Morgunblaðið - 21.05.1968, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 21. MAÍ 1968.
11
ríkjandi á fyrsta
ævi félagsins.
Núverandi stjórn Félags íslenzkra stórkaupmanna: Talið frá vinstri Gísli Einarsson, Arni Gestsson,
Ólafur Guðnason, Björgvin Schra m, formaður félagsins, Hafsteinn Sigurðsson, hrl. framkvæmda-
stjóri félagsins, Einar Farestveit, Pétur Ó. Nikulásson og Leifur G uðmundsson.
Félag íslenzkra stór-
kaupmanna 40 ára
í DAG eru liðin 40 ár frá því
Félag íslenzkra stórkaupmanna
var stofnað.
Stofnun félagsins var eðlileg
afleiðing jákvæðrar þróunar, sem
um langt skeið hafði átt sér stað
í viðskiptalífi landsmanna. Verzl
un, siglingar og öll framleiðsla
voru að færast í innlendar hend-
ur. Verkaskipting í landinu var
að aukast og hinir sérstöku hags-
munir stétta og starfshópa voru
að koma skýrar í ljós. Þannig var
nauðsyn almenns samkomulags
við matvörukaupmenn um sölu-
fyrirkomulag heildverzlana til
að flýta fyrir stofnun Félags ís-
lenzkra stórkaupmanna. Hinn 7.
febrúar 19i27 höfðu 15 stórsölu-
verzlanir ákveðið að stofna með
sér féiag og kusu þá Arent Claes-
sen, Björn Óláfsson og John
Fenger til að undirbúa þessa fé-
lagsstofnun m.a. með öflun upp-
lýsinga um skipulag og starfs-
Arent Claessen,
fyrsti formaður félagsins.
hætti slíks félags. Sjálf félags-
stofnunin dróst á langinn. En í
maí 1928 lá fyrir málaleitun ný-
stofnaðs félags matvörukaup-
manna varðandi sölufyrirkomu-
lag heildverzlana. Héldu stór-
kaupmenn fund út af málinu og
ákváðu að taka ekki afstöðu að
svo stöddu en boða til stofnfund-
ar nýrra samtaka viku síðar.
Fundurinn var haldinn í Kaup-
þingssalnum í Reykjavík. Bréf-
leg fundarboð höfðu verið send
50 fyrirtækjum og gengu 20
þeirra þegar í stað í félagið, en
aðeins mánuði seinna voru fyr-
irtækin í féiaginu orðin rúmlega
40 talsins. í fyrstu stjórn félags-
ins voru kjörnir: Arent Claessen,
form., 'Hallgrímur Benediktsson,
varaformaður, Ingimar Brynjólfs
son, féhirðir; Björn Ólafsson, rit-
ari og Magnús Th. S. Blöndahl.
Varamenn voru kosnir John
Fenger og Kristján Skagfjörð.
Endurskoðendur Eyjólfur Jó-
hannsson og Gísli Guðmundsson.
Stefna félagsins var samkvæmt
2. grein fyrstu laga þess — „að
efla samvinnu meðal stórkaup-
manna, framleiðenda og umboðs-
sala búsettra á íslandi og stuðla
að því að verzlun í landinu sé
rekin á heilbrigðum grundvelli".
Starfssvið félagsins var framan
af „að koma á meðal félags-

Eggert Kristjánsson,
formaður félagsins í 15 ár.
manna gagnkvæmum upplýsing-
um um viðskiptamenn, að koma
á samþykktum um verðlag á ýms
um vörum, að taka ákvarðanir
um tilhögun viðskipta við kaup-
menn, að beita sér fyrir takmörk
un lánsverzlunar, að sporna við
óheilbrigðri samkeppni innan
stéttarinnar og einnig öllum
hömlum á frjálsri verzlun, að
hafa gát á að erlendir farandsal-
ar, sem hér koma, greiði lögboð-
in gjöld, að gæta hagsmuna stétt-
arinnar yfirleitt". Félagar gátu
orðið „firmu og einstaklingar,
sem hafa stórsölu, verksmiðju-
rekstur eða umboðsverzlun og
fullnægja þeim skilyrðum, sem
síjórnin telur nauðsynleg“.
