Morgunblaðið - 17.05.1968, Side 19

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 17. MAÍ 1968.
19
OFDRYKKJUVANDAMÁLJB
ris orðið nokkuð hátt meðal
þeirra þjóðmála sem úrlausnar
bíða. í fljótu bragði furðum
við okkur á því að varla skuli
vera til sú stofnun eða það fyr
irtæki í landinu að áfengisböl-
ið grípi ekki meira eða minna
inn í rekstur þess, og að leit-
un muni vera á þeirri fjöl-
skyldu sem ósærð hefir slopp-
ið við áfengisbölið. Hávaði og
fordómar hafa kæft einlæg-
ustu tilraun til að hamla í
móti þessum voða. Við skulum
því setjast í áhorfendastúku og
hlusta ihugul í ró og næði. Ef
til viil rekumst við þannig á
eitthvað sem sameinað getur
okkur til átaka.
Af illri nauðsyn hefi ég
vafstrað í áfengis- og of-
drykkjuvarnarmálum undan-
farinn áratug, og tel mig nokk-
uð fróðan um skipulagða fram
kvæmd varna gegn ofdrykkju
bæði hér heima og erlendis.
Fyrsti varnagli sem reyndur
liðsmaður slær, er sá að al-
rangt sé að brjóta niður nokk-
urt það starf sem að einhverra
dómi miðar eitthvað í rétta
átt, heldur skuli hlúð að hverri
tilraun og leitast við að kynna
allt er að gagni gæti komið, án
tillits til mismunandi sjónar-
miða.-Eitt hentar einum — ann
að öðrúm. Aðalatriðið er, að
almenningur finni leið út úr
ógöngunum þegar þau steðja
að, og að áhugamenn, uppeldis
leiðtogar og starfshópar fái
auðveldlega greiðan aðgang að
öllum þeim upplýsingum, fróð
leik og reynslu, sem hægt er
að safna saman um þessi mál.
Ég mun leitast við að kynna
hér í blaðinu almenn viðhorf
til áfengis- og ofdrykkjuvarna
eins og þau koma mér fyrir
sjónir í dag, en að því loknu
leita manna, er takast vilja á
hendur að boða til stofnunar
samtaka — almannavarna —
er hefðu það eitt á stefnuskrá
sinni. ,að auðvelda fólki að-
gang að því áfengis- og of-
drykkjuvarnarstarfi, sem fyrir
er í þjóðfélaginu, brúa bilið
milli heilbrigðisþjónustu og al-
mennings og kynna hvað eina
er læra má af öðrum þjóðum
í þessum efnum.
Nafn mitt er ekkert laun-
ungarmál í þessu sambandi, en
þar sem það skiptir engu máli,
hvorki til né frá, læt ég það
kyrrt liggja, — ég gæti kallað
mig borgara, en kýs samt að
kalla mig alkoholista, því það
er ég, og það nafnið er mál-
efninu skyldast.
Morgunblaðið hefir boðizt
til að leggja fram sinn skerf
nú strax í upphafi þessa máls,
með því að birta sjö greinar,
sem ég hefi gefið samheitið:
„Alkoholisti spyr“.
Þær eru:
1. Er „alkoholismi" og „of-
drykkja" tvö heiti á sama
fyrirbærinu?
2. Geta kettir orðið alkohol-
istar?
3. Er hægt að hjálpa alko-
holistanum?
4. Hvar geta ofdrykkjumenn
og alkoholistar helzt
vænst hjálpar?
5. Höfum við vanrækt fé-
lagslegar aðgerðir til
lausnar ofdrykkjuvanda-
málinu?
6. Hver er hjálparþurfi, —
og hvað er hægt að gera?
7. Ertu með?
Þá kemur fyrsta spurningin,
en hún er þessi:
Er ,alkoholismi 'og ,ofdrykkja'
tvö heiti á sama fyrirbærinu?
Hversu oft stöldrum við
ekki við í undrun yfir torskilj
anlegri framrás drykkjuskapar
— og drekkum samt. Gerum
við okkur raunverulega ljóst
hvort það er vísvitandi eða
óafvitandi, sem við veigrum
okkur við að viðurkenna eðli
drykkjuskaparins, og þá sér-
staklega ef hann á einhvern
hátt snertir okkur sjálf?
