Morgunblaðið - 11.04.1968, Blaðsíða 4

4
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 11. APRÍL 1968
og segir, að ekkert sé því til
fyrirstöðu að sami kafbáturinn
hafi verið þarna að verki- Síð
an s*ýr hann sér að þessum
hrausta, íslenzka háseta og bæt
ir því við að Pétursey, sem þá
var saknað hafi verið á þess-
arí sömu siglingaleið, þvi geti
vel verið að hún hafi einnig
orðið fórnardýr sama kafbáts-
ins.
En það er áf Pétursey að
segja, að hún fórst með allri
áhöfn á leið til Englands og
má ætla að nú hafi kafbáts-
mönnum loks orðið að ósk
sinni: að koma íslenzku skipi
fyrir kattarnef án þess nokkur
yrði til frásagnar.
En dauðir hlutir segja oft
mikla sögu. Þriðja september
þetta sama haust finnur mótor-
báturinn Svanur flak um 18
sjómílur frá Garðskaga og
flytur það til Reykjavík-
ur tveimur dögum síðar. Það
er kannske mælskasta vitnið
sem enn hefur talað:
Veistjóramir á Pétursey,
Jón M Magnússon og Guð-
mundur Jóhannsson, sem hvor
ugur var með skipinu þessa
aiðustu örlagáferð „fullyrða
báðir, að flak þetta sé hluti af
þaki, af yfirbyggingu „Péturs-
eyjar“ “. segir í skýrslu rann-
sóknarnefndar.
Pétursey fór með fiskfarm
frá Vestmannaeyj um mánudag
inn 10. marz, eða sama dag
og Reykjaborgin var skotin
niður. Hún sást síðast miðviku
daginn 12. sama mánaðar, „en
þá mætti v.b. „Dóra“ frá Hafn
arfirði „Pétursey", um 300 sjó-
mílur suður af Vestmannaeyj-
um. Síðan hefir ekkert til skips
ins spurzt.
Þakið er 3ja metra langt og
um 180 cm. breitt og hefir það
tekið yfir miðhluta stýrishúss-
ins og skipstjóraherbergið, sem
var áfast við stýrishúsið fyrir
aftan það, með skilrúmi á milli.
Var þessi hluti stýrishússins
um 1 metri á lengd, en skip-
stjóraherbergið 2 metrar. Ofan
á þakið er íslenzka flaggið mál-
að, en að neðanverðu er það
hvítmálað. Til beggja hliða
hafði verið gerð viðbót við
stýrishúsið, með því að byggja
yfir brúarvængina báðum meg
in. Járnteinn, sem haldið hafði
þaki viðbyggingarinnar bak-
borðsmegin við upphaflega
þakið er fastur við það, en
þakhlutarnir báðir horfnir að
öðru leyti.
Svo lítur út, sem frekar lít-
il ca- 60 m.m. fallbyssukúla hafi
hitt ofarlega í bakborðshorn
viðbyggingarinnar og sprung-
ið þar, en brotin tvístrast um
alla yfirbygginguna. Fannst
állmikið af sprengjubrotum í
þakinu neðanverðu (lofti yfir
byggingarinnar), og er eitt
þeirra — sneiðmyndað stykki
úr hvítmálmi — merkt með
tölunni 28. Fyrir aftan töluna
eru tveir sporbaugar sem
grípa lítið eitt hvor inn í ann-
an og ferhyrningur innan í
öðrum þeirra. Fyrir framan
töluna er skástrik eða aftari
leggurinn af stafnum „V“. Auk
þess er á brotinu eitthvert krot
sem ekki verður séð hvað
á áð merkja (2800). Ekki er
Útilokað að sprengjubrotin séu
úr fleiri sprengjum en einni ..“
Þannig talar þögult vitni um
afdrif skips, sem nóttin gleypir.
Og víkur nú sögunni til enn
eins íslenzks fiskiskips, togar-
ans Geirs, sem er á heimleið
eftir söluferð til Englands.
Hann er 309 brúttótonn, skip-
tjóri Elías Jónsson, ungur mað
ur og ugglaus og mikill full-
hugi. Nú kominn á sjötugs ald
ur og er stýrimaður á Herjólfi.
