Morgunblaðið - 17.02.1968, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 17. FÐBRÚAR 196«
Eyjólfur ísfeld Eyjólfsson:
Fiskað í grugguðu vatni
„.. átti hver maður að verzla
við kaupmann þeirrar sveitar,
er ha-nn var búsettiur í, og lá
við búslóðarmissi og Brimar-
Ihólmsvist, ef út af var brugðið.“
Andi sá er í þessari frásögn
fellst kom upp í huga mér við
lestur viðtals Kristjáns Jóh.
Kristjánssonar við Morgunblað-
ið, 31. f. m. Þar er lítillega
minnst á nokkra tilburði til út-
flutnings umbúða, en aðal inn-
tak viðtallsins er óhróður um
Sölumiðstöð hraðfrystihúsanna
og rangtúlkun á samskiptum
hennar við Kassagerð Reykja-
víkur og stofnun eigin umbúða-
fyrirtækis.
Eftirtektarvert er, að jafn
ólík málgögn og Alþýðublaðið
og Þjóðviljinn með Vísi í broddi
fylkingar hafa undanfarin tvö
ár fallizt í faðma í fordæming-
arvímu af tilefni fjárfestingar,
sem svarar til verðmætir 300
tonna báts.
Vegna fjárhagsörðugleika frysti
húsanna og þar af leiðandi
stöðvunar þeirra nú um áramót-
in hefur forráðamönnum Kassa-
gerðar Reykjavíkur þótt henta
að grípa tækifærið og fá þennan
áróður sinn endurprentaðan. Af
hálfu S.H. hefur lítt verið hald-
ið uppi andmælum og hér mun
ekki gerð tilraun til að elta ÓJ-
ar við allar staðleysur Kassa-
gerðarinnar í þessu máli, en
fullyrðingar Kristjáns Jóh.
Kristjánssonar í nefndu viðtali
teknar sem dæmi um hæfileika
forsvarsmanna Kassagerðarinnar
till að axla þá ábyrgð að hafa
einokunaraðstöðu í verðlagningu
á allt að helmingi sinna við-
skipta við eitt fyrirtækj og jafn-
framt stærsta kostnaðarlið frysti
húsanna, ef hráefni og launa-
kostnaður er undanskilinn.
Höfuðröksemd K. R. gegn
framtaki S. H. um eigin umbúða
framlieiðslu og jafnframt þau
rök, sem mestan hljómgrunn
hafa fengið manna á meðal er
sú, að Kassagerðin eigi fallegt
og stórt hús með nýjum vélum
og geti hæglega fullnægt um-
búðaþörf frystihúsanna. f vel-
flestum löndum. þar sem fram-
tak einstaklinga eða félaga er
leyfilegt í viðskiptum. þarf nú
orðið meira til, en að eiga nýtt
hús og nýjar vélar. svo að af-
koma fyrirtækis sé tryggð. Höf-
uðskilyrði mun vera, að forráða-
menn fyrirtækis hafi hæfileika
til að sannfæra viðskiptarvini
um, að hag þeirra sé bezt borg-
ið með því að eiga öll sín við-
skipti við fyrirtækið. Hér erum
við komin að kjarna þessa máls,
því að forráðamönnum Kassa-
gerðarinnar hefur algjörlega
mistekizt að sannfæra frysti-
húsaeigendur um. að hagkvæm-
azt væri fyrir þá að kaupa all-
ar sínar umbúðir frá Kassagerð-
inni. Máltækið segir, ,.að það
þurfi sterk bein til að þola góða
daga.“ Það er einnig mikil
freisting að heyta aðstöðu í við
skiptum til hins ýtrasta. Fyrir
þessari freistingu 'hefur K. R.
faliið og levft sér að senda S.
H. bréflegar tilkynnigar um
stórhækkanir á umbúðum og
neitað að ræða eða skýra, hvern
ig þær væru til komnar.
Því hefur verið haldið fram,
að ekki væri um neina einokun-
araðstöðu hiá K. R. að ræða,
þar sem heimilt væri að flytja
inn umbúðir, og það tollfrjálst.