Skyldu fordómar og hvítlygi
víxlþæfa nokkurt annað vanda
mál rækilegar.
Læknar okkar viðurkenna
— já, hrópa út til þjóðarinnar
— að ofdrykkja sé sjúkdómur,
en þegar til þess kemur, að
þeir eru kallaðir til sjúklings-
ins, hika margir. Og af hverju?
Sennilega vegna þess, að enn-
þá er ofdrykkja aðeins viður-
kennd í orði en ekki á borði —
nema að tiltölulega mjög litlu
leyti. Gamlir fordómar eru seig
ari en svo, að þeim verði svipt
burtu með fyrsta gusti.
Þessu böli verður hvorki
bægt frá með fúkyrðum né
valdi, og ennþá síður með af-
skipta- eða sinnuleysi. Þótt
einn kalli annan ofstækismann,
og annar hinn ræfil, breytir
það engu gangi málsins. Hvor-
ugur tekur mark á hinum, en
drykkjuskapurinn þróast í
skjóli hávaðans.
Ef við hættum skítkastinu
og höfnum tómlætinu, er ekki
nokkur vafi á þvi, að sameigin
lega getum við lyft Grettis-
taki í þessu heilbrigðisvanda-
máli ekki síður en hinum öðr-
um er þjóðin hefir bisað við
undanfarna áratugi. Við höf-
um einn fastan punkt til að
ganga út frá, en hann er sá, að
við erum sammála um að hér
er voði á ferðum. Það er vit-
að mál, að ofdrykkjuvandræð-
in verða ekki leyst með nein-
um „patent“-meðulum — en
fræðsla um eðli þeirra hefir
áorkað geysilega miklu þar
sem til hennar hefir verið grip
ið svo um munar. Drykkju-
skapur á sér mjög mörg stig,
og viðbrögð manna við áfengi
eru allt að því eins margvísleg
og neytendurnir eru margir.
Er því ekki að undra þótt
menn verði ekki á eitt sáttir
um sameiginlega leið út úr
ógöngunum — eða þótt sumir
sjái jafnvel engar ógöngur.
Með svolitlu umburðarlyndi
hvort til annars skulum við
samt rétt í bili fallast á, að til
sé ástand sem kallast alkohol-
ismi, og að það sé í nánum
tengslum við notkun áfengis
— alkohols — og að þolandi
þess ástands sé alkoholisti.
Ég hefi beðið Morgunblaðið
að birta þessa og sex aðrar
stuttar hugleiðingar um afleið
ingar óhóflegrar áfengis-
drykkju og æskilegra við-
bragða við þeim vanda. Okkur
hættir til að rugla saman hin-
um ýmsu stigum samkvæmis-
drykkju, ofdrykkju og alkohol
isma og kalla allt, svona til
hægðarauka „áfengisvandamál
ið“ og varnir gegn því köllum
við svo „áfengisvarnir". Þetta
kalla ég að tapa orrustunni fyr
irfram. Illu heilli var þetta orð
soðið saman, enda hefir því
stöðugt verið hampað af þeim
er ekki vilja taka tillit til á-
fengisbölsins. Það hefir verið
þeirra tromp. Vín er eitt, böl
er annað — jafnvel þótt bölið
leiði af notkun vínsins. Guða-
veigunum er sungið lof, því
fær enginn rönd við reist
Skáldin sjá um það. Og við
tökum undir. Þannig má
hremma hvaða bindindispost-
ula sem er í landhelgi. Alko-
holismi, ofdrykkja og misjafn-
lega villt samkvæmisdrykkja,
geta orðið þau vandamál, að
yfir þeim verði ekki sungnir
gleðisöngvar. Þetta fá allir að
reyna fyrr eða síðar, þótt þeir
vilji ekki viðurkenna það. Vilj
andi sniðgeng ég því allar hug-
leiðingar um áfengi. En ég hefi
skyggnst um á vettvangi ís-
lenzkra ofdrykkjuvarna, og
komist að þeirri niðurstöðu, að
ástandið geti vart verið öllu
aumara ef á annað borð er ver
ið að gutla við að hamla á
móti hinni kveljandi of-
drykkju — veikinni, sem hvar
vetna vex ásmegin með bætt-
um lífskjörum, og sem við hlið
krábbameins, blóðsvegasjúk-
dóma og geðveiki, er talin eitt
af fjórum höfuð-viðfangsefn-
um heilbrigðisþjónustu hverr-
ar menningarþjóðar. Meðan
við, vegna misskilnings eða
tepruskapar ,tökum þetta þjóð
arvandamál þeim vettlingatök
um sem raun er á, ryðjum við
því braut hvert til annars, eða
til afkomenda hver annarra.