Lög hins nýstofnaða félags mót
uðust af aðstæðum síns tíma. Fé-
lagsmönnum var kappsmál að
tryggja eðlilega verkaskiptingu í
verzlun á fslandi. Örugg verka-
skipting var forsenda aukinnar
verzlunarþekkingar og bættra
verzlunarhátta. Hún hlaut að
styrkja hag innlendrar verzlun-
ar jafnframt því sem þjónusta í
formi hagkvæmra innkaupa og
fullkomnari dreifingar jókst.
Fyrsta stórverkefni félagsins
var samkomulag við matvöru-
kaupmenn um lánsverzlunarskil-
mála. Þá skuldbundu stórkaup-
menn sig til að verzla eingöngu
við kaupmenn, kaupfélög, opin-
berar stofnanir og nokkra aðila
með sjálfstæðan atvinnurekstur
og að selja ekkert beint til neyt-
enda, nema íslenzkar afurðir í
heilli vigt. Reynt var að hamla
á móti undirboðsverzlun og hvers
konar óeðlilegum viðskiptahátt-
um svo sem meðgjöf með vör-
um. Vegna baráttu félagsins
voru árið 1933 sett lög á Alþingi
um „varnir gegn óréttmætum
verzlunarháttum“. Þá varð fé-
lagið driffjöður í starfsemi Verzl-
unarráðs íslands eftir inngöngu
í ráðið árið 1935. Um líkt leyti
lagði félagið og einstaklingar
innan þess fram drjúgan skerf til
að tryggja húsakost Verzlunar-
skóla íslands og átti félagið full-
trúa í skólaráði hans, sem var
fyrst Björn Ólafsson, síðar ráð-
herra.
Árið 1929 setti félagið á fó
skrifstofu, sem annaðist öflun
upplýsinga um hag viðskipta-
manna heildverzlana í því skyni
að draga úr áföllum vegna
greiðsluvandræða eða gjald-
þrota meðal kaupmanna. Carl
Proppé annaðist stjórn skrifstof-
unnar fyrstu 10 árin. Þá var leit-
ast við að skapa sem bezta sam-
vinnu vinnuveitenda og laun-
þega í heildverzlun. Félag ís-
lenzkra stórkaupmanna gerði
einnig sitt til að styrkja samtök
vinnuveitenda þegar félagið gekk
í fyrstu samtök þeirra. En á þess-
um fyrstu 10 árum starfsferils
síns fékk félagið eldskírn sína,
þegar kreppuráðstafanir stjórn
arvalda komu til sögunnar m.a
í formi víðtækra gjaldeyris- og
innflutningshafta og kaupgeta al-
mennings minnkaði og rekstrar-
aðstaða verzlunarinnar stór-
versnaði vegna heimskreppunn-
ar. Þá virtist sem öll viðleitni
verzlunarstéttarinnar til þessar
eðlilegu skipulagningar, sem var
markmið hennar mundi renna út
í sandinn. Aðeins hörð barátta og
samtakamáttur komu í veg fyrir
það að verzlunin færðist aftur á
hin frumstæðari stig.
Næstu áratugi voru aðalvið-
fangsefni Félags íslenzkra stór-
kaupmanna fólgin í baráttunni
fyrir frjálsri verzlun á íslandi.
Þau voru afnám hverskonar við-
skiptahafta, bæði á innflutningi
og útflutningi, svo sem gjaldeyr-
ishafta, verðlagsákvæða, hárra
innflutningstolla og útflutnings-
tolla, svo nokkuð sé nefnt. Þá
hefur félagið barizt gegn hvers-
konar einokun í viðskiptum, t.d.
einkasölum ríkisins. Á öllum þess
um sviðum hefur náðzt árangur,
sem í flestra augum hefur verið
jákvæður. Það er nú almennt
viðurkennt að innflutnirígsverzl-
un á grundvelli opinberra leyfis-
veitinga sé mjög gallað fyrir-
komulag. Tollar hafa verið lækk
aðir verulega. Skilningur á því,
hvað sé raunhæf álagning hefur
vaxið meðal almennings. Einka-
sölur hafa verið lagðar niður t.d.