Hér eætir nokkurs misskilnings
því þó sleppt sé öl]u ó*hagræði
og kostnaði f sambandi við inn-
flutning vegna vaxta og
geymslukostnaðar, þá gætir mik
illar fiarlægðarverndar við
flutning iafn fyrirferðarmikillar
vöru. Mun þessi verðmunur
nema sem svarar 10—20% tdlli.
eða um 5 miiljónum á umbúða-
notkun frysitihúsana á hverju
ári.
Við höfum fylgzt með erlend-
um umbúðaverðum og það virð-
ist K. R. einnig hafa gert, því
yfirleitt hefur samanburður
leitt í ljós, að það hentaði þeim
að nýta þessa fjarlægðarvernd.
Nokkuð hefur verið á lofti hald-
ið, að K. R. væri vel rekið fyr-
irtæki. Má vera að svo sé, en
frernur virðist mega líta á þetta
sem fullyrðingu en staðreynd á
meðan rök eru ekki tilfærð og
viðhlýtandi mælikvarði ekki fyr
ir hendi. Þó má segja, að sam-
keppnisaðstaða sé ekki sterk, ef
vandkvæði eru á að selja frænd
um okkar á Grænlandi og í Fær
eyjum, þar sem landfræðileg að
Eyjólfur fsfeld Eyjólfsson
staða Virðist ihagstæð. Fróðlegt
væri að K. R. gæfi upp verð og
magn þessara útfluttu umJbúða
til saroanburðar við þau kjör,
sem ísl. frystihúsin njóta. Þá
verður ekki síður fróðlegt að
sjá, hvort K. R. getur nú boðið
einstökum frystihúsum hagstæð
ari kjör en S. H. gat náð.
Kristján Jóh. Kristjánsson
miðlar okkur þeim fróðleik, að
stærstu pökkunarfyrirtaeki heirns
(eins og hann nefnir þau), svo
sem Findus, Birds Eye og Ross,
„sjái ekki ástæðu til að eiga eig-
in umbúðaverksmiðju sjálf,
heldur kaupi umbúðirnar, þar
sem þau fái þær á hagkvæmasta
verði“. Draga verður í efa-, að
Kristján Jóh. Kristjánsson gera
sér nokkra grein fyrir, hversu
víðfeðmar fyrirtækjasam.steypur
hann minnist hér á, þar sem
eign eða eignarhlutdeild í um-
búðaverksmiðju er mjög senni-
leg og þættu engin tíðindi. Þetta
er þó ekfci aðalatriði máilsins,
heldur hitt, að Kristjáni Jóh.
Kristjánssyni er vel kunnugt, að
S. H. á fyrirtæki í USA, sem
pakkar fiski í umbúðir. Umbúða-
kaup þar eru meiri en S. H.
kaupir frá K. R. og samt hefur
ekki komið til tals að eiga þar
eigin umbúðaverksmiðju. Skýr-
ingin er einfaldlega sú, .að þar
eru mörg fyrirtæfci, sem bjóða
umbúðir, og þær eru keyptar frá
þeim, sem býður þær á hag-
kvæmasita verði.
Kristjáni Jóh. Kristjánssyni
finnst það firn mikil að S. H.
skuli hafa leitað eftir eignar-
hlutdeilld í K. R. Ekki þyrfti
hann þó lengi að kynna sér starf
semi þeirra erlendu fyrirtækja,
sem hann nefnir til að komast
að raun um, að kaup fyrirtækja
er þar talinn sjálfsagður þáttur í
viðskiptum, enda eru fyrirtæki
efcki annað en hver önnur vara
með sitt maraðsverð. Miðað við
kringumstæður var þettta að
mörgu leyti eðlilegasta leiðin til
að leysa þetta mál, enda tók
Kristján Jóh. Kristjánsson þess-
ari málaleitan vel í byrjun. Þeg
ar K. R. hafnar þessu tilboði,
gerir S. H. lokatilraun til að
nýta hin ágætu hús og vélar
K. R. Forsvarsmönnum Kassa-
gerðarinnar. er því gefinn kostur
á samkomulagi um framleiðslu
aillra umbúða fyrir S. H. með því
eina skilyrði, að við mættum
sannfæra okkkur um, að þær
væru á sanngjörnu verði miðað
við tilkostnað.
