Morgunblaðið - 19.05.1967, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 19. MAÍ 1967.
Sextugur:
Dr. Sigurður Pétursson
Nemo est casu bonus.
Seneca.
Einn af þeim mönnum, sem
lagt hafa grundvöll að íslandi
fainu nýja, er sextugur í dag.
Dr. Sigurður Pétursson, gerla-
fræðingur, hefur nú í rúma þrjá
áratugi beitt hinni miklu og stað-
góðu sérþekkingu sinni í þágu
atvinnuvega vorra og fram-
Jeiðslu. Hann hefur á margan
hátt staðið framarlega í fylkingu
íslenzkra raunvísindamanna, sem
með hljóðlátu starfi hafa rennt
styrkustu stoðunum undir til-
veru og þróun þeirra þjóðfélags-
hátta, er vér eigum nú við að
búa á landi hér. Hitt er svo ann-
að mál, að launin og þakkirnar,
sem vísindamenn þessir uppskera
fyrir allt sitt mikla erfiði, eru
oftsinnis í öfugu hlutíalli við
gildi þeirra.
Dr. Sigurður Pétursson er góð-
nr fulltrúi hinna mörgu, fram-
sæknu æskumanna, sem ólust
upp í sveitum landsins á fyrstu
áratugum þessarar aldar. Þeim
brann óslökkvandi þrá til menn-
ingar og mennta í brjósti. Mátti
jafnvel oft svo að orði komast,
að þeir ryddu sér braut til lær-
dóms og frama í trássi við guð
og menn.
Dr. Sigurður Pétursson er
Rangæingur að ætt og uppruna.
Að loknu burtfararprófi frá Ak-
ureyrarskóla, sem þá var aðeins
gagnfræðaskóli, settist hann í 4.
bekk Menntaskólans í Reykja-
vik haustið 1926. Oss, sem þar
vorum fyrir, gat ekki lengi dul-
izt, hve gáfaður piltur og ein-
beittur Sigurður var. Að hverju
viðfangsefni gekk hann heils
faugar og linnti ekki, fyrr en
því voru gerð fullnægjandi skil.
Þeim starfsháttum hygg ég, að
Sigurður hafi haldið æ síðan.
Sigurður valdi stærðfræði-
deildina, enda mun hugur hans
*nemma hafa hneigzt að þeim
fræðum, er þar voru kennd. Að
k>knu stúdentprófi hélt Sigurður
til Þýzkalands, eins og margir
íslenzkir stúdentar gerðu um þær
mundir. Hóf hann nám í tekn-
iskri gerlafræði og grasafræði
við háskólann í Leipzig. Nam
hann þau fræði einnig síðar við
háskólana í Kiel og Kaupmanna-
faöfn. Við háskólann í Kiel lauk
hann doktorsprófi árið 1935.
Frá árinu 1937 hefur dr. Sig-
urður verið starfandi sem gerla-
fræðingur við Atvinnudeild Há-
skólans. En auk þess mikilvæga
embættis hefur hann gegnt
fjölda annarra trúnaðarstarfa,
sem of langt yrði upp að telja.
Má segja, að hann hafi verið
óþreytandi við að fræða landa
«ína og leiðbeina þeim bæði í
ræðu og riti, einkum á ýmsum
aviðum matvælaframleiðslunnar.
Eftir hann liggur mikill fjöldi
ritgerða bæði i ínnlendum blöð-
um og tímaritum, svo og í er-
lendum vísindaritum.
En hér átti ekki að fara að
rekja í einstökum atriðum hinn
merka starfsferil dr. Sigurðar,
faeldur vildum vér, sambekking-
ar hans, aðeins senda honum,
faans ágætu konu, dr. Selmu
Jónsdóttur, listfræðingi, svo og
ellri fjölskyldu hans árnaðar-
óskir á þessum tímamótum.
