða tollabandalagi sín á
milli en aldrei tekizt. Fjórar
þeirra hafa hins vegar — með
mismunandi hætti þó — gerzt
aðilar að Fríverzlunarbandalagi
Evrópu, EFTA, og ber ráða-
mönnum þeirra saman um, að
fáar ráðstafanir hatfi orðið þess-
um þjóðum til meiri heilla.
Fyrir okkur verður erfiðara með
hverju ári, sem líður, að standa
utan beggja efnahagsbandalaga
Evrópu, Efnaíhagsbandalagsins
svokallaða og Fríverzlunarbanda
lagsins. Fullkomnir aðilar Efna-
hagsbandalagsins getum við ekki
orðiS vegna þeirra skilyrða, sem
þar eru sett. Aðild að Fríverzlun
arbandalaginu er raunar ekki
með öllu erfiðleikalaus, en ótví-
rætt er samt, að þegar til lengd-
ar lætur, þá verður hún okkur
ekki einungis hagkvæm heldur og
brýn nauðsyn. Þess vegna ber að
vinda bráðan bug að þvi að ná
samningum um aðild íslands, ef
slíkt er unnt afarkostalaust, svo
sem ætla má, því að vitað er, að
mörg aðildarríkjanna óska þátt-
töku okkar, ekki vegna þess að
þau telji sig miklu muna um að-
ild okkar, heldur vegna þess að
þau og þá einkum Norðurlönd-
in telja okkur eiga heima í sín-
um hóp. Þvílíkur samhugur með
íslandi og söknuður yfir fjar-
veru þess lýsti sér glögglega í
orðum Per Bortens forsætisráð-
herra Noregs á þingi Norður-
landaráðs nú fyrir skemmstu.
Sumir hafa það á móti slíkri
aðild, að fyrirsjáanlegt sé, að
Frrverzlunarbandalagið og Efna-
hagsbandalagið muni áður en
yfir lýkur renna saman. Um það
getur enginn sagt á þessari
stundu, en víst er, að nokkrir
aðilar Fríverzlunarbandalagsins,
svo sem Svíþjóð og Finnland og
sennilega Svissland, geta ekki
fremur en við hugsað sér að ger
ast fullkomnir aðilar Efnahags-
bandalagsins. Annað mál er, að
þessi lönd telja, að það muni
verða sér til styrktar í samn-
ingum um að ná nauðsynlegum
tengslum við þetta bandalag, að
eiga vísan stuðning félaga sinna
í Fríverzlunarbandalaginu. A1
veg sama máli gegnir um ísland
og hlýtur það þess vegna að
verða eitt helzta úrlausnarefni á
næsta kjörtímabili að ná viðun-
andi samningum um aðild að
Fríverzlunarbandalaginu.
En stafar ekki íslenzku þjóð-
erni hætta af öllum þessum sam-
skiptum við erlendar þjóðir?
Svo spyrja sumir. Hvað sem okk
ar eigin óskum líður, þá er ein-
angrunin úr sögunni. Engum ís-
lenzkum stjórnvöldum getur héð
an aí tekizt að loka íslenzku
þjóðina inni og einangra hana
frá samskiptum við aðra. Það
ber og sízt að harma, því að á
umliðnum öldum hetfur ekkert
orðið okkur skaðsamlegra en
einmitt einangrunin. Blóma-
tími íslenzku þjóðarinnar og ís-
lenzkrar menningar hefur verið
mestur, þegar við höfum haft
margþætt viðskipti við aðrar
þjóðir. Á sama hátt og stái herð-
ist í eldi, þá herðist hið sanna
eðli íslendinga í umgengni við
aðrar þjóðir. Um þetta eru dæm
in deginum ljósari að fornu og
nýju. íslenzk menninig hefur
verið meginstyrkur þjóðarinnar
og án hennar hefðum við tor-
tímzt á okkar frelsislausu ein-
angrunaröldum.
Þekkingin hefur úrslitaáhrif
Auðvitað er menning okkair
nú margslungnari en áður og
miklu meira þarf við til þess að
halda velli. Eðli málsins sam-
kvæmt eigum við ætíð eitfitt að
keppa við aðra í fjölbreytni og
sérhæfingu. En almenna mennt-
un eigum við að geta veitt eins
góða og aðrir. Ótal skólar á ýms-
um stigurn um allt land sýna
einbeittan vilja stjórnvalda til
að ráða við þennan vanda, enda
viðurkenna jafnvel svartsýnis-
mennirnir, að unga fólkið hefúr
nú á dögum hlotið tfjölþættari
og betri menntun en fyrri kyn-
slóðir í landinu. Útvegun ytri
skilyrða til alhliða menntunar
verður þó að sjáltfsögðu enn örð-
ugri á tímum mikillar fólks-
fjölgunar og byggða-tilfærslu
innanlands. Ný löggjöf um skóla
kostnað á að greiða fýrir nauð-
synlegum umbótum og unnið er
að rækilegri endurskoðun alls
fræðslukerfisins.
Barnaskólarnir, sem risið hafa
upp víðs vegar á seinni árUm,
sýna, að menn vilja mikið á sig
leggja til að greiða götu æsku-
lýðs til aukinnar menntunar.