Eigi skulu hér raktar allar þær
viðræður og bréfaskriftir, sem
áttu sér stað milli S. H. og K. R.
um þessi mál. Niðurstaðan í
samningsuppfcasti K. R., sem
Kristján Jóh. Kristjánsson af
skiljanlegum ástæðum fer létti-
lega yfir, varð þannig:
1. Samkomulagið nái aðeins til
öskjukaupa (sem Umbúðamið-
stöðin ætlar að framleiða), en
ekki til bylgjukassa (sem ætlun-
in var að kaupa áfram frá
K. R.)
2. Við útreikning framleiðslu-
kostnaðar og þar með verðs til
S. H.. skal miða við:
a) afskriftir af endurkaupsverði
véla (ekki bólkfært verð),
b) hæstu sparisjóðsvexti á hverj
um tíma af eigin fé K. R.
c) 8% af veltu í hreinan hagnað,
umfram vexti af eigin fé.
Fróðlegt er að bera þennan
starfsgrundvölll saman við það,.
sem frystihúsunnum er ætlað.
Afkorou þeirra má ekki miða við
að þau hafi fyrir bókfærðum af-
skriftum og nánast talin þjóðar-
ógæfa, ef einhver hafa sem svar-
ar vöxtum af eigin fé, að ekki sé
minnst á hagnað umfram það.
3. S. H. máttti fylgjast með
(eins og það var orðað), hvern-
ig þettta væri framkvæmt. Við
vildum hins vegar fá að skoða
og sannfæra okkur um útreikn-
ing fr'amleiðslufcostnaðar. Á
þessu tvennu er regin munur í
framkvæmd.
Safflb'liða þessu, eða í marz
1966, sendir K. R. nýja verðskrá,
sem felur í sér 8% hækkun á
öskjum og 21.7% hækkun á
bylgjupappakössum og nam þetta
um 5 milljón króna hækikun á
umbúðakostnaði frysti'húsanna á
ári. Áttu þessi verð að vera mið-
uð við þann grundvöll, sem fram
kom í samningsuppkasti K. R.
Nú í ársbyrjun tilkynnti K. R.
2—3% hækkun á öskjum en
28% hækkun á bylgjupappaköss-
um. Getur það verið tilviljun,
að urobúðirnar, sem K. R. þarf
nú að framleiða í samkeppni við
Umbúðamiðstöðina hækka
snöggtum minna en byilgju-
pappakassarnir, þar sem einok-
unaraðstaða 'heldur áfram?
Þótt Kristján Jóh. Kristjáns-
son hafi setið nofckra aðalfundi
S. H., sem einn aif eigendum
a.m.k. eins hraðfrystihúss, virð-
ist honum ókunnugt um tilkomu
og tilgang sjóðseigna félags-
manna. Fyrir að annast sölu á
framleiðslu félagsimanna ásamt
margháttaðri annarri þjónustu
tekur S. H. 2% sölulaun. Undan-
farin ár hefur tilkostnaðurinn
ekki numið nema um 1%. Ef
Kristján Jóh. Kristjánsson getur
bent á fyrirkomulag, sem gæfi
frystihúsunum hagkvæmari og
ódýrari þjónustu á þessu sviði,
t.d. með samanburði erl. frá, þá
væri það vel þegið. Þessi tekju-
afgangur 'hefur síðan verið not-
aður í sameiginlegar þarfir frysti
'húsanna. Erlendis í sölufyrir-
tæki og verksmiðj'u S. H. og inn
anlands í skrifstofuhúsnæði,
vörugeymslur og umbúðabirgðir
fyrir framleiðsl'una. Þegar sam-
töfcin hafa séð sig tilneydd að
verjast ágangi einstakra aðiila í
viðskiptum, eins og t.d. að því er
varðar umbúðir, þá er leyfð út-
borgun á hluta þessara inneigna,
en félagsmönnnum í sjálfsvald
sett, hvort þeir nota féð sem
stofnframlag í sameiginlegt um-
búðafyrirtæki, eða hvers annars,
sem þeir telj.a sér betur henta.
