Morgunblaðið - 17.08.1968, Blaðsíða 10

10
MOKGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 17. ÁGÚST l'%8
Framleiða yfir 100 millj.
lítra af mjólk
Úr sýningarbás Mjúlkursamsölunnar
MJÓLKURSAMSALAN sýnir
í sýningarbás sínum á Land-
búna-ðarsýningunni sýnisharn
af þeim vörum, sem framJeidd
ar eru úr mjóik. Eru þar sýnd
ar allar tegundir.
Á veggjunum eru myndir
af vinnslu mjólkur og auk
þess ýmsar upplýsingar um
framleiðslumagn. Sagði Stef-
án Björnsson, forstjóri Mjólk
ursamsölunnar, að ætlunin
væri að leggja áherziu á að
sýna það hreimlæti, sem gætt
er við mjólkurvinnslu, og,
hvað sé framleitt úr mjólk.
MjólkurframleiðsJan hefur
aukizt mjög mikið. 1935 var
hún 10 millj. lítra, en 1965
var hún um 105 millj. lítra,
en hefur síðan dregizt sam-
an en -losar þó 100 milljónir.
Hver landsmaður neytir á feri
320 lítra nýmjólkur, 5,8 lítra
rjóma, 8,2 kg. skyrs, 8 kg.
smjörs og hálft fjórða kg.
osts.
Eftir héruðum skiptist
framleiðslan þamnig, að Mjólk
urbú Flóamanna framleiðir
langsamlega mest, eða 36,7
Land-
búnaðar-
sýningin
millj. lítra. KEA er með 20,1
millj. lítra, Borgames, 8,5
millj. lítra. Reykjavík er með
6,6 millj. lítra, en þess ber
þó að gæta, að þar er einungis
um að ræða innvegna mjólk
frá bændum, en það mjólkur
magn, sem fer um stöðina
bæði frá samlögunum í Borg-
armesi og á Selfossi er ná-
lægt 33 millj. lítra.
Auk Mjólkursamsölunniar
sýnir Osta- og smjörsalan
osta og smjör. Framleiddar
eru í landinu 25-30 tegumdir
af ostum. Eru verðmætin um
350 millj., þar af eru 40% út-
fluttur ostur, en nokkrar teg-
undir hafa náð útbreiðslu er-
lendis, einkum þó í Banda-
ríkjunum.
Við spurðum Stefán Björns
son nokkurra spurninga um
Mjólkursamsöluna og sagði
hann m.a., að Mjólkursamsal-
an færi að setja á markaðinn
nýja tegund af skyri og væri
hægt að fá það keypt í kaffi-
sölunni á Landbúnaðarsýning
unni. Raunar væri hér ekki
beimlínis um að ræða nýja teg
und, heldur væri skyrið geril
sneytt og sett í plastumbúðir,
og ætti það því að hafa meira
geymsluþol.
Er við spurðum Stefán
íhinnar klassísku spumingar
Úr sýningarbás Mjólkursamsölunnar. Myiulin er af ostasýn-
ishornum Osta- og smjörsölunnar. Á veggjunum eru mynd-
ir af vinnslu mjólkur, og til hægri grillir í línurit, þar sem
sýnd er mjólkurframleiðslan frá 1935 og eins framleiðsla
mjólkurbúanna sl. ár.
um heimsendingu mjólkur
sagði 'hann, að rannsókn hefði
f-arið fram á þessu máli fyrir
nokkrum árum og hefði sú
rannsókn leitt í ljós að grund
völlur væri ekki fyrir hendi.
'Hins vegar hefði hann áhuga
á að láta rannsaka kostnaðinn
að nýju sem fyrst, því að
hann liti svo á, að Mjólkur-
samsalan ætti að reyna að
þjóna hagsmunum neytenda
eins og bænda eftir mætti.
Ekki hafði hann þó trú á að
grundvöllur væri frekar fyr-
ir hendi núna.
Landnámið hefur veitt um 950
býlum aðstoð sl. 20 ár
LANDNÁM rikisins hefur fal-
lega sýninganstúku á Land-
búnaðarsýningunni í Laugar-
dalshöilinni ©g er þar að
finna ýmsar upplýsingar um
starfsemi þessarar stofnunar.
