Morgunblaðið - 23.11.1967, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 23. NÓV. 1937
Sveinn Benediktsson:
Viðhorf í sjávarútvegs-
og markaðsmálum
FRÁ mörgum löndum berast nú
fregnir um mikla örðugleika,
sem sjávarútvegur og fiskiðnað-
ur eiga við að etja sökum hins
mikla verðfalls afurðanna. Er
langt frá því, að séð verði hvem-
ig þeim vandræðum muni lykta,
en þau virðast fyrst og fremst
stafa af mikilli og vaxandi fram-
leiðslu sjávarafurða hjá
þjóðum, sem til skamms tíma
sintu fiskveiðum lítið sem ekk-
ert, en nota sér tækni nútímans
til þess að sækja á mið, sem áð-
ur fyrr var ekki sótt á eða voru
a'ðeins stunduð af þeim fiskveiði-
þjóðum, sem næstar voru mið-
unum og bezta höfðu aðstöðuna,
áratugum eða jafnvel öldtun
saman.
Islendingar hafa yfirburði að
því leyti, að landið liggur vel við
fiskimiðum, og íslenzkir fiski-
menn eru meðal hinna dugleg-
ustu og þjálfuðustu í heiminum
og útbúnaður sumra fiskiskip-
anna, a.m.k. síldveiðiskipanna,
með því fullkomnasta, sem þekk
ist. Hinsvegar þurfum vér að
selja aflann, að langmestu leyti,
á erlendum mörkuðum og út-
flutningsframleiðslan er mjög
einhæf.
Markaðsvandamálin á sjávar-
afurðum víðsvegar um heim
segja til sín hér á landi í ríkari
mæli en annarsstaðar, þar sem
vér íslendingar erum háðari
sölu sjávarafurða en nokkur
önnur þjóð.
Marshall aðstoðin hjálpaði til
þess að reisa Vesturlönd ur rúst-
um ófriðarins. öll iðnaðarfram-
leiðsla óx hröðum skrefum og
þar með velmegun í iðnaðar-
löndunum.
Verð á vélum, tækjum og
flestum öðrum iðnaðarvörum fór
hækkandi svo og kaupgjald.
Öðru máli hefur verið að
gegna um mat- og fóðurvörur.
Að vísu hefur framleiðsla þeirra
farið stöðugt vaxandi, en verð
þeirra hefur veri'ð háð mjög mikl
um sveiflum og í heild farið
lækkandi á heimsmarkaðinum á
s.l. 10 árum.
Fyrir um það bil tveimur ár-
um dróg úr hinum öra hagvexti
iðnaðarþjóðanna, þótt verð á iðn
aðarvörum lækkaði ekki.
Framleiðsla á landbúnaðarvör-
um og sjávarafur’ðum hafði auk-
izt gífurlega af ástæðum, sem
nokkuð eru raktar í þessari
"grein, að því er sjávarafurðim-
ar snertir. Framleiðslan hefur
orðið meiri en markaðarnir taka
við I bili eins og málum er varið,
nema með stórlækkuðu verði.
Það er alkunna, að núverandi
örðugleikar íslenzka sjávarút-
vegsins stafa jöfnum höndum af
alvarlegum aflabresti bæði á
ibolfiskveiðum' á 8.1. vetrarvertíð
og á síldveiðuim s.l. sumar og í
haust samfara gífurlegu verð-
falli á útflutningsafurðunum,
einkum á bræðslusíldrafurðun-
um, síldarmjöli og lýsi.
Af þessum ástæðum er talið,
að heildarverðmæti afurða til
útflutnings muni á árinu 1967
minnka um allt að % saman-
'borið við árið í fyrra.
Áhrifana af þessu mikla áfalli
útflutningsframleiðslunnar gæt-
ir í vaxandi mæli í öllum þjóðar
búskap íslendinga.
