Morgunblaðið - 09.05.1967, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 9. MAÍ 1967.
Sðgulegur kjarni ■
þó listamaður fjaliaði um efnið
Rætt við Marco
Scovazzi
prófessor
í Mílanó
MARCO Scovazzi, prófessor
í germönskum málum við Há
skólana í Mílanó, hefur
dvalizt hér á landi undan-
farna daga. Var prófessorinn
boðinn hingað til lands í sam
bandi við ítölsku sýninguna,
sem enn stendur yfir og sl.
föstudag flutti hann fyrirlest-
ur í Háskóla íslands um
ítölsk og íslenzk menningar-
samskipti. Prófessor Scovazzi
hefur fyrr komið hingað til
lands, haustið 1956 dvaldist
hann hér um hríð í boði Há-
skóla íslands og flutti fyrir-
lestra. Hann hefur einnig rit-
að mikið um fornnorræn og
forníslenzk fræði og í þeim
ritum fjallað um Landnáma-
bók og einstakar íslendinga-
sögur. Blaðmaður Mbl. hitti
prófessor Scavazzi að máli
fyrir helgina og átti við hann
samtal. Barst talið fyrst að
fyrirlestri hans í Háskólan-
um:
— Fyrirlestur minn fjallaði
um menningarsamskipti ís-
lands og Ítalíu, og ég verð
að játa, að það var dálítið
erfitt fyrir mig að finna tengi
liði í menningu þessara
tveggja landa. En er ég fór
að vinna að þessu rifjaðisl
brátt upp fyrir mér, að eitt
sinn hafði ég verið að lesa
Alfræði íslenzk og þar rek-
izt á frásagnir Nikulásar
munks frá Þverá, sem segir
frá ítalíuför sem hann fór um
1150. Nikuls skýrir nákvæm-
lega frá ferð sinni eftir að
hann kemur suður fyrir Alpa
fjöll. Hann hefur fyrst farið
til Siena, sem um þessar
mundir var mikil peninga- og
viðskiptamiðstöð. Þaðan fór
Nikulás síðan alla leið til
Sikileyjar. Það er mjög at-
hyglisvert að lesa þessa' frá-
sögn Nikulásar og ýmislegt
kemur þar fram, sem annars
væri gleymt um aldur. Hann
segir t.d. frá því á einum
stað, að skammt frá borg-
inni Ileni sé ormagarðurinn,
sem Gunnari var kastað i
forðum. Engar sagnir hafa
varðveizt á ftalíu um þennan
garð, svo að þarna hefur
ítölsk arfsögn varðveizt í ís-
lenzku riti eingöngu. Þá er
einnig athyglisvert að sjá
hvernig Nikulás lýsir því, sem
fyrir augu bar, Siena segir
hann að sé fögur borg með
glæsilegum kirkjum og hon-
um hefur þótt mikið til þess
koma, er fyrir augu bar i
Róm. Á Sikiley lýsir hann
eldfjöllum og heitum upp-
sprettum, sem hann segir að
svipi til þess, sem sé á ís-
landi. Loks fer Nikulás nokkr
um orðum um konurnar á
ftalíu, sem hann segir að séu
fegurstu konur í heimi.
Ég gerði svo aftur saman-
burð á þessari frásögn Niku-
lásar og frásögn Halldórs Lax
ness i Skáldatíma, en þar lýs-
ir hann dvöl sinni á Ítalíu
er Vefarinn frá Kasmír var i
smíðum. Laxness var einnig
á Sikiley og hann lýsir því
vel hve hjartanlegrar um-
hyggju hann naut þar. Þeg-
ar hann þurfti að bíða í sex
mánuði eftir peningasendingu
að heiman átti hann hvar-
vetna vinum að mæta, sem
gerðu honum kleift að fleyta
sér yfir þetta tímabil, eins
og mönnum hér mun í fersku
minni.