Sigurður Pétursson varð oss
þegar í skóla minnisstæður fyrir
margra hluta sakir, en eigi sízt
fyrir hinn eldlega áhuga og ólg-
andi fjör. Honum fylgdi hress-
andi gustur, hvar sem hann fór.
Þeim, sem þessar línur ritar,
mun seint úr minni líða heim-
sókn íslenzku stúdentanna i
Leipzig á páskum 1930 til Ber-
línar. Var þá margt skoðað,
margt skrafað og skeggrætt. Sig-
urður var þá gagntekinn af
heimspeki Schopenhauers, enda
faefur „der alte Kater“ margan
gáfumanninn heillað með rök-
Cmi sinni og ritsnilld.
Á samkomum vorum, bekkjar-
systkinanna, hefur Sigurður
jafnan verið hrókur alls fagnað-
ar og „hvergi smeykur hjörs í
þrá.“
Nú, á sextugsafmælinu, virðast
allar líkur benda til, að hinn
forni þróttur og lífsfjör brenni
afmælisbaminu enn í æðum.
Auðvitað hefur dr. Sigurður Pét-
ursson hlotið miklar og góðar
gáfur í vöggugjöf. Hitt varðar
þó eigi síður miklu, hve vel hann
hefur ávaxtað sitt pund í námi
og starfi. „Nemo est casu bonus“,
segir Seneca, enginn er af til-
viljun góður maður og gegn.
Og hann heldur áfram: „dis-
cenda virtus est“, þ. e. a. s.
manndóm og menningarbrag
verðum vér að tileinka oss með
námi.
Hvað sem Sigurður kann að
segja um klassíkina, þá geri ég
ráð fyrir, að hann geti samsinnt
hinum forna spekingi í þessu at-
riði. Að minnsta kosti fæ ég ekki
betur séð en að hann hafi hagað
lífi sínu í samræmi við þessa
kenningu.
Að endingu óskum vér þess
allir, sambekkingarnir, að dr.
Sigurði Péturssyni megi endast
óskert heilsa og andlegt fjör
næstu áratugina, svo að honum
auðnist enn um langan aldur að
vinna þjóð vorri margt til gagns
og sóma, svo sem hann hefur
hingað til gert.
Jón Gíslason.
DR. SIGURÐUR H. Pétursson,
gerlafræðingur, er fæddur hinn
19. maí 1907 að Skammbeins-
stöðum í Rangárvallasýslu og
er því sextugur í dag.
Hann er Rangæingur að ætt,
sonur Péturs Jónssonar, bónda
á Stokkalaek, Rang., og konu
hans Guðnýjar Kristjánsdóttur,
en ólst upp hjá móðurforeldr-
um sínum, að Árgilsstöðum í
Hvolhreppi.
Sigurður lauk stúdentsprófi
1929 og doktorsprófi í tækni-
legri gerlafræði frá háskólanum
í Kiel 1935, en hefir starfað hér
á landi síðan.
Það er erfitt fyrir þá, sem
nú eru að ljúka skólagöngu, að
ímynda sér þær aðstæður, sem
hér ríktu, þegar dr. Sigurður og
við jafnaldrar hans, sem lagt
höfðum úit í tækni- og vísinda-
nám, voru að hefja störf 1935.
Kreppan var þá í algleymingi,
atvinnuleysi mikið og aðstaða til
rannsókna- og tilraunastarfsemi
í Tauninni engin. En að einu
leyti vorum við öfundsverðir.
Erfiðlei'karnir höfðu opnað augu
þjóðarinnar fyrir nauðsyninni á
því að kanna nýjar leiðir 1 at-
vinnumálum, og frá tækni- og
vísindalegu sjónarmiði voru at-
vinnuvegir þjóðarinnar lítt
plægður akur. Þegar litið er til
baka er lika ijóst, að á þessum
áruim hófst mesta aitvinnubylting
í sögu þjóðarinnar og stendur
hún raunar enn. Dr. Sigurður
tók virkan þátt i þessari bylt-
ingu og er hlutdeild hans í henni
bæði mikil og augljós.