Hann sigldi allt stríðið og fór
fjölmargar ferðir til Bretlands.
Þeir eru komnir af veiðum.
Geir liggur í höfn í Reykja-
vík. Þorgeir Pálsson, fram-
kvæmdastjóri, segir Eliasi skip
stjóra að það verði farþegi með,
Runólfur Sigurðsson. „Hann
kemur um borð eftir hádegi“.
Elíaái þykja þetta góðar frétt
ir. Hann verður þá ekki einn
á leiðinni, því að hann er ákveð
ínn í að láta farþegann vera
hjá sér í káetunni.
Það er ekki verið að staldra
lengi við í höfn, aðeins tekin
kol og veiðarfæri sett í land.
Síðan er siglingaleyfið sótt til
Bretanna.
Þegar Elías kemur niður í
skipið sitt eftir hádegi þennan
dag, er allt sjóklárt- Þar er fyr
ir Þorgeir framkvæmdastjóri
og segir honum nú „að Run-
ólfur hefur séð sig um hönd
Og ætlar að fara með Reykja
borginni vegna þess að hún er
stærra skip. Honum finnst að
þar munu fara betur um sig“.
Elías klórar sér í höfðinu.
Honum þykir að vísu miður að
missa farþegann. En hann um
það. Svo horfir hann út í þok-
una.
Hún er svo dimm, að sér
varla handa skil. Frá því þeir
sleppa hafnarmúlanum í
Reykjavík hafa þeir enga land
sýn. Hann byrjar ekki að birta
upp fyrr en þeir eru komnir
70 mílur suður af Reykjanesi.
Eftir það er albjart.
Reykjaborgin liggur í höfn-
inni, þegar Geir siglir inn í
þokuna. Hún á að fara litlu
síðar. En Geirs-menn verða
hennar aldrei varir. Þegar El-
ías skipstjóri fréttir síðar, hvar
og hvenær árásin var gerð á
hana, kemur í ljós, að þá var
GeÍF staddur 60-70 mílum vest
ar. Þar er einnig alstirndur
himinn og ládauður sjór. „En
við sáum enga blossa og urð
um einskis varir alla leiðina
út.“ Hernámsliðið í Reykjavík
ákveður siglingaleiðina og
Reykjaborg þræðir hana. Elí-
as fer aftur á móti dálítið vest
ar, „ég tók strax stefnuna á
Barrahead. Ég hafði alltaf ill-
an bifur á þessari eystri leið,
sem svo var kölluð, bæði vegna
þess að ég var á ganglitlu
skipi og einnig af því, að mér
fannst þægilegt fyrir kafbáta
að leynast á leiðinni sem Bret-
ar gáfu upp. Þar er mikið mis-
dýpi. Og mörg fylgsni".
Elías veit, þegar hann legg-
ur af stað frá Fleetwood, að
Reykjaborgin hefur orðið fyr-
ir einhverjum töfum. Hún er
ókomin. En þeir vita ekki,
hvað hefur komið fyrir hana
— og fínviðri alla leiðina út.
Grunurinn læðist að þeim.
Þegar Geir er svo kominn
50 sjómílur norður fyrir Barra
head, er þar hægviðri, en mist-
ur í lofti og því meir sem nær
dregur sjónum, því að nær al-
bjart er í háloftið. Þá sjáþeir
allt í einu hvar kafbátur kem-
ur á móti þeim og hefur brezk-
an fána víð hún.
Elías hefur látið setja upp
dagfánann, sem átti að sigla
með þennan dag samkvæmt fyr
irskipun Bretanna. Það ætti
því ekkert að vera að óttast.