ítalir hafa hins vegar ekki
skrifað mikið um ísland. Þó
hefur einn ftalí, Giacomo
Leopardi, ritað samtalsþátt,
þar sem fslendingur ræðir
við náttúruna sem er harð-
brjósta og miskunnarlaus. í
þessu riti Leopardis er ís-
lands í fyrsta skipti getið á
ftalíu. En þetta átti eftir að
breytast og á síðustu fjöru-
tíu árum hefur áhugi á is-
lenzkri menningu aukizt mik
ið á ítalíu. Sæmundar-Edda
var þýdd á ítölsku árið 1951
og nokkrar af íslendingasög-
unum hafa einnig verið þýdd
ar. Við erum því á góðri leið
með að tileinka okkur þau
menningarverðmæti, sem ís-
land hefur að bjóða, en hér
á íslandi hefur verið lagður
grundvöllur að miklum menn
ingarverðmætum.
— Mig langar til að spyrja
um yðar eigin rit um islenzk
efni. Þér hafið ritað um
Hrafnkels-sögu, þér vilduð ef
til vill segja i örfáum orðum
um tildrög þeirrar rannsókn-
ar og helztu niðurstöður.
— Ástæðan til þess að ég
fór að rannsaka Hrafnkels
sögu, var sú, að ég hafði les-
ið ritgerð Sigurðar Nordals,
Hrafnkötlu, en seinna las ég
svo söguna sjálfa. Umræð-
urnar um bókfestukenning-
una leituðu á hugann, og ég
fór að rannsaka þetta. Ég
held, að Sigurður Nordal, og
þó einkum Walter Bæetke,
hafi ekki gert sér rétta grein
fyrir þessu vandamáli. Þeir
hafa gert of lítið úr gildi arf-
sagnanna. Maður verður að
vera dálítið íhaldssamur í
þessum efnum. Það er alltaf
um að ræða sögulegan kjarna,
enda þótt listamaður hafi
fjallað um efnið. En það er
ékki heldur rétt, sem Andreas
Heusler heldur fram, að sög-
urnar hafi mótazt í munn-
legri meðferð og varðveizt
síðan lítið sem ekkert breytt-
ar unz þær voru ritaðar nið-
ur. Þessu fer auðvitað víðs
fjarri. En þar fyrir má maður
ekki vera svo róttækur að
segja að þetta sé allt verk
höfundarins.
Og ef við leggjum fyrir okk
ur þá spurningu, hvers vegna
höfunda íslendingasagna sé
ekki getið, verður svar mitt
á þá leið, að það stafi af því
að þeir hafi fremur verið
ritstjórar en höfundar. Ef það
væri rétt, sem Bæetke held-
ur fram hefðu verið tíu af-
burðaritlhöfundar á fslandi á
13. öld, sem allir eru óþekkt-
ir. Það væri dálítið undar-
legt ef við þekktum ekki nafn
neins þessara manna, ef þeir
hefðu verið eins mikil stór-
skáld og Bæetke gefur í skyn.
Nei, hér verður að fara gæti-
lega og má ekki leggja of
mikla áherzlu á hugmynda-
flugið. Það er ekki nóg að
segja, að það haf verið til
höfundur með mikið hug-
myndaflug. Þetta finnst mér
of langt gengið, en hitt er
annað mál, að samkvæmt mín
um skilningi hafa höfundar
sagnanna aukið og bætt við
þær afsagnir, sem þeir unnu
úr. Og til þes að rannsaka sög
urnar eins og unnt er, verð-
ur að greina á milli þess, sem
fylgt hefur sögunni frá upp-
hafi og hins, sem fellt hefur
verið inn í hana síðar. Ef
vel tekst til getur maður ef
til vill með ýtarlegri rann-
sókn fundið, hvað er uppruni
og hvað er viðbót frá samtíð
höfundar. Hér hefur Einar
Ól. Sveinsson tekið skynsam-
lega afstöðu og gert sér rétta
grein fyrir vandamálinu eins
og það er, en hann er miklu
gætnari en Sigurður Nordal
og Walter Bæetke.
— Hafið þér rannskað
fleiri sögur en Hrafnkels
sögu með sérstöku tilliti til
skáldskapar og arfsagna?