Starfsemi landniúmsins er í
meginatriðum thriþætt. Ann-
ans vwgar Iýtun hún að stofn-
un nýbýla, annað hvort í
öyggðahverfinu eða á vegum
einstaklmga, en hins vegar
miðar hún að því að auka bú-
in á þeim jörðum, sem fyrir
eru, og koma í veg fyrir, að
jaíðir fari í eyði, þær sem
byggilegar eru.
Landnnám ríkisins hefur
starfað hér í rúman aldar-
fjórðung, en aðdraganda að
stofnun þessarar stofnunar
má rekja til ársins 1936, að
fyrst gengu í gildi lög um ný-
býli og samvinnubyggðir —
og opinber fjárhagsstuðning-
ur var ákveðinn til beinna á-
hrifa á, hver og hvernig bú-
jarðir byggðust uppi í sveit-
um landsins. Var fjárhags-
stuðningur veittur samkvæmt
þeim lögum hin næstu ár til
stofnunar nýrra býla, en á-
kvæðin um stofnun samvinnu
byggða komu á hinn bóginn
ekkj til framkvæmda. Endur-
skoðun á þessum lögum íót
fram 1941, en í þeirra stað
komu lög um Landnám ríkis-
ins. Formsbreyting varð þó
engin í framkvæmd þessara
laga, þrátt fyrir gildistöku
nýju laganna, enda óhægt um
vik á árinu 1941—45 vegna
styrjaldarinnar. En á tíma-
bilinu 1936—46 vora stofnuð
254 nýbýli, þar af 66 endur-
byggðar eyðijarðir, og að
auki var veittur stuðningur
eldri nýbýlum og endurbyggð
um eyðijörðum, sem ekki
höfðu notið aðstoðar laganna
þar sem til þeirra var stofn-
að, áður en lögin tóku gildi
1936. Voru það alls 46 jarðir,
sem þeirrar aðstoðar urðu að-
njótandi.
Á árinu 1946 varð gagnger
breyting á þessari löggjöf og
jafnframt lögunum sjálfum
tryggt fjármagn til þeirra
framkvæmda, sem þar voru
ákveðnar. Tók fimm manna
stjórn þessara mála til starfa
um áramótin 1946—47, ný-
býlastjórn ríkisins, kosin af
Sameinuðu alþingi, en for-
maður þeirrar stjórnar var
skipaður af landbúnaðarráð-
herra, Jón Pálmason, alþingis
maður. í byrjun árs 1947 réði
stjórnin svo Pálma Einarsson
til starfs landnámsstjóra, og
gegnir hann því starfi enn.
Frá þeim tíma hefur megin-
stefna sú, sem þá var mörkuð
í löggjöfinni, haldizt, þótt
gerðar hafi verið nokkrar og
stundum gagngerar breyting-
ar á lögunum með hliðsjón af
breyttum þjóðfélagsaðstæð-
um. Of langt máli yrði að
telja þær allar, en víðtækust
var sú endurskoðun, sem
fram fer á löggjöfinni 1956.
Þau lög marka starfsgrund-
völl Landnáms ríkisins sl. 10
ár. Með lögum nr. 76 frá 27.
apríl 1962 voru lánastarfsemi
landbúnaðarins, starfsemi
Landnáms ríkisins og starf-
semi Teiknistofu landbúnaðar
ins felld saman í eina heild
með lögum um Stofnlánadeild
landbúnaðarins, landnám,
ræktun og byggingar í sveit-
um. Komu fram í þeim lögum
breytingar gagnvart lánakerf-
inu, en hin framkvæmdalega
uppbygging á starfsemi land-
námsins og teiknistofunnar
hélzt óbreytt í meginatriðum.
Það sem fellur undir ný-
býlastofnanir samkvæmt land
námslögum er: Stofnun ný-
býlis til almenns búrekstrar,
annað hvort í byggðahverfi
eða á eigin landi. Stofnun
félagsbúskapar á eldri jörð.
Endurbygging eyðijarða.
Stofnun garðyrkjubýlis á jarð
hitasvæði. Stofnun smábýlis
eða iðnaðarbýlis á 6 ha rækt-
anlegs lands að lágmarki.
