Morgunblaðið - 17.06.1967, Blaðsíða 17

WTORGFUNBLiAÐIÐ, LAtTGARDAGUR 17. JUNI 1967.
,itr,igy.

Marshall-aöstoöin 20
Ávarp Þórhalls Ásgelrssonar i
Ríkisútvarpinu 5. júni /967
f DAG er þess minnzt víða um
heiin, að 20 ár eru liðin frá
«,pphafi Marshall-aðstoðarinnar.
A þessum degi fyrir 20 árum
Iflutti George Marshall, þáver-
«ndi utanríkisráðherra Banda-
ríkjanna, ræðu við uppsögn
Harvard háskólans, þar sem
hann bauð fram efnahagsaðstoð
Bandaríkjanna til viðreisnar
Hvrópu, svo framarlega sem
Evrópulöndin sameinuðust um
éform til að nýta þá aðstoð vel.
f ræðu sinni sagði Marshall m.a.:
JBandaríkjunum ber að gera
allt, sem í þeirra valdi stendur
«1 að stuðla að því að koma
atftur á heilhrigðu efnahags-
lástandi í heiminum, því að án
þess þróast ekkert öryggi í al-
þjóða-stjórnmálum né heldur
varanlegur friður“. Ennfremur
sagði Marshall: „Áform okkar
beinast ekki gegn nofckru landi
eða stjórnmálastefnu heldur
gegn hungri, fátækt, uppgjöf og
glundroða“. öllum Evrópuríkj-
u.m, nema Spáni, var boðin þátt-
taka í viðreisnarsamstarfinu.
Tóku því boði 18 Evrópulönd,
sem stotfnuðu með sér Efnahags-
»amvinnustofnun Evrópu með
aðsetri í París. En Sovétríkin
Dg grannríki þeirra höfnuðu
boðinu.
Ríkisstjórn íslands ákvað
strax að taka þátt í þessu sam-
starfi á sama hátt og öll ná-
grannalönd fslands. Mun hug-
myndin um samstarf til sam-
eiginlegrar uppbygigngar Evr-
ópu hafa ráðið meiru um
ákvörðun ríkisstjórnarinnar árið
1947 heldur en þörfin fyrir
beina efnaihagsaðstoð. Þetta við-
horf breyttist Þó fljótlega. Þeg-
ar gjaldeyrissjóðir stríðsáranna
voru þrotnir og síldveiðin brást
ár eftir ár varð mönnum Ijóst,
að þótt ísland slyppi við eyði-
leggingar stríðsins á landi, var
efnahagslSfið svo úr skorðum
gengið fyrir áhrif stríðsins, að fs
lendingar voru engu betur settir
en margar Evrópuþjóðir,' sem
hlutu efna'hagsaðstoð. Auk þess
var þörfin fyrir eflingu atvinnu-
lífsins og aukna fjölbreytni
meiri hér en í flestum Vestur-
Evrópulöndum og dollaraskort-
urinn var jafn tilfinnanlegur.
Marshall-aðstoðin hatfði gíf-
urlega þýðingu fyrir íslenzkt
efnahagslíf og alla atfkomu
landsmanna á árunum 1949—
1953. Þetta voru erfið ár sér-
staklega fyrstu tvö árin — stöð-
ugt sildarleysi, þorskafli bá'ta
lélegur og verzlunarkjörin gagn-
vart útlöndum óhagstæð. En
Þórhallur Ásgeirsson.
þjóðin fann efcki nerna lítið fyrir
erfiðleikunum vegna Marshall-
aðstoðarinnar. Á árunum 1949,
1952 og 1953 var meir en 1/10
hluti innflutningsins greiddur
með Marshall-framlögum Banda
ríkjanna. Árið 1951 var Vs hluti
innflutningsins og 1950 meir en
14 hluti innflutningsins greidd-
ur þannig. Sýna þessar tölur, að
lífskjör þjóðarinnar og allt at-
vinnulíf var á þessum árum
mjög háð Marshall-aðstoðinni.
Hún hjálpaði þjóðinni að kom-
ast klakklaust yfir erfiðasta
hjalla eftirstríðsáranna. En hún
gerði líka miklu meir en það.
Hún lagði ríflegan skerf til var-
anlegrar uppbyggingar ratforku-
kerfisins, Áburðarverksmiðjunn
ar og allra höfuð atvinnugrein-
ára
anna. Á þessum árum tvöfaldað-
ist raforkuframleiðsla landsins
með virkjun Sogsins og Laxár,
en % hlutar (74,4% stofn-
kostnaðar þessara ratforkufram-
kvæmda og áburðarverksmiðj-
unnar voru greiddir af Mars-
hall-fé. Er það því ekki að
ástæðulausu, að þessar stór-
framkvæmdir hafa verið kallað-
ar minnismerki Marshall-áætl-
unarinnar.
Ekki er óeðlilegt að spyrja,
hvort ekki hefði verið ráðizt í
þessar framkvæmdir, þótt engin
Marshall-aðstoð hefði komið til.
Hvað Áburðarverksmiðjunni við
víkur efast ég um, að svo
hefði orðið a.m.k. ekki lengi vel,
en virkjanirnar hefðu eflaust
síðar verið reistar á kostnað ann
arra framkvæmda í landinu og
með því að stofna til mikilla er-
lendra skulda. En sá mikli kost-
ur var við Marshall-aðstoðina,
að á móti gjafaframlögum mynd-
aðist sjóður í íslenzkum krónum
— s.k. mótvirðissjóður — og úr
honum voru lánaðar 236 millj.
króna ti‘1 framkvæmdanna. End-
urgreiðsla þessara lána og annað
mótvirðisfé rann síðar til Fram-
kvæmdalbankans og varð aðal-
uppistaða í útlánum bankans,
sem hefur bomið öllum atvinnu-
greinum og landshlutum að ó-
metanlegu gagni. Fjéirmagn það,
sem landinu þannig hlotnaðist,
hetfur átt mikinn þátt í þeirri
aknennu uppbyggingu og vel-