— Ég er að vinna við Kjal
nesingasögu, en hún hefur af
mörgum fræðimönnum verið
talin skáldskapur að miklu
leyti. En mín niðurstaða er
sú, að einnig hér séu réttar
arfsagnir blandaðar skáld-
skaparefninu og þannig hygg
ég t.d. að þrír til fjórir fyrstu
kaflarnir geymi nokkuð af
trúverðugu efni. Þetta efni
hefur mikið gildi fyrir sögu-
legar og trúarlegar rannsókn
ir, ef hægt er að gera ráð
fyrir að það hafi umtalsvert
heimildargildi.
— Þá hef ég einnig ritað
um Landnámu fjrrir nokkrum
árum, II diritto islandese vella
Landnámsbók, sem kom út í
Mílanó 1961. Ég reyndi að
gera mér grein fyrir því rétt
arsamfélagi, sem myndað var
á íslandi, en samkvæmt nið-
urstöðum mínum. koma ýmis
eldri atriði fram í íslenzka
þjóðfélaginu heldur en í því
norska. íslenzku landnáms-
mennirnir virðast hafa lagt
kapp á það, þegar þeir stofn
uðu nýja ríkið að viðhalda
gömlum norskum og ger-
mönskum erfðum. Á þetta
við um ýmis atriði persónu-
stéttar, t.d. með tilliti til hjú-
skapar. Þar eru tekin upp ým
is ákvæði, sem ekki voru
lengur í gildi í Noregi. fslend-
ingar vildu í senn stofna nýtt
ríki og viðhalda gömlum hefð
um. í sEimbandi við þessar
Landnámurannsóknir hafði ég
um eitt skeið samband við
Ólaf Lárusson, prófessor, og
naut leiðsagnar hans í mörg-
um atriðum.
— Þér hafið ritað um eið-
stafinn forna, svá hjálpi mér
Freyr ok Njörðr ok inn al-
máttki ás og þar komizt að
niðurstöðum, sem eru nokk-
uð frábrugðnar niðurstöðum
flestra annara fræðimanna.
Viljið þér gera svo vel að
skýra frá þeim niðurstöðum
í fáum orðum:
— Samkvæmt mínum nið-
urstöðum er „almáttki áss“
Týr, en margir hafa viljað
túlka eiðstafinn þannig, að
,þar sé átt við Þór eða óðin
Rökfærsla mín er í stuttu
máli á þessa leið: Týr er að
flestra dómi yngri mynd af
Tiwaz, sem hefur verið talið
merkja sama og deus á latínu.
día á fornírsku og deva á
sanskrit, en er aftur sama og
tívar, guðir. Týr merkir því
sama og „goð“ eða „guð“ og
hefur verið notað um himin-
guð Forn-Germana. f Ger-
maniu Tacítusar segir frá því
í 39. kapitula. að Semónar
í Þýzkalandi dýrki frá fornu
fari himinguð í heilögum
lundi. Dýrkendur guðsins
ganga í þennan lund fjötr-
aðir og ef þeir falla, mega
þeir ekki rísa á fætur, heldur
verða að velta sér út úr lund
inum. Sá guð, sem þarna var
dýrkaður, regnator omnium
deus, tel ég að hafi verið
Tiwaz, sem verður svo Týr.
Prókopios talar einnig um
mikinn guð, sem Skandinavar
dýrki, sem öllu ráði á himni
og jörðu. Það held ég líka að
hafi verið sami guðinn. Get-
ur verið, að hann hafi verið
svo helgur í augum þeirra,
sem dýrkuðu hann, að þeir
hafi ekki mátt nefna nafnið
og því hafi hann verið nefnd
ur „almáttki áss“.
— Hvað vilduð þér að lok
um segja um menningarsam-
skipti fslands og ftalíu?