Við, sem teljum okkur vera
menntaða menningarþjóð, vit-
um, að ekki fer hjá því að mörg
okkar drekka og koma til með
að drekka brennivín ef svo ber
undir.Gerum við okkur nægi-
lega ljóst, hversu sterk vísinda
leg rök hafa verið færð að því
að 12. hver maður sem á annað
borð drekkur áfengi, verður
hjálparþurfi vegna alkohol-
isma áður en yfir lýkur? Og
hver er kominn til að segja
hver þurfi að hjálpa hverjum?
Þú mér, eða ég þér?
Fer ekki bezt á því að þjóð-
in sameinist sem fyrst um varn
ir gegn þessum voða? Eigum
við ekki að athuga hvað hægt
er að gera.
Við getum byrjað með því
að athuga eðli þessa vanda-
máls. Margir álíta, að alkohol-
ismi og ofdrykkja séu eitt og
sama fyrirbærið og að drykkju
maður hljóti að vera alkohol-
isti eða áfengissjúklingur eins
og það er oft nefnt. Að vísu er
þessu stundum þannig varið,
en ekki nálægt því alltaf. Mér
er sagt að alkoholismi fái
venjtáega útrás í ofdrykkju,
og að ofdrykkja geti verið alko
holismi ,en langt sé frá því að
ofdrykkja sé ætíð alkoholismi.
Hér er því ekki um eitt og
sama fyriibærið að ræða.
Hvað er þá „alkoholismi"?
Alkoholismi er alhliða hrörn-
unarsjúkdómur, sem bundinn
er neyzlu áfengis, og magnast
stig af stigi sé honum haldið
virkum. Hann hefst með rugl-
ingi dómgreindar á öllu er
varðar eigin afstöðu til áfengis
og gerir mann því óhæfan tH
að ákveða hvenær drukkið er,
hve mikið er drukkið, og hve
lengi drukkið, — og að aflok-
inni drykkju óhæfan tH að við
urkenna staðreyndir er snerta
þennan sjúkdóm og aðdrag-
anda hans.
Ofdrykkja er aftur á móti
vísvitandi skipulagður
drykkjuskapur, þar sem við-
komandi skammtar sér ákveð-
inn tíma til drykkjunnar, og
ákveður fyrirfram hvenær
byrjað sé og hvenær hætt
verði — og stendur við það. í
þessum efnum er hann oft bros
lega stundvís. Þó kemur fyrir
að slíkur náungi lendi á hrika-
legu fylliríi, og semur hann þá
í flýti ,eða hremmir, tilefni tH
að réttlæta slíkt fyrir sjálfum
sér og öðrum. Er hér um að
ræða tímabundna sálflækju,
sálflækju, sem jafnar sig oft
fljótlega fái hún ekki útrás í
alkoholisma. Ofdrykkjumaður-
inn viðurkennir drykkjuskap
sinn, ef honum finnst á annað
borð ástæða tH að standa
nokkrum reikningsskap gjörða
sinna. Og svo opinskár er hann
í þeim efnum, að sumir telja
að jaðri við hroka. Hjá alkohol
istanum ber aftur meir á lygi,
flótta og feluleik, ef áfengis-
mál hans eru rædd og vegin.