Hann starfaði sem gerlafræð-
ingur í iðnaðardeild Atvinnu-
deildar Háskólans frá stofnun
hennar 1937 til 1960. Var deild-
arstjóri gerladeildar Rannsókna
stofu Fiskifélags fslands frá
1960 til 1966 og hefir siðan gegnt
sama starfi í Rannsóknasitofnun
fiskiðnaðarins. Hann hefir því
byggt upp og mótað þá gerla-
fræðilegu þjónustu, sem það op-
inbera starfrækir í þágu fiskiðn-
aðarins og annars matvælaiðn-
aðar í landinu, en hún er ein af
megin stoðunum, sem þessi iðn-
aður byggist á.
Sigurði hefir, eins og vænta
mátti, verið sýndur margvísleg-
ur trúnaður af hálfu þess opin-
bera og hefir t.d. verið fulltrúi
landsins á fjölmörgum aliþjóða
ráðstefnum um matvælaiðnað.
Störf dr. Sigurður í þágu mat-
vælaiðnaðarins hér á landi eru
svo margþætt, að ógerlegt er að
gera þeim nein viðhlitandi skil
í stuttri blaðagrein. Ekki verð-
ur þó hjá því komizt að nefna
stötrf hans í þágu niðursuðuiðn-
aðarins. Má raunar segja, að
þetta olhbogabarn íslenzks fisk-
iðnaðar hafi verið óskabarn dr.
Sigurðar í nær tvo áratugi. Hann
hefir ekki einasta stutit þennan
iðnað með ráðum og dáð sem
vísindamaður, helduir hefir hann
einnig verið einn skeleggasti
áróðursmaður hans bæði í ræðu
og riti.
Flestir hefðum við látið okk-
Hann er fæddur á KaJastöð-
um á Hvalfjarðarströnd 19. maí
1887, og á því áttræðisafmæli í
dag. Á hann sér að baki merk-
an og margbrotinn æviferil og
verður hugstæður vinum sín-
um og samtíð.
Þegar hann var um tvítugt fór
hann í Flensborgarskólann og
útskrifaðist þaðan 1908. Eftir
það gerðist hann starfsmaður
hjá Birni Jónssyni, ritstjóra Isa
foldar og vann þar aðallega við
bókaútgáfuna. Munu þeir menn
fáir, sem hann dáir meira en
Börn, fyrir gáfur og drengskap.
Varð honum sú viðkynning góð
ur skóli, og þar hygg ég að
fyrst hafi vaknað áhugi hans
fyrir bókaútgáfu og skilningur
hans á því, hve vandasamt og
ábyrgðar mikið er hlutverk
bókaútgefandans í þjóðlífinu;
og jafnframt hafi þá mótast sú
ást á ferðatungunni er fylgt hef-
ir honum síðan.
Eftir þetta fór hann til Lond-
on og stundaði nám í Labour
Central College um tveggja ára
skeið. Lengur dvaldist hann þar,
eða sjö ár alls, og komst þá 1
kynni við ýmsa merka menn,
sem höfðu þau áhrif á hann, að
hann festi órofa tryggð við hina
ensku þjóð, hugarfar hennar og
menningu, sem hann taldi að
ætti að vera fyrirmynd annarra
þjóða, og þá ekki sízt íslend-
inga, sem varla höfðu kynnzt
öðru en danskri menningu.
Fannst honum sem vér gætum
orðið menn með mönnum, ef
vér vildum læra sem mest af
Englendingum, og frá þeirri
skoðun hefir hann aldrei hvik-
að, hvað sem á hefir gengið og
þrátt fyrir hernám og þorska-
stríð. Hefir hann þar verið víð-
sýnni mörgum og ekki reiknað
í árum, en öldum.