Hins vegar hafa samtökin unn-
ið að því að starfsgrundvöllur
frystihúsanna væri með þeim
hætti, að þau gætu 'haldið eign-
um sínum við og ennfremur hef-
ur verið reynt að stuðla að því,
að þeir sjóðir sem til þess eru
ætlaðir í landinu lánuðu til end-
urbót.a. Þó mun árangur þeirrar
viðleitni lítill, ef borið er sam-
an við fyrirgreiðsilu Iðnlánasjóðs
Úr Umbúðamiðstöðinni
til Kassagerðar Reykjavíkur, sem
•roun hafa numið 15 millj. króna
á sl. ári. Vart hefur K. R. þurft
endurbóta við, svo sennilega er
þarna um nýja fjárfestingu að
ræða.
Kristján Jó'h. Kristjánsson seg
ir í umræddu viðtali: „Okkur
(þ.e. forráðamönnum K.R.) hef-
ir hins vegar fundizt, að ekki
hafi verið um almennan áhuga
frystihúsaeigenda í landinu fyr-
ir stofnun sérstaks umibúðafyr-
irtækis."
Engan skyldi undra þótt erfið-
lega gangi að eiga samninga við
menn, sem ferðast í ein'hverjum
sérstökum hugarheimi fjarri
raunveruleikanum Staðreyndin
er sú, að 52 frystihús stóðu að
stofnun Umbúðamiðstöðvarinnar
h.f., en starfandi frystihús inn-
an samtaka S. H. hafa verið um.
55 talsins. Höfðu þeir aðilar, sem
að félaginu stóðu um 90% af
heildarframleiðslumagninu. Fyr-
ir þá, sem til þekkja, gengur
það kraftaverki næst, að forráða
mönnum Kassagerðar Reykjavík-
ur skuli hafa tekizt að sameina
j.afn ólík sjónarmið, sem rúmast
innan ramma Sölumiðstöðvar
hraðfrystihúsanna, og mun silík-
ur sam'hugur í framkvæmd mála
vera nær einstæður í sögu sam-
takanna.
,,Þau eru verst,
hin þöglu svik...##
ÞÁTTURIiSrN „Daglegt líf“, sem
Ríkisútvarpið flytur lanidsmönn
um á laugardagskvöldum mun
yfirleitt vinsæll með hlus'tend-
um, enda oftast vel úr garði
gerður og hinn fróðlegasti.
Út af þessu brá þó all hastar
le?a á laugardagskvöldið, hinn
10. þ. m- Skipstaparnir hörmu-
legu við Djúp voru mönnum
þá en.n í fersku minni, enda ný
orðnir. Þótti því umsjónarmanni
þáttarins hlýða að lýsa því yfir
í þáttarbyrjun. að nú ætlaði
hann að eiga viðt'öl við nokkra
beirra manna, er mest (eða mik
ið) höfðu haft að gera, í sam-
bandi við sjóslysin að undan-
förnu. ,
Hugðu menn nú gott til, og
bjuggust við að heyra radidir
þeirra manna við Djúp, sem af
drengskap og dugniaði stóðu að
leit og biörgun þessa dimmu
daga. En — miarfft fer öðruvísi
en ætlað er. Hr. Árna Gunnars-
syni þótti hér betur hæfa til-
efninu að tala við hál'fan tuig
Reykvíkinga um þeirra hlut-
verk í harmleiknum vestra, eða
afskipti þeirra af afleiðingum
hans- Efcki efa ég, að allir hafa
þeir leyst hlutiverk sín þokfca-
leaa af hendi, og sumdr senni-
lega með ágætum, enda tæpast
langbrafctir við þá iðju. Og um
einn þeirra, Hannes Hafstein,
veit ég af eigin kynnum, að hann
hefði sómt sér jafn vel í klaka-
fj'öru sem á kontórstól. Enda
var hann eini maðurinn, í þess
um þætti, sem ég varð var við
að gæti þeirra að verðleikum,
er fremstir stóðu í hildarleikn-
um vestra. Er slíkt drengilega
mœlt, og honum líkt.
