Morgunblaðið - 11.04.1968, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 11. APRÍL 1968
SVAVA JAKOBSDÓTTIR:
Gifta þjóðarinnar sat
Hugleiðingar um Alþingisháiiðina
1930 og viðfal v/ð forseta Islands,
herra Ásgeir Asgeirsson
Árið er 1930 og komið er
fram í júní. Um langt skeið
hefur hugur þjóðarinnar verið
bundinn þeirri stund sem nú
nálgast óðfluga. Dagana 26. —
28. júní skal fagna með hátíð
þúsund ára afmælis hins forna
Alþingis íslendinga. Um þess-
ar mundir eru myrkar blikur
á lofti í Evrópu, armar ein-
ræðis teygja sig um lönd og
gefa þó ekki nema óljósan grun
um þær hörmungar sem áttu
eftir að dynja yfir þjóðirnar,
en tignir og valdamiklir gestir
stefna yfir hafíð að sunnan á
vit þessa fámenna og afskekkta
eyríkis í norðri til að hylla
fornan arf þingræðis og frels-
is, arf sem enn lifir þrátt fyrir
allt.
Undirbúningur hefur verið
langur og margvíslegur og meg
inþungi hans vissulega hvílt á
herðum hátíðarnefndar og fram
kvæmdastjóra hennar. Hátíðar-
nefndina skipuðu þessir menn:
Tryggvi Þórhallsson, Ásgeir Ás
geirsson, Jóhannes Jóhannes-
son, Sigurður Eggerz, Magnús
Jónsson, Jónas Jónsson og Pét-
ur G. Guðmundsson.' Formaður
nefndarinnar var kjörinn Jó-
hannes Jóhannesson, bæjarfó-
geti, en ritari Ásgeir Ásgeirs-
son. Framkvæmdastjóri nefnd-
arinnar var ráðinn Magnús
Kjaran. En margir aðilar á
sviði menningar- og þjóðmála
lögðu einnig hönd á plóginn.
Þegar gripið er niður í ýmsar
heimildir frá þessum tíma er
augljóst að þjóðin var einhuga
í ósk sinni og von að hátíð-
in yrði minnisstæður viðburð-
ur. Sú varð og raunin á. Minn-
ingin um glæsta Alþingishátíð
festist svo í huga þjóðarinnar
að árið 1930 hefur jafnan síð-
an verið nefnt Alþingishátíð-
arárið: þeim sem fæddir eru
1930 þykir vænt um þessa nafn
gift á fæðingarári sínu — það
er ekki laust við að þeim finn-
ist þeir íslendingar að meiri.
Skipulega frásögn um Al-
þingishátíðina og undirbúning
allan má lesa í skemmtilega rit
aðri bók prófessors Magnúsar
heitins Jónssonar fyrrum fjár-
málaráðherra, Alþingishátíðin
1930. En ekki er síður forvitni-
legt að fletta síðum Morgun-
blaðsins frá þessum tíma þar
sem fréttir, smáklausur og jafn
vel auglýsingar opna okkur
sýn í lifandi samtíðarviðburði
áður en þessir viðburðir urðu
horfin saga og endurminning
ein — sumt virðist smátt í ljósi
þeirra framfara sem orðið hafa
á þessum hartnær fjörutíu ár-
um sem liðin eru, þessi smá-
atriði voru samt áhyggjur heill
ar þjóðar, sem af stórhug var
að stofna til hátíðar og hafði
boðið erilendum gestum að sitja
hana með sér, þótt hún ætti
enga glæsta veizlusali að heldri
þjóðasið, aðeins hamrabelti á
Þingvöllum og þúsund ára
sögu.
Það eru þessi smáatriði sem
setja svip sinn á Morgunblað-
ið vikurnar fyrir hátíðina, dag-
skrá hátíðarinnar er löngu á-
kveðin, stóru drættirnir dregn-
ir. En í mörg horn er að líta
og í blaðinu eru birtar reglur
og fyrirmæli til almennings og
héraðsnefnda til þess að allt
geti gengið snurðulaust. Síð
ustu vikuna fyrir hátíðina
bregður samt svo við að kosn-
ingaáróður og kosningadeilur
skáka fregnum um fyrirhugaða
Alþingishátíð á síðum blaðsins,
því að landskjörskosning á að
fara fram 15. júní. Kaupmenn
einir varast að láta kosningar
glepja sig: Þeir halda áfram að
auglýsa vörur sem bráðnauð-
synlegar eru til að Alþingishá-
tíðin takist vel: menn eru t. d.
beðnir að minnast þess á 1000
ára afmæli Alþingis hversu ó-
metanlegt gagn FORD—BÍLL-
INN hefur unnið landi og þjóð
á undanförnum árum. En eftir
kosningarnar 15. júní fer að
koma skriður á málin og Al-
þingishátíðin er efst á baugi á
ný. Fyrirmæli öll bera þess
ljósan vott að hátíðin á að fara
fram undir beru lofti og í raun
inni er þjóðin ekki síður að
búa sig í útilegu en á hátíð.