Framhaldsskólum er einnig víða
verið að koma upp og unnið er
að því að endurnýja hina gömlu,
jafnframt því, sem stórbætt hetf-
ur verið löggjötf um iðnsikóla og
sett hafa verið alveg ný fyrir-
mæli um tæknimenntun. Mennta
skóla í landinu er verið að
byggja af miklum dugnaði og
ákveðið hefur verið að stofna
til nýrra, svo fljótt sem auðið
verður, bæði á Vestfjörðum og
austan lands. Kennaraliði háskól
ans er fjölgað eftir fyrirfram
gerðri áætlun og undirbúin er
mjög mikil stækkun kennslu-
rýmis hans. Styrkjum og lánum
til stúdenta hefur verið komið í
betra horf en áður.
Vísindarannsóknir eru stöðugt
auknar og sett hefur verið ítar-
leg löggjöf til að samræma þær
og auðvelda starf vísindamanna.
íslendingar eiga nú færa vísinda
menn í furðu mörgum greinum.
Við getum í fæstum efnum
keppt við aðra um vinnuskilyrði,
svo sem fullkomnar rannsóknar-
stofur eða hæð launa, sem af-
bragðsmenn eiga kost á erlendis.
En því frekar ber okkur að meta
þá, sem sækjast eftir að eyða ævi
sinni hér við erfiðari aðstæður
'heldur en þeir eiga völ á með
miklu manntfleiri og ríkari þjóð-
um. Hér eiga flestir vísinda-
menn og sérfræðingar þess lít-
inn kost að beita eingöngu sér-
gáfum sínum, vegna þess að við-
fangsefni hvers og eins hljóta að
verða mjög margvísleg. Þessu
una margir af því, að þeir kunna
að meta sinn íslenzka arf og það
jafnræði, sem hér ríkir manna
á millL
Stofnun og útbreiðsla hins ís-
lenzka sjónvarps er eitt af afrek-
um síðustu ára. Með öðrum þjóð
um hefur tekið mörg ár að ná
ámóta útbreiðslu þess og hér er
þegar fengin af alkunnum ástæð
um. Nú ætlast menn til, að unnt
verði að sjá til þessa menning-
artækis um allt land innan mjög
skamms tima. Til þess skortir
ekki vilja stjórnvaldanna, en
vissar tækniiforsendur þurfa að
vera fýrir hendi. Með sjónvarp-
ið er svipað og um einangrunina.
Einangrunin er liðin, hvort sem
mönnum líkar betur eða verr;
sjónvarpið er komið — og hlaut
að koma, hvort sem mönnum lík-
ar betur eða verr. Við þvílíka
framvindu tímanna fær enginn
ráðið.
Hitt er rétt, að sjónvarp ein-
ungis miðlar, það skapar ekki,
og ekki er hægt að miðla því,
sem ekki er til. Vegna sjónvarpj
ins verður því að leggja enn rík-
ari áherzlu en áður á að bæta
skilyrði fyrir þeirri innlendri
menningu, hljómlist, töluðu orði,
myndliat og öðru slíku, sem
menn fá notið fyrir milligöngu
sjónvarpsins. Hér er vissulega
mikið verkefnL sem menn að
visu sjá að fyrir höndum er, ea
hafa ekki gert sér nægilega
grein fyrir í einstökum atriðum
né heldur hvernig leysa skuli.
í þessum etfnum getur ríkið
i rauninni aldrei haft neitt skip-
unarvald. Það getur í bezta lagl
greitt tfyrir þvi að kraftar ein-
staklinganna fái að njóta sín.
Stundum er undan þvi kvartað,
að stjórnmálamenn vilji ráða
því, hvað listamenn geri og am-
ist við þeim, sem séu sjálfum
þeim óþægur ljár í þúfu. Aukn-
ir styrkir til listamanna og nýj-
ar reglur um úthlutun lista-
mannalauna sýna hversu fjar-
lægt þetta er hinum ra-unveru-
lega hugsunarhætti ráðandi
manna nú. í þessu sem öðru er
bezt að láta frjálsræðið vera sem
mest. Keypt lof verður skjót-
lega að háði, alveg eins og
skammir og skætingur gera ekki
leirburð að listaverki.
f allri okkar menningarleit
megum við aldrei fjarlægjast þá
sístreymanði lind mannvizku og
snilldar, sem er að finna í okkar
fornu bókmenntum. Þekking á
þeim og frumsanninðum krist-
innar trúar verður um alla fram
tíð að móta uppeldi íslenzks
æskulýðs. Án þessa tvenns værl
íslenzk menning ekki til, og ef
hún væri horfin, mynði þess
skammt að bíða, að íslenzkt þjóð
erni væri einnig úr sögunni.
Þá megum við alðrei týna þvf
aðalsmerki íslenzks uppeldis, að
allir kynnist og taki þátt í starfl
almennings. Bóklestur og skóla-
ganga eru mikilsverð en stofu-
lærdómurinn einn hrekkur
skammt. Iðjuleysi er uppspretta
flestrar ógæfu jafnt fyrir unga
sem gamla.
Sönn menning er ekki einung-
is mannbætandL heldur ræður
þekkingin nú á dögum úrslitum
um, hvort mönnum vegnar vel
eða illa á veraldar vísu, komast
af eða ekki. Svo oft er búið að
segja á síðustu árum, að bókvit-
ið verði í askana látið, gagnstætt
orðum hins gamla málsháttar,
að óþarfi er að fara um það fleiri
orðum. Þau sannindi eiga ekki
aðeins við um öflun verðmæta
og framleiðslu heldur og ráð-
stöfun þeirra og stjórn efnahaga