„Við fengum þessa dagfána
innsiglaða, þegar við fórum af
stað, og mátti ekki brjóta inn
siglið fyrr en við vorum komn-
ir á haf út. Bretar ákváðu
hvaða fána skyldi nota hvern
dag. Og ef við hittum brezk
herskip, gátu þau þegar í stað
Guðmundur E. Guðmundsson.
séð á fánanum, að þar færi
ekki óvinaskip"
Þegar kafbáturinn er kom-
inn framhjá Geir, snýr hann
við og þeir setja menn við fall-
byssuna, koma svo upp að síð-
unni á togaranum og miða á
það byssunum. Kafbátsmenn
kalla yfir til þeirra og skipa
þeim að fara í bátana. „Við gát
um ekki annað en hlýtt. Við
settum út bát og það var róið
frá skipinu, en ég fór 'ásamt
öðrum á mínum bát í áttina til
kafbátsins. Geir var nýmálað-
1 Ur og mér þótti hélvíti hart,
ef hundarnir skytu hann niður
fyrir mér, e.n mér datt ekki
annað í hug, þegar ég sá að
þeir mönnuðu byssuna. Og ég
þóttist viss um að þetta mundu
vera Þjóðverjar, eins og þeir
létu.
Þegar við nálguðumst kaf-
bátinn, segja þeir okkur að
koma að gönguþrepum, sem
voru á ytra byrðingi hans fram
an við bóginn. Við gerum það.
Þá koma tveir menn frameftir
og segjast vilja fara með okk
ur yfir í Geir. Við rerum með
þá yfir í togarann og þeir fara
með mér niður í káetu.
Áður en við lögðum frá kaf
bátnum spurðu þeir, hvort við
hefðum sent nokkur skeyti. Ég
sagði það ekki vera. Þá kallar
annar kafbátsmannanna strax
til yfirmannsins í turninum og
segir að við höfum ekkert
skeyti sent. Það er eins og
fargi sé af þeim létt. Ég spurði:
„Hvers vegna eru þið að
stöðva okkur, fyrst við erum
með réttan dagfána.“ „Við er-
um búnir að vera svo lengi úti,
að við höfum ekki heyrt um
þessi merki“, sögðu þeir.
Þeir kváðust hafa haldið að
þetta væri þýzkur togari og
ætluðu að sökkva honum. Við
spurðum hvers vegna. Þeir
sögðust hafa hitt þýzkan tog-
ara með íslenzk einkenni og
samskonar skorsteinsmerki og
hjá okkur — og þeir hefðu
sökkt honum. í björgunarflek-
ana á íslenzku skipunum var
raðað korkfylltum stáltunnum
og flekunum komið fyrir í
rennu aftur á skipunum, svo
að tilsýndar var þetta ekki
ólíkt djúpsprengjum. Togarar-
nir gátu því sýnzt vópnaðir.
Ég vildi helzt losna við kaf-
bátsmennina strax og hægt var
svo að ég talaði ekki við þá
meir en ég þurfti. Þeir vildu
ekki líta í skipsskjölin, heldur
aðeins siglingapappírana frá
Bretunum og leiðina sem við
áttum að fara. Og síðan skoð-
uðu þeir dagmerkin.
Að svo búnu kvöddu þeir og
sögðust mundu senda okkur
smávegis til minja. Það kom
aftur með bátnum: Þrjár dósir
af enskum ávaxtasafa, tvær
dósir af enskri uxahalasúpu.
Mér hefur alltaf þótt undar-
legt að þeir skyldu ekki
þekkja dagmerkið, því að her-
skip höfðu stöðugt samband
sín á milli og fengu nauðsyn-
legar upplýsingar, þó að ekki
væri komið í höfn nema endr-
um og eins. Auk þess virtist
okkur þeir leggja sérstaka á-
herzlu á að sannfæra okkur
um, að þeir væru Bretar. Þeir
töluðu einkennilega ensku, að
okkur fannst. Það var eins og
þeir hefðu lært hana. Ég spurði
þann, sem fyrstur kom niður
í bátinn til okkar „Ekki ert
þú Englendingur? „Nei, ég er
Skoti“, svaraði hann. Helgi vél
stjóri, sem var með mér í bátn-
um segir við hinn, þegar hann
kemur í bátiiln til okkar: „Ekki
ert þú Englendingur?" „Nei,
ég er fri“ svarar hann.
Þegar þeir höfðu gefið okk-
ur leyfi til að halda áfram,
hurfu þeir á fullri ferð inn í
mistrið. En ég fór ósjálfrátt
að bera saman í huganum
reykháfsmerkin á Geir og
Reykj aborg. Reykjaborgin
með hvítu belti, en svartri
rönd efst á skorsteininum, en
Geir með svartan aðallit, hvítt
belti og svarta rönd efst. í
myrkri hlutu þessi merki að
líta svipað út. Það gerði hvíta
beltið á báðum reykháfunum.