Hvað er hér að gerast? Eiga
landsmenn, kostendur útvarps-
ins, að trúa því, að þessi til-
tekni starfsm'aður Ríkisútvarps-
ins hafi svo ótrúlega bjagað
mat á veruleikanum, að hann
telji þessa rnenn geta gefið
glegffsta mynd af því, sem gerð-
ist við Djúp. þessa eftirminni-
legu febrúardaga? Reyfcivísk bú
seta hans nægir tæpast til skýr
ingar á svo hörmulegri glám-
skyggni, þótt margri Faxaflónsk
unnd eigi menn að venjast úr
Ingólfsbæ. — Eða er e.t.v- hugs
anl'egt að íslenzka ríkisútvarpið
telj sig ekfci hafa efni á því
að senda fréttamenn á vettvang,
þeaar svipað er ástatt og hér
var? — En hvað sem valda
kann, þá er hvorugur þessa
kosta góður.
Við hverja átti þá útvarpið að
eiga viðtöl af þessu tilefni? Áð
ur en ég svara þessari spurn-
ingu, vil ég minna á þá raun-
ar sjálfsögðu staðreynd, að til
þess eru fréttaviðtöl, að þau
kasti lj'ósi eigin kynna og
reynslu sögumanna að atburð-
unum, svo að við það skýrist
þeir og skerpist í vitund hlust-
enda. Sé þetta haft í huga, sést
glöggt, að af nógu er að taka.
Starfsmenn loftskeytastöðvar-
innar á fsafirði, félagar slysa-
varnadeildanna á Isafirði og
nágrenni, hjálparsveit skáta á
ísafirði .álhafnir varðskips og
báta. sem leituðu hinna týndu
og biörguðu því, sem bjargiað
varð, líknarlið sjúkra'hússins og
heimamenn við Djúp, — allir
þessir, og m.argir fleiri, unnu
hér að með ágætum og gátu
því sjálfir trútt um talað, hefði
til þeirra verið leitað. Eðia
mundi ekki landsmönnum
þykja rneiri fengur að lýsingu
þessara manna á aðstæðum
vestra við leit og björgun, en
hjali kontóríusanna um ærsl og
yfirgang brezku blaðamann-
anna við stýrim'annsfrúna af
Ross Cleveiand, sem Árni innti
þá sem grandgæfiliegast eftir-
En, — til hvers þessi skrif?
Eðlilegt er, að svo sé spurt.
Ungum fréttamienni, sem oft-
ast vinnur starf si'tt af alúð,
verða hér á leið mistök, sem
meiðandi eru fyrir marga. og
— það sem verra er — afbaka
illilega yfirbragð þeirrar mynd
ar, sem menn gerðu sér af at-
burðunum við Djúp. Væri slfku
eiei mótmœlt, jafngilti það já-
yrði við ósvinnunn.i. f þeim
þagnarbópi vil ég ekki vera.
„Þau eru verst, hin þöglu svik,
að þegja við öllu röngu“. Á hitt
er einnig að líta, að hugsunar-
leysi sem þetta, er engan veg-
inn neitt einsdæmi úr hópi
þeirra, sem reyfcvískan hefir
giert glámskyggna á hagi landis
manna, sem ekki sér til daglega
úr víkinni, „þar fornar súl'ur
flutu á land“. Útsýnið úr efri
hæðum stórhýsisins við Kol-
beinahaus, virðist hér litlu
breyta, þv£ miður- — En von-
andi verða þessar línur til þess,
að litið verður á þessi leiðu mis
töfc sem víti til varnaðar, og
jafnframit til þess að minna ein
hverja á, að utan sjóndeildar-
hringsins frá Kolbeinshaus eru
líka menn, meira að segja fs-
lendingar. — Verði svo, er þessi
hugvekja efcki til einskis skrif-
uð, né illa varið prentsvertu
Morguniblaðsins,
Stefán Eggertssom.