Magnús Jónsson segir frá því
í bók sinni að mjög mikið hafi
verið rætt um það innan nefnd
arinnar hvort halda skyldi há-
tíðina á Þingvöllum eða í
Reykjavík, en nefndin mun
fljótlega hafa orðið sammála
um að ekki kæmi annað til
greina en halda hátíðina á
Þingvöllum. Þótt veður geti
orðið vólynd á hvaða tíma árs
sem er, má sjálfsagt gera ráð
fyrir að Magnús túlki hug bæði
hátíðarnefndar og þjóðarinnar
allrar er hann segir: „Og ein-
kennilegur ættleraháttur gat
það virzt að þora ekki að efna
til stuttrar samkomu á þeim
stað og tíma sem Alþingi hafði
starfað um margar aldir og það
við erfiðari skilyrði á ýmsan
hátt en nú var til að dreifa“.
Og þeir sem stefna hinni ís-
lenzku þjóð til útilegu verða
nauðugir viljugir að hugsa
einnig fyrir veraldlegum smá-
atriðum: í leiðbeiningum hátíð
arnefnda til héraðsnefnda er
þess getið að gott væri að hafa
koddaver með sér því að tölu-
vert hey sé á staðnum. En
eru það ekki einmitt svona atr-
iði sem sýna andstæður þær er
skapa hinn íslenzka furðuheim,
andstæður sem oft og tíðum er
erfitt að gera útlendingum skilj
anlegt að geti haldizt í hendur:
óblíð og frumstæð ytri kjör
annars vegar og hins vegar
meðfætt stolt yfir þjóðararfi
sem geymir mörg fegurstu
verðmæti í sögu mannsandans:
þetta stolt sem Einar Benedikts
son bindur í stuðla í hátíðar-
ljóði sínu:
Eins dæmi alls, í heimi,
óvaldað riki að halda,
gnæfir hér álfu yfir.
Andi frjáls réði landi.
Veðurguðir fara hamförum
síðustu vikur fyrir hátíðina og
ógna djarfri bjartsýni lands-
manna. í Morgunblaðinu þann
20. júní er frétt um undirbún-
ing hátíðarinnar. í fréttinni
segir að annríki mikið hafi ver
ið á Þingvöllum undanfarnar 5
vikur og hafi þennan tíma
starfað þar 60 manns á vegum
Alþingishátíðarnefndar auk
fjölda annarra á vegum þeirra
er ætli að hafa veitingar á há-
tíðinni. „Allan þennan tíma“,
segir blaðamaðurinn, „hefur
veðrátta verið mjög slæm þar
eystra — má kalla að flesta
daga hafi ekki verið vinnufært
vegna hríðar, rigningar og
storma, en tvo dagana aðeins
hafi verið gott veður. — Á
fimmtudaginn var hafði tekizt
að reisa hálfa tjaldborg Reyk-
víkinga ó Leirunum. En þá
gerði það aftakaveður, að kunn
ugir menn þar eystra muna
dkki annað eins um þetta leyti
árs Var þá svo mikill stormur
að óstætt mátti kalla og fylgdi
hríð svo dimm, að ekki só faðm
frá sér. Óveður þetta svifti upp
flestum tjöldunum sem reist
höfðu verið, reif sum þeirra til
stórskemmda, sleit' stög og
færði allt svo úr lagi að meira
erfiði var að koma öllu í samt
hwrf heldur en verið hafði við
það að reisa tjöldin í önd-
verðu.“
Þannig var ástatt aðeins fá-
um dögum áður en hefja skyldi
hátíð á Þingvöllum.
Séð yfir mannfjöldann á Þingvöllum 1930.
í stafni
Ekki er þgð ætlun mín hér
að rekja hvert einstakt atriði
dagskrár á hátíðinni sjólfri.
Mörgu verður að sleppa sem
sjálfsagt hefði verið að minnast
en Alþingishátíðin er mörgum
í minni og góðar ritaðar heim-
ildir eru til um hana annars
staðar. En fimmtudaginn 26.
júní er hin mikla hátíð hafin.