Ég hrinti frá mér þessari
hugsun“.
Þegar Geirs-menn koma heim
til Reykjávíkur úr þessari ferð
eru þeir látnir gefa brezkum
hernaðaryfirvöldum skýrslu
um atburðinn. Elías er kallað-
ur til yfirheyrslu um borð í
skip, sem liggur við Faxagarð
og hýsir yfirstöðvar brezka
flotans á fslandi. Þar er hann
yfirheyrður fram yfir kvöldmat
og síðan sóttur aftur heim til
sín klukkan tvö um nóttina og
þá farið með hann um borð í
þetta sama skip, þar sem hann
er enn yfirheyrður og honum
sýndar myndir af kafbátum.
Tveir komu heim og saman við
kafbátinn sem stöðvaði þá, en
þó virtust þeir í ýmsu frá-
brugðnír. „Hvort þessir kaf-
bátar voru enskir eða þýzkir,
veit ég ekki“.
Það verður kannski leyndar
dómur enn um mörg ár. Og
kannski vérður aldrei upplýst
hverrar þjóðar kafbátsmennirn
ir voru, sem eltust við ís-
lenzku sjómennina og brytjuðu
þá niður x úthafsmyrkririu.
Bretar gáfu víst einhvern tíma
út tilkynningu þess efnis,
að þeir hefðu sökkt þýzk-
um kafbáti og tekið for-
ingjann og nokkra menn hans
höndum, og hafði hann sagt
að „hann hefði aldrei séð
eins fagra sjón og þegar
Reykjaborgin hvarf logandi í
sjóinn“. Mundi ekki vera hollt
að trúa þeirri sögu varlega.
Lítið hefur nú lagzt fyrir þann
kafbátsforingja, sem hafði ekki
séð tignarlegri sjón en þetta
litla, íslenzka fiskiskip hverfa
í hafið. En styrjöld og heil-
brigð skynsemi fara aldrei sam
an. Tiltölulega saklaust fólk
gerist fulltrúar dauðans á
jörðinni- Allt fer úr skorðum.
Dáð og djörfung er metið í
öfugu hlutfalli við manneskju-
legt viðmót og siðferðislega
reisn. Allt getur gerzt. Jafn-
vel hafið getur logað.
Hver. . . .hvers vegna? Skipt
ir það lengur máli? Mundi
ekki þögnin hæfa bezt þessari
minningu, sem lifir með okkur
eins og gras undir hvítum
skafli.
En ef við svo aftur á móti
horfumst í augu við sögulegar
staðreyndir blasir við okkur,
að skömmu eftir þennan atburð
lýsa Þjóðverjar yfir hafnbanni
á ísland. Væri fráleitt að láta
sér detta í hug, að terror og
taugastríð gegn íslenzkum sjó-
mörinum hafi þótt nauðsynleg
ur undanfari svo veigamikillar
yfirlýsingar.
„Þýzka útvarpið tilkynnti í
gærkvöldi í öllum útsendingum
sínum, „að ísland væri komið
á ófriðarsvæðið“. Hefur hafn-
bannsvæðið umhverfis Eng
land, sem Þjóðverjar settu í
fyrrasumar verið stækkað, svo
Island er nú innan þess . .
segir Morgunblaðið 26. marz
1941.
„Nú, er Þjóðverjar hefðu
stækkað þetta hernaðarsvæði,
þá stofnuðu þau skip, sem færu
um þetta svæði sér í hættu, að
þeim verði tortímt. Þýzkaland
mun ekki telja sér skylt að
bæta það tjón, sem skip þessi
yrðu fyrir“, segir ennfremur
í tilkynningunni.
Himinninn er stjörnubjartur
Það er ládauður sjór. Kannski
er þetta allt draumur.
Draumur einhvers sem við
þekkjum ekki.

A S'
ALLIR ERU ÞEIR VANDLATIR
ALLIR VELJA ÞEIR KÓRÓNA
1111
VMl
M.