Þegar hann kom hingað heim
aftur gerðist hann skjalaþýðandi
og dómtúlkur í ensku, og svo
setti hann á fót bóka-
verzlun, sem hann kallaði „The
English Bookshop" og bendir
það nafn til að hann vildi kynna
enskar bókmenntir hér á landi.
Var hann og sjálfur orðinn þeim
bókmenntum svo handgenginn,
að hann gat leiðbeint öllum við-
skiptavinum sínum um bókaval.
Þetta var hans framlag til að
kynna hér enska menningu, 'og
sýndi hann þannig trú sína 1
ur þetta nægja, en ekki dr. Sig-
urður. Fyrir þrem árum stofnaði
hann Niðursuðuverksmiðju Borg
arfjarðar h.f. í Borgnarnesi,
svona rétt til að sýna að hugur
fylgdi máli, og hefir veitt henni
forstöðu síðan.
ílg hefi þek’kt Sigurð frá því
við vorum bekkjarbræður í 6.
bekk í menntaskóla. Síðan hög-
uðu atvkin því þannig, að við
höfum verið nánir samstarfs-
menn um nær 20 ára skeið.
Hann var ágætur námsmaður og
afkastamikill að hverju sem
“hann gekk, enda sístarfandi. Það
liggur því þegar eftir hann ótrú-
lega mikið verk. Það fer ekki
milli mála, að enginn maður hér
á landi hefir sikrifað meira um
matvælaiðnað eða betur en hann.
Getur hver sem er sannfærzt um
það með þvi að fletta upp í rit-
inu Verkfræðingatal. Hann er
líka ágætlega ritfær og er sér-
■lega lagið að setja fram flókið
efni á skilmerkilegan hátt.
Rangt væri að gefa í skyn, að
Sigurður hafi einskorðað ritverk
in við matvælaiðnað. Eftir hann
liggja fjölmargar ritsmíðar um
annað efni og ekki allt náttúru-
fræðilegs efnis. Honum hefir
líka verið sýndur margháttaður
trúnaður á þessu sviði, var t.d.
ritsfjóri Tímarits Verkfræðinga-
félags fslands og Náttúrufræð-
ingsins um tíma og formaður
verki. Jafnframt hóf hann bóka
útgáfu og varð mikilvirkur og
velvirkur bókaútgefandi, því að
hann lagði metnað sinn í að
gefa út úrvalsbækur. Samtímis
kappkostaði hann að gera bæk-
ur sínar svo vel úr garði að til
fyrirmyndar mætti telja, bæði
um prentun og band. Var hon-
uim það sérstakt hjartans mád að
vinna að því, að íslenzkar bæk-
uir stæði ekki að baki bókum
hjá öðrum þjóðum um frágang
allan og vandvirkni. Ritaði
hann fjölda greina um þetta
efni, st’undum í viðurkenningar-
skyni, en oftar þó sem álas fyr-
ir hroðvirkni og smekkleysur.
Sjálfum fannst honum þetta sem
að klappa harðan steininn, svo
væri hroðvirknisvaninn orðinn
rótgróinn. En þegar hann lítur
nú yfir framvinduna í bókagerð
hér á landi um hálfrar aldar
skeið, trúi ég ekki öðru en hon-
um sýnist hún hafa tekið þó
nokkrum stakkaskiftum til hins
betra, og er það engum manni
fremur að þakka en honum. Þó
hægt hafi miðað, hefir miðað
í rétta átt.
Annars hefir Snæbjörn ritað
mikið um ævina og alltaf af
innri þörf þegar honum þótti
eitthvað við liggja. Stíll hans
var jafnan auðþekktur, svo þótt
Hins íslenzka náttúrufræðafélags
í mörg ár.
Sigurður er meiri skapbrigða-
maður en almennt er um íslend-
inga. Mér hefir oft dottið í hug,
að hann hafi hlotið í vöggugjöf
stærri skerf af því keltneska
blóði, sem er arfleifð okkar allra,
en almennt er. Hann er hrókur
alls fagnaðar á mannamótum og
'hjá honum vottar ekki fyrir
þeim norræna þunga, sem ein-
kennir lund margra íslendinga.