JI
megun síðan. »
Hér var ekki um neina améól
muni að ræða. Á árunum 194®—«
1953 nam Marshall-aðstoðin til
íslands samtals 38 650 000 doil-
urum, þar af voru um 30 millj-
ónir dollara gjötf, 5,3 millj. dioll-
ara lán til 35 ára með 2%% vöxt
um og 3,5 millj. dollara s.k. skil-
orðsbundið framlag, sem raun-
verulega var greiðsla fyrir út-
flutningsafurðir. Gjafaframlögin
voru á núgildandi gengi tæpar
1300 millj. króna, sem samsvar-
ar 6500 krónum á hvern íslend-
ing.
Það er því ærið tilefni fyrir
Islendinga að minnast Marshall-
aðstoðarinnar með þakklæti og
væri ósannindi að þegja yfir þvi
á þessum degi, sem vel var gert
og verðskuldar, að haldið sé á
lofti. Ríkisstjórnin hefur ákveð-
ið að minnast 20 ára atfmælis
Marshall-aðstoðarinnar með því
að gefa, ásamt stofnunum, sem
sérstaklega nutu góðs af aðstoð-
inni, 50 000 dollara í sjóð, sem
kenndur er við Thor heitinn
Thors, sendiherra, og hefur þann
tilgang að stuðla að vaxandi
menningarskiptum fslands og
Bandaríkj anna.
Dómur sögunar num Marshall-
aðstoðina er aðeins á einn veg.
Fá eða engin dæmi eru til um
jatfn árangursríkt og farsælt
alþjóðasamstarf á friðartímum.
Hún náði tilgangi sínum á til-
settum tíma. Með samstilltu á-
taki Vestur-Evrópu og rausnar-
legri aðstoð Bandaríkjanna tókst
á fjórum árum að reisa við at-
vinnulíf Evrópu og koma á sam-
starfi um efnahags- og við-
skiptamál, sem Evrópa og reynd-
ar alltflest lönd heims njóta góðs
af enn í dag.
vélar hófu millilandaflug
f DAG, 17. júní, eru liðin 20 ár
síðan fyrsta flugvélin, sem ís-
lendingar keyptu til millilanda-
flugs, ,Hekla“ Loftleiða h.f. fór
sína fyrstu áætlunarferð til út-
landa. Mun ýmsum, sem geta nú
yalið um margar daglegar ferðir
íslenzkra flugvéla austur eða
yestur yfir Atlantshafið þykja
það nokkuð undarlegt, að fyrir
tveimur áratugum skyldi hafa
þurft mikinn stórhug og kjark
fll þess að afráða kaup á is-
lenzkri millilandaflugvél, en
vöxtur íslenzkra flugvéla hefir
verið svo ör, að fyrir tuttugu
árum var ákvörðunin um kaup
á millilandaflugvélin talin orka
mjög tvímælis, og framkvæmd
hennar torveld, einkum vegna
þess hve fjárhagsgrundvöllurinn
var veikur og þekkingin á þess-
um þætti flugstarfseminnar tak-
mörkuð.
„Hekla“ kom sína fyrstu ferð
til Reykjavíkur 15. júní og var
þá flugvélinni svo lýst í Morgun-
blaðinu: „Hekla er fjögurra
hreyfla flugvél og er hver
þeirra 1350 hestöfi. Vængjahaf
hennar er hvorki meira né
minna en 118 fet. Fullhlaðin get-
ur flugvélin borið 33 smálestir.
f henni eru nú sæti fyrir 46 far-
