Morgunblaðið - 17.08.1968, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 17. ÁGÚST
15
Vill leggja grundvöll aö framtíðarskipu-
lagi verzlunar á Reykjavíkursvæðinu
— spjallad v/ð Gest Ólatsson,
skipulagsfræðing og arkitekt
OFT er látið að því liggja í um
ræðum manna á meðal að lítils
skipulags gæti í sambandi við
verzlanir og verzlunarhverfi hér
á landi. Raunvísindadeild Vís-
indasjóðs veitti á árinu 70.000
kr. styrk til athugana á skipu-
lagi verzlunarhverfa og hittum
við styrkþegann, Gest Ólafsson
skipulagsfræðing og arkitekt, að
máli á dögunum.
Gestur nam í Englandi og
spurðum við hann fyrst um náms
feril hans.
— Eflaust kemur það mörgum
spánskt fyrir sjónir, sagði Gest
ur, að nokkur heilviat íslending
ur skuli leggja leið sína til Eng-
lands að nema arkitektúr, því
sú svipmynd af Englandi, sem
flestir ísl'enzkir ferðamenn bera
í huga, eru endalausar raðir af
rauðum múrsteinshúsum, sem
hverfa í þoku og reyk. Hafi
ferðalangurinn hins vegar átt
þangað leið að vetri til, kann að
vera minningin um freðið vatn í
þvottaskál eða rök og illa hit-
uð húsakynni verði þeirri fyrri
yfirsterkari. Þess ber þó að
minnast að mikill hluti þeirra
múrsteinshúsa, er ferðamennsjá
er arfleifð iðnbyltingarinnar,
by§gður á þeim tíma þegar marg
ir Islendingar bjuggu ennþá sum
part niðri í jörðinni, í torfbæj-
um.
Sennilega hafa það verið grein
ar um mikil umbrot í byggingu
nýrra bæja og sú áherzla sem
Englendingar leggja á þjóð
félags’ega og hagfræðilega hlið
byggingarlistar, sem varð þess
valdandi að ég fór þangað að
loknu stúdentsprófi við Mennta
skóla Reykjavíkur sumarið 1961.
Lautk ég síðan prófi í arki-
tektúr frá Leicester 1966, og í
skipulagsfræði síðastliðið vor
frá Liverpool Háskóla. Hafði ég
að vísu lært þau undirstöðuatr-
iði skipulags, sem kennd eru við
fiesta arkitektaskóla, 'en fannst
það nám heldur yfirborðskennt
og ákvað því að fara til Liver-
pool til frekara náms í þeim
fræðum. Er háskólinn þar fyrsta
menntastofnun í Evrópu, sem
hóf kennslu í skipulagsfræðum
sem sérstakri fræðigrein og er
skipulagsdeildin eingöngu ætluð
þeim, sem hafa lokið prófi í þeim
sérgreinum er saman mynda und
irstöðu skipulags t.d. hagfræði,
iþjóðfélagsfræði, arkitektúr,
vegaverkfræði o.fl. Þetta er fá-
menn deild, um 20 manns fá
inngöngu hvert ár, þótt nokkur
hundruð sæki árlega um skóla-
vist, og er mikil áherzla lögð á
samvinnu sérfræðinga í ofan-
greindum fræðigreinum við all’t
skipulag. Auk þess er það venja
að vinna eitt verkefni á ári utan
Englands til þess að kynnast ó-
líkum staðháttum og löggjöf.
Var mér falið að hafa yfirum-
sjón með þessa árs verkefni, en
það var skipulag þorps nokkurs
Þýzkalandi, rétt fyrir austan
Köln. Höfðum við samvinnu við
skipulagsnema frá Berlín um
gagnasöfnun og rannsókn a'lla,
en úrvinnsla gagna og gerð
iskipuLagsáætlunar fór síðan
fram í Liverpool.