Landnámið hefur stofnað
til byggðahverfa í 15 sýslum
í landinu. Er gert ráð, fyrir
3—9 jörðum í hverfi, og á-
ætlað er að bújarðir í þessum
hverfum verði 72. Lokið er
ræktun, byggingum og bú-
rekstur hafinn á 59 jörðum í
þessum hverfum. Landnámið
kaupir landið undir býlin,
leggur vegi um hverfið. legg-
ur vatns. og skolpleiðslur að
og frá býlunum og ræktar 35
ha tún fyrir hvert býli. Bygg-
ingar, bæði íbúða- og gripa-
hús, kosta aðilar sjálfir.
Sá, sem reisa vill nýbýli
utan byggðahverfa og hefur
tryggt sér til þess eignar. og
ábúðarrétt á landi, sendir
Landnámi ríkisins umsókn
um, að hann fái heimild til
að reisa býli, er njóti þeirra
hlunninda, sem landnámslög
veita. Slík samþykkt er háð
þeim skilyrðum, að hlutað-
eigandi hafi full eignarráð
eða erfðaábúðarréttindi á
landi því, sem nýbýli er stofn
að á, og að framkvæmdir séu
gerðar í samráði við land-
námsstjóra og trúnaðarmenn
nýbýlastjórnar. Nýbýli má
grundvalla með þrennum
hætti. í fyrsta lagi býli, þar
sem áformað er að hafa al-
mennan búrekstur, og þegar
einstaklingar stofna slíkt ný-
býli,styrkir Landnámið rækt-
un á þeim býlum, unz náð er
25 hektara túnstærð. Fyrstu
5 hektararnir, sem ræktaðir
eru, eru styrktir með 6 þús.
krónum á ha, en síðan nemur
styrkurinn 3 þúsund krónum.
í öðru lagi eru garðyrkju-
býli, sem staðsett eru utan
skipulagðra svæða kaupstaða.
Framleiðsla þeirra á að byggj
ast á gróðurhúsaframleiðslu
eingöngu eða samhliða úti-
ræktun matjurta. Þau þurfa
að hafa umráð hitaréttinda,
sem fullnægja 1000 fermetra
ræktun innanhúss. Styrkir til
garðyrkjubýla nema krónum
60.00 á fermetra í gróðurhúsi
unz 1000 fermetrum er náð.
í þriðja lagi er heimild til að
stofna til iðnaðar. og smábýla
í sveitum enda hafi slík býli
6 ha ræktunarhæft land til
umráða og aðili reki iðnað
eða þjónustustarf í almanna-
þágu í viðkomandi héraði. Ef
eyðijarðir eru endurbyggðar,
ber að sækja um það á sama
hátt og nýbýli, því Landnámi
ríkisins ber að tryggja, að
byggð sé aðeins endurreist á
þeim scöðum, er hafa full-
nægjandi búrekstrarskilyrði
og aðstöðu til samgangna og
rafmagns.
Á tímabilinu frá ársbyrjun
1947 til ársloka 1967 hefur
Landnám ríkisins veitt 943
býlum aðstoð, sem skiptast
þannig: 714 nýbýli með al-
mennum búrekstri, 28 garð-
yrkjubýli, 36 iðnaðar- og smá-
býli og 166 eyðijarðir endur-
byggðar.
Þá er komið að því atriði í
starfsemi Landnámsins, er
miðar að því að stækka búin
á eldri jörðum og koma í veg
fyrir að byggilegar jarðir fari
í eyði, en hún er einkum
tvenns konar. í fyrsta lagi
styrkir landnámið ræktun á
öllum þeim jörðum, sem hafa
minni tún en 25 ha og byggi-
legar teljast, unz 25 ha marki
er náð. Þessi styrkur nemur
2500 til 3000 krónum á ha
eftir ræktunarskilyrðum. í
öðru lagi veitir Landnóm rík-
isins styrki til byggingar
íbúðarhúsa í sveitum, 60 þús-
und krónur til byggingar
hverrar íbúðar. Hafa alls 613
jarðir notið framlags til end-
urbyggingar íbúðarhúsa.
Úp sýningarbás Landnáms ríkfcins.