þega, auk farangurs og póst-
geymsilu. Áhöfn flugvélarinnar
verður 7 manns".
Það var við upphaf þriðja
starfsárs, í apríl 1946, að stjórn
Loftleiða h.f. ákvað að festa
kaup á flugvél, sem haldið gæti
uppi ferðum milli íslands og út-
landa. Fyrir valinu varð fllugvél
af Skymaster gerð. Var hún
keypt í Bandarík.junum og var
kaupverð hennar 125 þúsund dal
ir. Vélin hafði áður verið notuð
til herflutninga og þurfti því að
breyta innréttingu hennar, en
gert var ráð fyrir að það myndi
kosta um 35 þúsund dali, og átti
því verki að vera lokið á tiltölu-
lega skömmum tíma.
Á þessum tíma voru stopular
flugsamgöngur við ísland. Er-
1-end flugfélög héldu þá uppi
ferðum milli meginlands Evrópu
og Ameríku með viðkamu á ís-
landi, og fluttu hingað farþega
einungis að eigin geðþótta. Má
t.d. lesa það í einu reykvízku
dagblaði hinn 10. júní 1947 að
félagið Air France „gerði sér
vonir um, að geta von bráðar
farið að tafca íslenzka farþega
hér a.m.k. 2 til 3 sæti með hverri
ferð“, en þá komu vélar flug-
félagsins hér við 4-5 sinnum í
vifcu.
15 manns starfandl hjá Loftleið-
um.
Kristján Jóhann Kristjánsson,
þáv. stjórnarformaður Loftíeiða.
f ársbyrjun 1946 voru 15
manns starfandi hjá Lofitleiðum.
Félagið átti þá lítinn flugkost,
en hafði þó flutt rúmlega 4 þús-
und tfarþega árið 1945. Heildar-
velta þess varð þá rúmlega 900
þús. kr., en skuldir voru miklar
og lánstraust takmarkað. Var
þvi um milkinn kjark og stórhug
að ræða er félagið ákvað að
kaupa milliilandavélina. Þáver-
Emil Jónsson, þáv. samgöngu-
málaráðherra. flytur ræðu við
komu Heklu.
andi stjórnarformaður Loftleiða
var Kristján Jóhann Kristjáns-
son íramkvæmdastjóri og fór
hann í apríl, ásamt Altfreð
Elíassyni flugstjóra, vestur um
haf til að ljúka formlega kaup-
unum og láta gera á filugvélinni
þær breytingar, er fyrirhugaðar
voru. Sú dvöl þeirra félaga var
þó lengri en ráðgert hafði verið,
og ollu því einkum ófyrirsjáan-
íegir örðugleikar á framkvæmd
breytinganna, sem ollu félaginu
fjártjóni og margvísilegum byrj-,
unarörðugleikum.
Framhald á bls. 24
Tuttugu ár síðan íslenzkar
flug-
ÚUendingaeftirUtMli
FARÞEG ASKR.Á
íPatsangerlist}

Dagselning _

ÓT/J</>*//".■
KÍL_____

‘/fi'SS
• <fLvrr-t

Jj/Yieiwz;
'S/A cj
'%'//

íé/KJ/.rí/K
~2$!gSL
y»y.

<r'/j/4tsr/i\
ftrÆu./L

Vi
y
V/j
/)>ji
Yú
■Kíhj

%>7(,

%'V7

SSnj/tr/ÍK
/£//// «■
■'Yi 'te

//s

»>, /3j>rrr/
W1

/é/

J/Sjl/
Ý^S/"7 /K, -
X/Z -m *

7.JZ-
/smssxrr
Wavb /p—^-Sifs'/

n

T/f/rs/

f/uM/

Hluti farþegaskrár frá 17. júni 1947.
„Ilekla" á Reykjavíkurflugvelli 15. júní ’47,