Mörkin milli þessara tveggja
fyrirbæra eru svo ógreinileg að
erfitt er oft að greina þar á
milli. Sá Þrándur sem þar ligg
ur í Götu, felst þó oftast í stein
runninni forherðingu alkohol-
istans á að viðurkenna ekki
staðreyndir. Alkoholistann
grunar ekki ósjaldan hvar
hann stendur löngu áður en
hann viðurkennir það fyrir
nokkrum manni. Hann veit, að
ofdrykkja er ekki ætíð sama
og alkoholismi. Sjálfur kallar
hann hinn ófjötraða drykkju-
skap náungans „hófsdrykkju",
og í ljósi þess er ofdrykkjustig
ið óskaland alkoholistans. En
umhverfis hinn klóka alkohol-
ista er venjulega hópur vel
þenkjandi borgara sem óafvit-
andi láta hann rugla heilbrigt
yfirskyn sitt til þessara mála.
Má hér engu öðru fremur um
kenna en skorti á alhliða að-
gengilegri fræðslu um eðli og
einkenni sjúklegrar ofdrykkju,
og þeirrar drykkju annarrar er
almenning varðar.
Alkoholisminn er mönnum
oftast sem lokuð bók, ofdrykkj
an misskilin, en hugtakið „hóf
drykkja“ svo skrumskælt, að
enginn áttar sig á hvað það
táknar. Sú drykkja, sem fram
fer daglega undir yfirskini hóf
drykkjunnar á ekkert skylt við
þá hófdrykkju, sem felst í að
dreypa á víni án þess að vænta
sér af því andlegra hamskipta.
Segja má, að vandamál of-
drykkju og alkoholisma legg-
ist þyngst á einstaklinga og
heimili, en séu afleiðingarnar
hinnar modeniseruðu hóf-
drykkju, skoðaðar ofan í kjöl-
inn, kemur í ljós, að ofur-
þungi hennar leggst þyngst á
atvinnuvegina. Atvinnuvegun-
um blæðir og þjóðarhagur líð-
ur. En því máli verða ekki
gerð skH að sinni.
Sennilega munum við ætíð
komast að þeirri niðurstöðu,
að sérkenni alkoholismans sé
það, að hann fer stigversnandi
sé honum haldið virkum með
áfengi. Drykkjuskapur getur
hinsvegar staðið í stað árum
saman, fimmtán, tuttugu eða
jafnvel tuttugu og fimm ár, og
síðan smádregið úr honum og
drykkjumaðurinn hætt án þess
að verða fyrir öðrum persónu-
legum skakkaföllum en bláu
nefi, gillinæð, eða súrum maga.
Slíkir brennivínsberserkir hafa
aldrei verið neitt fátíðir. En
hvað um alkoholistann? Hann
er bundinn lögmáli. Næsta
fyllirí verður yfirleitt verra
hinu fyrra — þó með sakleysis
legum innskotum endrum og
eins — unz um þverbak keyrir
og endirinn andleg eða líkam-
leg örkuml, nema hvorttveggja
sé, hafi ótímabær aldurtili
ekki lokað leiðinni áður.
Spurningunni um það, hvort
ég álíti ofdrykkju og alkohol-
isma vera eitt og sama meinið,
ætti þá að vera svarað að
nokkru, en í fórum mínum á
ég sex aðrar spurningar, sem
mig langar til að reifa á opin-
berum vettvangi, ef vera mætti
að það gæti gefið tilefni til ein
hverra raunhæfra aðgerða
gegn þessu mikla þjóðarböli.
Með beztu kveðju,
Alkoholisti.
Wilfon-teppadreglar
frá Englandi
Breiddin er 365 cm svo engin samskeyti myndast
á miðju gólfi.
Það fallegasta og bezta sem þér fáið á gólfið.
Verðlækkun
Við tökum mál og leggjum teppin með stuttum
fyrirvara.
PERSÍA
Sími 11822 — Laugavegi 31.
Weimar - postulín
Kaffistell 12 manna — Mokkastell
6 manna frá hinni heimsfrœgu
postulínsverksmibju
Weimar nýkomin
K. EINARSSON & BJÖRNSSON H.F.
Laugavegi 25.