Hann er líka bardagamaður, þeg
ar því er að skipta. Mér er ekki
grunlaust, að hann hafi á sínum
tíma haft af því meiri ánægju
að kl'jást við Rannsóknaráð hið
eldra og kveða Lýsenkó hinn
rússneska í kútinn en skrifa
fræðilega ritgjörð um krækling-
inn í Hvalfirði, og veiit ég þó, að
hann er eitt af hans hjartans
málum.
Dr. Sigurður á þrjú mann-
vænleg börn af fyrra hjónabandi
og eru þau öll uppkomin. Hin
síðari ár hefir hann og kona
hans dr. Selma Jónsdóttir, list-
fræðingur, átt glæsilegt heimili
að Ægissíðu, einum fegursta
stað í þessum bæ. Um leið og
ég óska honum og fjölskyldu
hans til hamingju með afmælið
vona ég, að Skerjafjörðurinn
skarti sínu fegursta í tilefni
dagsins.
Áttræður
hann léti ekki nafns síns getið,
þá gengu fæstir að því grufl-
andi úr hvaða horni það hljóð
kom, eða eins og hann kvað
eitt sinn:
Jafnan þekktist þar hver færi
þegar ég orð á torgið bar,
fangamarkið mitt þó væri
•margoft ekki að finna þar.
Slíkir menn ná til fjöldans,
og menn leggja eyru við hvað
þeir hafi til brunns að bera. En
ekki hafa allir orðið jafn
ánægðir, því að Snæbjörn tal-
aði jafnan af hreinskilni og
sagði það sem honum bjó 5
brjósti, bæði til lofs og lasts.
Að því leyti batt hann ekki
bagga sína sömu hnútum og sam
ferðamenn, en hann var aldrei
út 1 urð hrakinn þess vegna, því
að hann fór aldrei með staðlausa
stafi. Hann hefir sjálfur sagt:
„Því fer fjarri að ég hafi talið
mér skylt að þegja við öllu
röngu, né heldur vildi ég þegja
um það, er ég sá að var þjóð
minni til tjóns eða vansæmdar.
Þess vegna hefi ég ritað ádeil-
ur“. En þótt margt af þessu
kæmi við kaun og undan sviði,
þá má óhætt um hann segja það,
sem skáldið kvað: „hann hjó i
hel með hjartans bezta þel“.
Greindum mönnum þóttu rit
smíðar Snæbjarnar svo merki-
legar, að þær mætti ekki vera
fólgnar á víð og dreif. Var það
svo að tilhlutan dr. Finns Sig-
mundssonar, landsbókavarðar,
að hafin var útgáfa á greina-
safni hans, og kom fyrsta bók-
in, „Vörður og Vinarkveðjur"
út 1963. Önnur bókin, „Mis-
vindi“, kom út 1964, og þriðja
bókin, „Lokasjóður", kom út
1965. Ekki hefir nema nokkuir
hluti af ritsmíðum Snæbjarnar
komizt fyrir í þessum bókum,
og fátt er þar um ádeilugreinr
ar, en þeim mun meiira af þvl,
sem heldur uppi hróðri margra
ágætra manna og kvenna, sem
hann hafði haft mætur á, og er
það sérstakt framlag til íslenzkr
ar þjóðmenningarsögu. Dóm-
greind höfundar um hvað er
sagna bezt, kemur þar glöggt 1
ljós, og því mun sennilega lengi
til þeirra ritgerða vitnað.
Eins og aðrir góðir „alda-
mótamenn“ hefir Snæbjörn haft
mikið yndi af skáldskap, og
Framhald á 23
Þórður Þorbjarnarson.
Snæbjörn Jónsson
sali og rithöfundur -