Á árunum 1960 til 1966 jókst
heildarafli fiskiskipaflotans úr
um 593 þúsund tonnum í 1.240
þúsund tonn og verðmæti út-
tflutningsframleiðslu sjávaraf-
urða út um 2.268 milljónum
króna í um 5.673 milljónir
króna.
Þessi uppgrip sjávarútvegsins
leiddu til hækkunar kaupgjalds
í landinu um 125-150% í krónu-
tölu og í raunverulegum kaup-
mætti tímakaups um 30 til 40%.
Hinn 11. nóvember s.L leit
samanburður á síldaraflanum
fyrir norð-austan land þannig út
milli ársins í fyrra og yfirstand-
andi árs:
Árið 1966:
Bræðslusíld 533 þúsund tonn
Saltsíld 328 þúsund tunnur
Samtals
Árið 1967:
Bræðslusíld 279 þúsund tonn
Saltsíld 224 þúsund tunnur
Samtals
Munurinn er rúmar 1.000
milljónir króna, sem síldveiðarn-
ar fyrir norð-austan land skila
nú minna útflutningsverðmæti
en í fyrra. Hér við bætist afla-
bresturinn á vetrarvertíðinni og
verðfall á hraðfrystum fiski,
skreið, hvalafurðum o.fl.
★ ★ ★
Að sjálfsögðu spyrja margir:
Eru líkindi til þess að afiabrest-
urinn á bolfiskveiðum og síid-
veiðum verði langvarandi?
Enn er í gildi forna máltækið:
„svipull er sjávarafli". Hin stór-
aukna sókn fiskskipaflota
margra þjóða á miðin í Norður-
höfuim hefur að sjálfsögðu mikil
áhrif. Hún leiðir m.a. af sér of-
veiði sumra fisktegunda og
smœkkandi stærð þess fisks, sem
aflast, þar á meðal þorsksins, og
minnkandi magn á skip m-eð
sömu tækjum og úthaldstíma,
móti því sem áður var.
Mjög ískyggilegt er hve ís-
lenzki síldarstofninn hefur
minnkað mikið síðustu árin.
Hlutfall íslenzka stofnsins var
árið 1962 53% af aflanum fyrir
Norð-Austurlandi, en var aðeins
3% 1966 og mun hafa verið enn.-
þá lægra í sumar.
Talið er að klak á síldarhrogn-
um við Noregsstrendur hafi mis-
heppnazt á árunum 1962-1966
þó virðist hafa ræzt betur úr ár-
göngunum 1963 og ’64, en búizt
hafði verið við í fyrstu. Gerir
þetta aflahorfur á sildveiðum í
hafinu norður og austur af ís-
landi mjög tvisýnar á næstu ár-
um, þegar nær allur stofninn á
þessum slóðum er talinn vera af
norskum uppruna,
Styrkleiki Pólarstraumsins við
Austur-Grænland befur farið
vaxandi síðustu árin og orðið til
til þess að sjórinn fyrir Norður-
landi og Austfjörðum hefur ver-
ið óvenjulega kaldur og hefur
'þessara áhrifa gætt langt norð-
ustur í haf og að margra áliti
valdið því, að síldin hefur und-
anfarin sumur haldið sig lengra
norðaustur af landinu m-eð
hverju árinu, sem liðið hefur.
Á veiðislóðum austur og norð-
austur af landinu var í október
mánuði og fyrrihluta nóvemiber
500 til 600 skipa floti rússneskra
síldveiðiskipa, sem stunduðu
veiðar með reknetum. Þessum
flota fylgja mörg leitarskip og
móðurskip. Auk þess hafa Rú-ss-
ar fjölda veiðiskipa á öðrum slóð
um á Atlandshafi.
Skip margra annarra þjóða
stunda einnig síldveiðar á sömu
slóðum og fslendingar á sumrin,
þar á meðal nokkur hluti norska
síldveiðiflotans. Þá stundar
fjöldi togara, enskra, þýzkra og
annarra þjóða veiðar í Norður-
höfum og hér við land allt árið
um kring.
Þessi mikla og vaxandi sókn á
fiskimiðin hefur eins og áður er
sagt mikil áhrif á fiskstofnana.