— Ég hef haft mikla á-
nægju af að koma hingað til
íslands bæði að þessu sinni
og eins þegar ég var hér i
fyrra skiptið. Hér hef ég
eignazt marga góða vini, Ár-
mann Snævarr, háskólarekt-
or, Einar Ól. Sveinsson, sem
er minn mikli meistari,
Bjarna Guðnason og fl. En
mitt hjartans áhugamál er að
fá íslenzkan sendikennara til
Mílanó. Þar eru nú danskur
sendikennari og norsikur, en
sænskur maður væntanlegur
á næstunni. fslenzki sendi-
kennarinn þyrfti að geta
kennt siðari tíma bókmennt-
ir íslendinga frá Jónasi Hall-
grímssyni til Laxness. Þar er
mikill fjársjóður, sem við höf
um ekki enn kynnst á ftalíu.
Við lesum hins vegar dálítið
i fornsögunum. Að undan-
förnu hef ég t.d. verið að fara
yfir Hænsna- Þóris sögu.
j.h.a.
Prófessor Marco Scavazzi og trú.
\ — Áætlunin
Framh. af bls. 17
á íslenzku. f henni er nákvæm
lýsing á öllum aðstæðum á
Vestfjörðum á sviði atvinnu-
mála, menningarmála o. sv.
mála, menningarmála og s.
frv. Eru þar gerðar tillögur
og ábendingar um víðtækar
framkvæmdir á fjölmörgum
sviðum. Hér er með öðrum
orðum um að ræða ramma-
áætlun um alhliða uppbygg-
ingu á Vestfjarðarsvæðinu.
Þá liggur einnig fyrir, eins
og áður er sagt, skýrsla um
Húnaflóasvæðið, sem felur í
sér drög að Norðurlandsáætl-
un, þar á meðal um ýmis-
legar aðgerðir í atvinnu- og
félagsmálum í Strandasýslu.
í þessu sambandi má geta
þess, að hinn 18. apríl s.l. flutti
ég tillögu um það í stjórn At-
vinnujöfnunarsjóðs, að lokið
yrði í sumar fullnaðarfram-
kvæmdaáætlun um atvinnulífs-
uppbyggingu á Vestfjörðum. Var
þeirri tillögu vel tekið og gert
ráð fyrir að hún komi til fram-
kvæmda innan skamms.
Kemur úr hörðustu átt
Þetta er þá sannleikurinn um
þessi mál. Geta menn svo borið
þær staðreyndir, sem hér hafa
verið raktar saman við fullyrð-
ingar og sleggjudóma stjórnar-
andstöðunnar um Vestfjarða-
áætlun. Er nánast óskiljanleg
sú andúð, sem komið hefur fram
gagnvart þessari merku byggða-
áætlun af hálfu einstakra þing-
manna úr stjórnarandstöðulið-
inu. Má segja að það komi úr
hörðustu átt, þegar jafnvel Vest-
fjarðaþingmenn ganga fram
fyrir skjöldu með rangfærslur
og sleggjudóma um þessi þýð-
ingarmiklu mál. Ástæða þess
getur naumast verið önnur en
sú, að þeir öfundi ríkisstjórnina
og stjórnarstuðningsmenn á
Vestfjörðum af þeirri forustu,
sem þeir hafa haft um þetta
nýmæli. Ekki er sú afstaða
stórmannleg.
En kjarni málsins er sá, að
nokkur hluti Vestfjarðaáætl-
unarinnar, það er að segja,
samgöngumálaþátturinn, er
kominn í framkvæmd eða
verður lokið á næstu tveimur
til þremur árum. Ramma-
áætlun iiggur fyrir um við-
tækari framkvæmdaáætlun.
Fullnaðaráætlun á grundvelli
hennar er væntanleg inn-
an skamms. Ber að sjálf-
sögðu brýna nauðsyn til
að hraða gerð þeirrar
áætlunar. Mun það verða
gert eftir því sem frekast er
kostur á, vestfirskum byggð-
um og fólki til gagns en nöld
urskjóðunum í Framsókn og
Alþýðubandalagi til hreil-
ingar og ergelsis.
Sigurður Bjarnason
frá Vigur.
4ra herbergja íbúð
til leigu. Uppl. ekki í síma.
Eiríkur KetiEsson
Vatnsstíg 3.
Tómar glerkistur
til sölu ódýrt
GLERSLÍPUN & SPEGLAGERÐ H.F.
Klapparstíg 16 ( innkeyrsla frá Smiðju-
stíg).