Morgunblaðið - 26.07.1968, Blaðsíða 8

r
8
MORGUNiBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 26. JÚLÍ 1968
Gamla verzlunarhúsið á Hofsósi
í DJÚPU gili, á suður'bakka
Hofsár, þar sem hún fellur til
sjávar, stendur fornlegt hús,
sem ber næsta virðulegan svip
og frábrugðinn því sundurleita
yfirbragði, sem önnur hús ná-
grennisins bera. Það ríkir þar
Myndin sýnir hvernig bjálk-
arnir voru settir saman á hom-
nnntn
eins og hærukembdur öldung-
ur með ró og festu í fasi inn-
an um tvístringslegar yngri
kynslóðir, sem virðast ekki
vita gjörla, hvert stefna
skuli eða hvert snið skuli hafa
á framkomu sinni og ytra
bragði. Þó er ljóst gesti og
ganganda, að tignarsvipur ell-
innar er markaður römmum
rúnum hrörnunar og harðra og
óvægilegra örlaga.
Þetta hús man lengra fram
en önnur hús á íslandi flest
eða öll. Enginn veit með
vissu um aldur þess, en víst er,
að það stóð á þessum stað árið
1774. Sennilegast er þó, aðþað
sé miklu eldra. Þessi aldna
vöruskemma er ein af örfáum
fulltrúum einokunartímans,
sem við höfum enn fyrir augum
og hjálpar okkur í þögn sinni
til að skynja nálægð löngu lið-
inna alda, tengir okkur á sýni
legan og áþreifanlegan hátt við
fortíð þjóðarinnar og tvísýna
baráttu hennar á stundum fyr-
ir lífi sínu. Hér réðu voldug-
ir kaupmenn ríkjum, erlendir
kaupmenn, sem blóðmjólkuðu
íslenzka bændaþjóð langa
tíma. Við sjáum í anda snauð-
an kotþónda snúa slyppan
heim til sveltandi barna eftir
að hafa verið neitað um úttekt
lífsbjargar vegna skuldar við
höndlunina, kaupmenn skipa
assistentum sínum „að mæla
rétt“. Inni standa brennivíns-
tunnur á stokkum, og þá vöru-
tegund þraut sjaldnast. Aftur
var hæpnara um verulegar
birgðir af mjölvöru, nema þá
helzt maðkaðri, að ekki sé
minnst á varning eins og trjá-
við, tjöru, ásmundarjárn og
snæri.
Húsið er gert af sterkum og
miklum viðarstokkum, sem eru
hakaðir saman á hornunum.
Það hvílir á hleðslu úr lábörðu
sjávargrjóti. Veggir eru fremur
lágir, en risið hátt. Bárujárn
var sett á þakið fyrir nokkrum
árum, en þar áður var á þak-
inu tjörupappi, sem orðinn var
margfaldur. Á enn eldri tíma
var súðklæðning eins og verið
mun hafa flestum timburhús-
um hér á landi. Fyrir um það
bil 20 árum hrundi úr hleðsl-
unni í suðaustur-horni grunns-
ins, og þá komu þar út ú'lend-
ir peningar frá 17. öld, að því
er talið var.
Vöruskemman gamla er sund
urslitin í tvennt niðri, en loft-
ið uppi yfir er einn geimur.
Það var tjargað utan, og enn
sjást á því nokkrar leifar af
tjöru hér og þar, ekki sízt á
norðurvegg. Nær enginn fúi er
í viðunum, þeir virðast eitil-
harðir, þegar stungið er í þá
hnífi.
Gluggar eru eða hafa verið
tveir á hvorum langvegg, þrír
á öðrum stafni, en tveir glugg-
ar og tvær lúgur á hinum. Nú
er slegið upp í öll gluggaopin
með timbri. Dyr eru einar á
húsinu, á suðurvegg, og forn-
leg hurð fyrir, gerð af sterk-
legum viðum, og dyraumbúnað
ur er traustlegur mjög.
Svo langt aftur, sem menn
muna og sagnir eru af, hefir
skémma þessi verið notuð sem
fiskgeymslu- og kjötgeymslu
hús. Gránufélagið eignaðist
það á öldinni, sem leið, og síð-
an Hinar sameinuðu íslenzku
verzlanir, en eftir þeirra daga
keypti Vilhelm Einarsson hús-
ið. Hann var lengi póst- og sím
stjóri á Hofsósi og rak þar
verzlun, og þá notaði hann hús
ið sem almenna vörugeymslu.
Nú á íslenzka ríkið húsið, og
er það í umsjá þjóðminjavarð-
ar. Það stendur autt og ónotað
að mestu.
Fram undir 1920 stóð annað
hús svipaðrar gerðar nokkru
ofan við þetta hús, einnig gert
af bjálkum og nokkru stærra
og veglegra, en það var rifið
og flutt burt. í því var miklu
meira trjáviðarmagn, en þó tæp
lega gert af eins miklum stór-
viðum og það, sem enn stendur.
Það var notað sem kornmatar-
MERKIR
STAÐIR
/
I
ALFARALEIÐ
hús, og voru sekkirnir halaðir
í talíum utan á staininum upp
á loftið. Þar voru trektir, sem
korninu var hellt í, en síðan
var mælt úr trektum þessum
niðri 1 búðinni, jafnóðum og
selt var.
Hofsósskemman er mikið
djásn í landi, sem geymir jafn-
lítið af fornum eða gömlum
mannvirkjum og ísland. Hér
hefir nytjagildið verið sett of-
ar minjagildinu lengst af, og
íslendingar hafa verið furðu
tómlátir um varðveizlu gamalla
húsa fram undir þennan dag.
Það, sem ekki hefir komið að
gagnlegum notum eða hæft
þörfum samtímans, hefir verið
talið rusl og óþrifnaður, sem
þyrfti að hverfa. Enn standa
þó eftir örfá gömul verzlunar
hús hér og þar um landið. Mat
manna á þessum æruverðugu
fulltrúum horfinna alda hefir
nú breytzt nokkuð, og við von
um, að þeirra bíði skaplegri
meðférð í hárri elli en margra
þeirra húsa, sem komandi kyn-
slóðir hafa verið sviptar af
skammsýnu mati skammsýnna
manna á stundarnytjum og var
anlegum verðmætum. — Sv. P.

f
I
GARDHUSGÖGN
TJALDHÚSGÖGN
Húsgögn ■ garðinn — sumarbústaðinn - og tjaldið
Sportvöruverzlun
Kristins Benediktssonar
Óðinsgötu 1.
Þessar myndir sýna aðeins hluta af því f jölbreytta úrvali sem við
eigum í verzluninni.