Stundum hrökklast íslendingar
af vissum veiðisvæðum af þess-
um sökum, einkum á síldveiðun-
um.
★ ★ ★
Áætlað útflutningsverðmæti:
1.359 millj. króna
516 — —
1.875 millj. króna
Áætlað útflutningsverðmæti:
550 millj. króna
296 — —
846 millj. króna.
Síldarflutningaskipin „Haf-
örninn' ‘og „Síldin“ gerðu ís-
lenzka síldveiðiflotanum kleift
að sækja á hin fjarlægu mið, sem
síldin hélt sig á í sumar. Komu
flutningaskipin þannig í veg fyr-
ít stöðvun síldveiðanna í sumar
að flestra áliti.
Alls flutti „Haförninn" 52.000
tonn og „Sildin“ 28.182 tonn. Auk
þess birgðu flutningaskipin
síldveiðiflotann að talsverðu
1-eyti af olíu, vatni og fleiri nauð-
synjum.
Að einu leyti var íslenzka síld
arútgerðin eftirbátuT annarra
þjóða, sem gerðu út á síldveiðar
í Norðurhöfum. Þegar sumri var
tékið að halla var miklu minni
viðbúnaður á islenzku skipun-
um til þess að salta síldina uim
iborð, 'samanborið við viðbúnað
útlendingia-, bæði um borð í veiði
skipunum sjálfum og á móður-
skipum.
Nokkuð var flutt af ísaðri síld
af fjarlægum miðum til verkun-
ar í landi s.l. sumar, en það var
ekki nemia í smáuim stíl. Tilraun-
ir hafa verið gerðar til að flytja
síld á tönkum með kældum sjó
á undanförnum árum og voru
endurteknar í sumar, en árang-
ur virðist ekki góðu-r enn sem
komið er. Hinsvegar er tia-lið að
árangur af flutningum á síld
með svipuðum hætti í skozku
skipi hafi orðið sæmileguir, en
þar var um að ræða flutning
miklu skemmri vegalengd en
hjá Íslendingum, og síldin notuð
aðallega til reykingar.
Norðmenn gerðu ei-ns og áður
út reknetaskip og nokkur herpi-
nótarskip, og söltuðu síldina um
borð í skipunum.
í sumar gerðu Norðmenn einn-
ig út stórt móðurskip, m/s
Kosmos IV, sem er hvalveiði-
móðurskip í Suðurheimskia-uts-
höfum á veturna. Um borð í
skipi þessu voru saltaðar 25.700
tunnur, aðallega á Bjarnareyja-
svæðinu. Slíkir leiðangnar eru
dýrir og þurfa mikinn undirbún-
ing. Þá gerðu Norðmenn út eitt
skip, m/s Uksnoy, sem verkaði
síldina um borð í tönkuim í stað
þess að salta hana í tunnur.
íslendingiar veittu norsku
skipi,, m/s Kloster, sem sérstak-
lega hafði verið útbúið til þess
að flytja ísvarða síld í kössum,
sérstaka athygli. Voru sendir
h-éðan tveir menn í byrju-n októ-
ber-mánaðar til þess að kynna
sér útbúnað þessa skips og flutn-
ingamöguleika þess. Kom í ljós,
að skipið hafði flutt miklu minna
magn, en við hafði verið búizt
og kostnaður var tiltölulega
mjög mikill.
Loks, er komið var fram í
septembermánuð, voru tuinnur
og salt setta-r um borð í nokkur.
íslenzk síldveiðiskip með það
fyrir augum að salta síldina um
borð, ýmist m-eð þvi að moka
eða láta síldina heila renna í
tunnurnar um leið og hún væri
söltuð eða hausskera hana og
slógdraga og salta með sama
hætti og í landL
Reynslan í sumar hjá íslend-
ingum og öðrum virðist benda til
þess, að unnt sé að salta og h-aus-
skera 500 til 3000 tunnur a.m.k.
um borð í hverju hinna stærri
síldveiðiskipa yfir sumartím-
an-n, ef síldveiði verður svipað
háttað og var s.L sumar.