á bifreiðum, rafmagnstækjum og
viðtækjum. Félag íslenzkra stór-
kaupmanna á veigamikinn þátt í
að skapa jákvæðari viðhorf til
þessara mála en almennt voru
áratugnúm í
Þessar aðstæður endurspeglast
núgildandi lögum félagsins,
sem sett voru árið 1964. Þau voru
sett, þegar ýmsum meginmark-
miðum hafði að verulegu leyti
verið náð, eftir nær 35 ára bar-
áttu. Samkeppnismöguleikarnir
höfðu aukizt svo um munaði og
það kom fram í hagstæðari inn-
kaupum og fjölbreyttara vöru-
úrvali og vaxandi þjónustu. Eng-
vafi leikur á því, að íslenzk
verzlunarstétt hefur aldrei verið
færari en nú um að gegna hlut-
verki sínu að því er þekkingu og
skyldutilfinningu áhrærir. Til-
gangur félagsins er líkt og í upp-
hafi „að efla samvinnu meðal
stórkaupmanna og umboðssala
og gæta hagsmuna félagsmanna á
allan hátt svo og að stuðla að því
að verzlunin í landinu sé rekin
á frjálsum og heilbrigðum grund
velli“. í ákvæðum um hlutverk
félagsins er m.a. gert ráð fyrir
að það beiti sér fyrir umbótum á
verzlunarlöggjöf og verzlunar-
háttum, beiti sér gegn ólöglegum
viðskiptum innlendra og erlendra
manna hérlendis, safni skýrslum
um heildsölu, umboðssölu og inn
flutning almennt. Þá er það hlut-
verk félagsins að „vinna að því
að komið verði á sem mestri og
bezti verknýtingu og auknum
vörugæðum og fá til þess sér-
fræðinga til að leiðbeina félags-
mönnum ef þörf krefur“, og
vinna að tryggingu vinnufriðar
landinu og ennfremur að koma
veg fyrir verkföll og verkbönn
með friðsamlegum samningum
vinnusala og vinnukaupanda.
Einnig að gæta hagsmuna fé-
lagsmanna um ráðningu starfs-
fólks í fyrirtæki félagsmanna".
Á undanförnum árum hefur
Félag íslenzkra stórkaupmanna
beitt sér fyrir framgangi fjöl-
margra mála auk hinna almennu
hagsmunamála. Félagið stuðlaði
að stofnun Verzlunarsparisjóðs-
ins og síðar Verzlunarbanka Is-
lands h.f. Það hefur verið mikið
áhugamál félagsins, að bankinn
fengi réttindi til verzlunar með
erlendan gjaldeyri. Félagið hefur
stuðlað að aukinni fræðslu um
ýmislegt, sem lítur að stjórn og
rekstri fyrirtækja og átt þátt í
gerð löggjafar að því leyti, sem
hún hefur snert verzlun lands-
manna. Efling almennrar verzl-
unarfræðslu hefur ætíð verið
mikið áhugamál fé’agsins svo og
kynning á öllu, sem lýtur að full-
komnari stjórnun fyrirtækja, og
þannig mætti lengi telja.
Árið 1950 opnaði Félags ís-
lenzkra stórkaupmanna eigin
skrifstofu og var Hinrik Sv.
Björnsson, núverandi ambassa-
dor, ráðinn framkvæmdastjóri.
Síðan tók Einar Ásmundssort,
hæstaréttarlögmaður, við fram-
kvæmdastjórn og gegndi því
starfi til ársins 1956, er hann varð
ritstjóri Morgunblaðsins. Þá tók
við framkvæmdastjórn Hafsteinn
Sigurðsson, hæstaréttarlögmaður,
og hefur hann gegnt starfinu síð-
an. Verkefni skrifstofunnar hef-
ur ætíð verið að aukazt jafnframt
því sem félagið hefur eflzt til
muna. Árið 1961 festi félagið
kaup á húseigninni Tjarnargata
14 og hefur |élagið þar aðsetur
sitt. Þar eru skrifstofur félagsins
og fundarstaður stjórnar og
nefnda félagsins.
Félagið hefur ætíð átt því láni
að fagna, áð í stjórn þess hafa
valizt hinir færustu og beztu
menn. Fyrsti formaður félagsins
var Arent Claessen. Hann gegndi
formannsstörfum frá 1928—1934.