Miklum framkvæmdum á sjálf
um Þingvöllum var nú lokið,
Valhöll hafði verið flutt suður
tengsl fortíðar og nútíðar á
Þingvöllum. Enn einu sinni
hafði íslenzk þjóð riðið til
þings. Eitt mál lá fyrir Alþingi
að þessu sinni: tillaga til þings-
ályktunar um gerðardómssamn
inga milli Danmerkur, Finn-
lands, Noregs og Svíþjóðar,
hvers um sig, annars vegar og
Islands hins vegar. Voru samn-
ingar þessir undirritaðir seinni
dag hátíðahaldanna á Þingvöll-
um og undirritaði þá af
íslands hálfu forsætisráðherr-
ann, Tryggvi Þórhallsson.
Þáverandi forsætisráðherra
f slands, Tryggvi Þórhallsson,
setti hátíðina með ræðu og
lauk henni með þessum orðum:
íslendingar! Við fögnum göfug
um og harla kærkomnum gest-
um. Við biðjum að okkur megi
auðnast að halda með þeim
gleðilega hátið Alþingis, hátíð
Forseti Islands, herra Asgeir Ásgeirsson,
fyrir á, konungsbústaðurinn
einnig, nýjar brýr smíðaðar
yfir Öxará, gamli Þingvallabær
inn rifinn. Nýr vegur yfir Mos-
fellsheiði til Þingvalla hefur
verið lagður og segir Magnús
Jónsson í bók sinni að öðru
fremur megi þakka þeirri vega
gerð það, hve fátt varð um
ökuslys hátíðardagana. Efri—
Vellir voru sléttaðir til þess að
hægt yrði að gera þar nothæft
hátíðarsvæði. En um þennan
þátt undirbúningsins segir
Magnús Jónsson: „Það jók ekki
lítið vandann við undirbúning
allan, að fara varð mjög var-
lega í allar „jarðabætur“ og að-
gerðir á Þingvöllum. Staðurinn
mátti ekki ganga með varanleg
ör eftir þessi hátíðahöld.“
Fimmtudagsmorguninn er ris
in borg á Þingvöllum, sumt er
varanlegt, annað er reist til
nokkurra nátta. Og þar er fjöl-
mennt. „Var það einkennileg
sjón fyrir þá sem ekki eru van
ir því að sjá fjölmenni, enda
er það víst að síðan land
byggðist hefur aldrei jafnmargt
fólk verið saman komið á ein-
um stað og á Þingvöllum nú“,
segir í frétt Morgunblaðsins.
Ræðustóll biskups er hát^t upp í
hamri í Almannagjá, á flötun-
um var konungi og drottningu,
sænska ríkiserfingjanum, heið-
ursgestum, þingmönnum og
hempuklæddum prestum ætlað
ur staður meðan Jón.Helgason
biskup predikaði, en að lok-
inni messu var haldið til Lög-
bergs. Því að hér var ekki ein-
ungis verið að halda minning-
ar*hátíð um hið forna Aliþingi
fslendinga; hér var einnig ver-
ið að halda þingfund: á þessari
stundu og þessum stað lifnuðu
hins íslenzka ríkis — þúsund
ára hátíð.
Yfir ræðustólnum á klettin-
um blafcti íslandsfláninn, hamra
veggir Almannagjár veittu
skjól þingheimi, á palli sátu
Kristján X., konungur íslands
og Danmerkur, og drottningAl
exandrine, svo og Gustav
Adolf, Svíaprins og undir Lög-
bergi sátu forsetar Alþingis og
ritarar og þingmenn í tveim
röðum með báðum hliðum palls
ins. Konungur gekk í ræðu-
stól að lokinni ræðu forsætis-
ráðherra og flutningi fyrri
hluta hátíðarljóðs og mælti svo
á íslenzka tungu:
„Ég, lýsi því yfir, að Alþingi
fslendinga, sem hófst á þessum
stað fyrir þúsund árum, hefst
nú að nýju. Mættu störf þess
nú og jafnan síðar verða landi
og þjóð til Jfarsældar".
Forseti fslands herra Ásgeir
Ásgeirsson var þá forseti sam
einaðs þings, og flutti hann
aðalhátíðarræðuna. Hartnær
fjórir áratugir eru nú liðnir
síðan hann stóð í ræðustólnum
á Lögbergi og flutti ræðu sína
konungi og þingheimi öllum á
þessari þúsund ára hátíð. Vissu
lega var hlutur hans mikill í
þeirri sæmd er þjóðinni allri
veittist á þessari hátíð.
Hátíðarræða hans er prentuð
í heiild í bókinni Alþingishá-
tíðin 1930, en z lok ræðu sinnar
mæltist bonum á þessa leið: í
dag erúm vér sama hugar og
forfeður vorir á hinum fyrsta
fundi Alþingis. Þingstaður eT
hinn sami, og hátíð vor um
margt lík hinu forna þingi. Tíu
alda þingsaga talar til vor í
þessu heilaga musterí mann-
dóms og drengskapar undir