Með þessu myndu vinnast mik-
il útflutningsverðmæti, sem ann-
-ars færu forgörðum, því að verð-
mæti verkaðrar síldar er marg-
falt á við sama síldarmagn, sem
fer til bræðslu.
Að sjálfsögðu þyrfti mikinn
undirbúning til þess að þetta
mætti takast, bæði viðbúnað um
Sveinm Benediktsson
iborð í veiðiskipun-um og birgða-
skip til að birgja síldveiðiskipin
að tu-nnum, salti og öðrum nauð-
s-ynjum og til -að taka á móti
síldartunnunum hjá skipunum
að einhverju leyti a.m.k. Síldin
yrði síðan flutt i land á söltun-
arstöðvarnar til skoðunar og
verkunar áðuT en hún yrði flutt
út. Að sjálfsögðu myndu söltun-
arstöðvarnar au-k þessa halda
áfram að salta síld, sem þeim
bærist á venjulegan hátt.
Þetta er ekki auðvelt í fram-
kvæmd, en að mínum dóm-i lík-
legasta ráðið til þess að unnt
verði að halda áfram að flytja út
saltsíld frá íslandi í svipuðum
miæli og verið hefur.
Tak-a þarf til athugunar hvern-
ig megi koma við meiri flökun
á síld en verið hefur til þessa.
★ ★ ★
Eins og áður en minnzt á, hef-
ur fjöldi þjóða, sem áður stund-
uðu fiskveiðar í smáum stíl,
aukið fiskiskipa-flota sína í rík-
um mæli og fært sér í nyt ný-
tízku tækni, ekki sízt með bygg-
ingu stórra móðurskipa, sem
fylgja flotanum eftir. Þessi skip
eru búin hraðfrystitækjum og
öðrum tækjum til hagnýtingar
aflans. Framkvæmdir Rússa eru
stórfelldastar í þessum efnum.
Rússar hafa sett sér það tak-
mark að ársaflinn verði orðinn
8.5 milljónir tonna árið 1970.
Bjóða þeir þegar saltsíld í sam
keppni við íslendinga á mörk-
uðunum í Mið-iEvrópu, Norður-
löndu-m og Bandaríkjunum.
Japanir stunda fiskveiðar m.a.
við vesturströnd Afríku og
styðj-ast við móðurski-p útbúin
hraðfrystitækjum og öðrum fisk-
vinnslutækjum.
Suður-Afríkumenn hafa stór-
aukið fiskveiðar sínar.
Fundin eru út af austurströnd
Suður-Ameríku sunnanverðri
mjög víðáttumikil og auðug
fiskimið.
Flestir kannast við hina gífur-
legu aukningu á anchovetu-veið-
um Perú-manna, sem lítið gætti
fyrir 10 áruim, en nemur nú 8 til
9 milljónum tonna árlega. Fram-
leiðsla Perú-manna af fi-skimjöli
er áætluð á þessu ári um 1,6 til
1,7 milljónum tonna. Er það
meira en helmingur af áætlaðri
útflutningsframleiðslu fiskmjöls
í heiminum. í s.l. októbermánuði
nam fram-leiðsla Perú-manna af
fiskmjöli 233 þúsund tonnum.
Síldar- loðnu- og m-akrílveiðar
Norðmanna hafa aukizt mjög síð
an 1964, eftir að þeir fóru að
beita hinni nýju veiðitæknL
Heildar búklýsis-framleiðsla
Norðmanna var 1964 84000 tonn
og fiskimjölsframleiðsla 169.000
tonn. Vegna þess að aflageta
síldveiðiflotans er miklu meiri 1
-N-oregi, en afköst vinnslustöð-v-
anna í landi, urðu Norðmenn að
setja á hvert veiðibannið á fætur
öðru s.l. sum-ar og m.a. að gefa
,,veiðifrí“' við Vestur-Noreg í 3
vikna tíma í sumar. Engu að síð-
ur varð metafli.