Þá tók við Eggert Kristjánsson
og var formaður í 15 ára eða á
tímabilinu 1934—1949. Aðrir for-
menn hafa verið, Egill Guttorms
son 1949—1953, Karl Þorsteins
1953—1955, Páll Þorgeirsson 1955
—1959, Kristján G. Gíslason 1959
—1963, Hilmar Fenger 1963—1967
og Björgvin Schram frá 1967.
Vegna heilladrjúgra og mikilla
starfa í þágu félagsins hafa þessir
stórkaupmenn verið kjörnir heið
ursfélagar: Arent Claessen, Ólaf-
ur Johnson, Garðar Gíslason,
Hallgrímur Benediktsson, Eggert
Kristjánsson, Gísli J. Johnsen,
Carl Olsen, Egill Guttormsson,
Ólafur Gíslason og Ingimar
Brynjólfsson. Aðeins fjórir síðast
töldu eru enn á lífi.
Þá hefur félagið í tilefni af 4)0
ára afmælinu nýlega kosið þessa
heiðursfélaga: Björn Ólafsson, fv.
ráðherra, Gunnar E. Kvaran,
stórkaupmann, Ólaf Hauk Ólafs-
son, stórkaupmann og Tómas
Tómasson, forstjóra.
Núverandi stjóri félagsins
skipa þessir stórkaupmenn: For-
ma’ður, Björgvin Schram og með
stjórnendur Ólafur Guðnason,
Einar Farestveit, Pétur Ó. Niku-
lásson, Leifur Guðmundsson,
Árni Gestsson og Gísli Einarsson.
Öll viðleitni Félags íslenzkra
stórkaupmanna hefur miðazt við
það að heildverzlun, ekki síður
en aðrar greinar atvinnulífsins,
geti starfað í samræmi við nú-
tímakröfur. Félagið hefur talið
að lögbundin álagningarákvæði
sem slík séu ekki til þess fallin
að skapa almenningi beztu verzl
unarkjörin. Óraunhæf ver'ðlags-
ákvæði hafa ætíð skapað aftur*
för í verzlun landsmanna. Félagið
er ekki andvígt verðlagseftirliti
við sérstakar aðstæður. Þá er
það skoðun félagsins, að tollar
eigi að vera sem lægstir.
Á 40 ára afmæli sínu óskar
Félag íslenzkra stórkaupmanna
þess, að íslendingar þurfi aldrei
að búa við verzlun og viðskipta-
hætti sem er á lægra stigi en þáð
bezta, sem þekkist annarsstaðar
í heiminum.
(Fréttatilkynning).
Ónýtir víxlar í
bílaviðskiptum
NÝLEGA var kveðinn npp í
Hæstarétti dómur í máii, sem
reis út af því, að í bílaviðskipt-
um hafði verið greitt með víxl-
um, sem reyndust óinnheimtan-
legir. Sá, sem víxlana hafði feng
ið, höfðaði mál gegn þeim, sem
vixlana hafði afhent, enda þótt
sá síðarnefndi hefði ekki tekið
á sig ábyrgð á greiðslu vixlanna
með áritun á þá.
Málavextir eru sem hér greinir:
Hinn 4. marz 1959 keypti
Kjartan Blönidal, Rvík, bifreið-
ina R-5910 af Ásgeir Karlssyni.
Samstundis og á staðnum keypti
Ásgeir Karlsson bifreiðina
R-7198 af Jóni Þór ÓlafssynL
Kjartan Blöndal greiddi m.a.
upp í andvirði bifreiðarinnar
R-5910 tvo víxla, hvorn að fjár-
hæð kr. 15.000.00, sem maður að
nafni Svavar Sigurðsson hafði
samþykkt, en víxarnir voru óút-
gefnir. Víxlar þessir gengu beint
til Jóns Þórs Ólafssonar, em
greiðsla upp í bifreiðina R-7198.
Jón Þór Ólafsson skýrði svo frá
undir rekstri málsins, að hann
hefði beðið Kjartan Blöndal að
skrifa á víxlana sem ábyrgðar-
mann, en Kjartan hefði sagt að
það væri alveg óþarfi, þar setn
Framhald á blis. 13.