Úr síldar-, loðnu- og m-akríl-
afla sínum er áætlað að Norð-
menn fái nú í ár um 550.000 tonn
af mj-öli og um 300.000 tonn af
lýsL
iHeildarfr-amleiðsla á búklýsi
hér á landi í ár fram til 20/11.
sl. er talin nema um 68.000 tonn
um og heildarframleiðsla allra
tegunda fiskmjöls um 107.000
tonnum til sama tíma.
Á árinu 1966 nam framleiðsla
af búklýsi 122.000 tonniun og af
fiskmjöli 178.000 tonnum.
★ ★ ★
Verð á bræðslusíld norðan-
lands og -austan var ákveðið 1.
júní s.l. af meirihluta yfirnefnd-
ar Verðlagsráðs sjávarútvegsins
kr. 1,21 pr. kg. og 22 aurum
lægra, ef síldinni væri umskip-
að út veiðiskipi í flutningaskip
utan hafnar. Þetta verð skyldi
gilda fyrir júní og júlímánuð.
Síðan hefur verðið verið fram-
lengt óbreytt tvisvar sinnum og
gildir áfram til n.k. áramóta.
Vorið 1966 var verð á síldar-
lýsi um £ 76-0-0 til £ 80-0-0
cif per tonn og á síldarmjöli um
20 s'hillingar fyrir proteineiningu
í tonn cif.
Þegar bræðslusíldarverðið var
ákveðið s.l. vor, var verð á síldar
lýsi áætlað £ 48-0-0 fyrir tonn
cif og verð á síldaimjöli 15 sh.
9d. fyrir proteinseiningu í tonni
cif. Þótt þetta verð hefði fengizt,
sem ekki v-arð, vantaði skv.
áætlun Síldarverksmiðja ríkisins
um 21 milljón króna eða um
11 aura á hvert kíló á að rekstur
verksmiðanna bæri sig, þótt ekki
væru reiknaðar fyrningar.
Við bráðabirgðauppgjör á
rekstri Síldarverksmiðja ríkis-
ins, sem gert var 31. okt. s.l.
nemur tap verksmiðjanna í ár
til þess tíma 31 milljón króna
auk fyrningaafskrifta, og stafar
hið aukna tap, frá því sem S.R.
höfðu áætlað tapið í vor, af
áframhaldandi verfalli á afurð-
unum á þessum tíma og hefur
þá verið tekið tillit til hærri
hundraðshluta af lýsi, en áætlað
hafði verið.
Eins og ljóst er af framanrit-
uðu, hefur tapið af verðfalli
bræðslusíldarafurðanna verið
borið up-pi að verulegu leyti af
síldarverksmiðjunum og valdið
því, að þær eru allar reknar með
miklu tapi á þessu ári.
★ ★ ★
í aprílmánuði s.l. ákváðu
Norðmenn bræðslusíldarverðið
N.kr. 22.50 fyrir hektólíter mið-
að við 18% fitu. Er þetta verð
sem næst ísl. kr. 1,42 fyrir kílóið.
Hinn 10. okt. lækkuðu Norðmenn
verðið niður í N.kr. 14,29 fyrir
hektólíter, eða sem næst 90 aura
íslenzka per kíló. Er þetta lækk-
un hjá þeim á bræðslusíldarverð
inu síðan í vor um 36,6% og ef
miðað er við árið í f-yrra um
57%.
Norska bræðslusíldarverðið
er því miklu lægra en íslenzka
verðið, þrátt fyrir það, að Norð-
menn greiða sama og ekkert í út-
flutningsgjöld á síldarafurðum,
en íslendingar 9,7%, sem varið
er til greiðslu vátryggingarið-
gjalda fiskiskipa og annarra
hagsmunamála útvegsins. Þá
greiða Norðmenn lægri flutn-
ingsgjöld á afurðunum. Þeir-
Framh. á bls. 19.