— Hvað getur þú sagt okkur
af fyrirhugaðri athugun þinni á
skipulagi verzlunarhverfa, Gest
ur:
— Hvað viðvíkur fyrirhugaðri
rannsókn minni á verzlunar-
hverfum, þá vildi ég gera sam-
anburðarathugun á skipulagi
verzlunarhverfa bæði í Evrópu
og Bandaríkjunum. Er þetta eitt
af þeim atriðum skipulags, sem
tiltölulega lítið var farið að
rannsaka fyrr en á undanförn-
um áratug og var það vanalega
viðkvæðið að „Mammon sœi um
sína“ — Samt hefur reynsla
margra erlendis afsannað þenn-
an málshátt, enda eru dæmi þess um
að verzlunarbyggingar standi
hálftómar í áratug og þar sjáist
varla maður (El'ephant og
Castle, London) þótt þær séu
fallega hannaðar og landi
og þjóð til sóma. Auk þeas hef-
ur t.d. verið reiknað út, að ef
allar þær umsóknir, sem liggja
nú fyrir Skipulagsráðherra Eng
lendinga um byggingu nýrra
verzlunarhverfa, væru sam-
þykktar, myndu þær nægja til
ársins 2000, þótt fólksfjöldi þre-
faldaðist. Hlutvenk skipulagsyf
irvalda ætti því að vera að sam
rýma óskir neytenda og kaup-
manna. Annars vegar ættu þau
að sjá um að ekki sé of langt í
Verzlanir fyrir kaupendur og að
þeir fái tækifæri til að velja
milli verzlana, hinsvegar að sjá
um að það fjármagn sem varið er
í byggingu verzlana skili hæfi-
legum hagnaði.
— Hvernig er þessum málum
háttaðjhér að þinni hyggju?
— Á Reykjavíkursvæðinu er
SUMAR
0G
VÍSINDI
við sama vanda að etja í skipu-
lagi verzlana og erlendis, þó í
smærri stíl sé. Eina skynsamlega
lausnin er að leysa þessi vanda-
mál með tilliti til svæðisins í
heild. Reykjaví'k hefur að vísu
nokkra sérstöðu því að segja
má að aðdráttarsvæði hennar
nái yfir allt landið í sumum
greinum verzlunar. Áhrifasvæði
hinna ýmsu verzlunarhverfa á
Reykjavíkursvæðinu markast
hinsvegar ekki af hreppaskilium
heldur aðallega af því með
hvaða vöru er Verzlað á við-
komandi stað og vil ég nefna um
Iþetta einfalt dæmi: Ef ekki er
hægt að komast með strætis
vagni frá einhverjum hluta
Reykjavíkur í ákveðið verzlun-
arhverfi er sennilegt að þær
fjölskyldur sem ekki hafa bif-
reið til umráða l'eiti til verzlana
á strætisvagnaleið, jafnvel þótt
lengri leið sé að ræða
(hverfi A, mynd 1) Ef strætis-
MYND 1
fyrst í hverfi B og síðain í hverfi
A. Að vísu eru það mun fleiri
atriði, sem hafá áhrif á það,
hvar kaupendur verzla, en flest
um þeirra er hægt að gefa töl-
fræðilegt gildi, þannig að hægt
sé að reikna út, hv'ernig kaup-
geta íbúa skiptist niður á ein-
stök verzlunarhverfi og einnig
víxláhrif þessara fyrirhuguðu
verzlunarhverfa og þeirra sem
nú eru til. Frumkvæðið að þess
ari aðferð, se,m mikið hefur ver-
ið notuð bæði a-ustan hafs og
vestan átti reyndar Banda-
ríkjamaðurinn W.J.Reilly, en
bæði Englendingar og Banda-
ríkjamenn hafa endurbætt hana
mikið síðan. Aðalatriðið er, að
ýmis atriði í sambandi við smá-
söluv-erzlun, bæði sölumáti og
kaupvenjur fólks eru háð stöðug
um breytingum, en ef dæmið er
sett upp í tölvu má á auðveldan
hátt fylgjast m'eð þessum breyt-
ingum og taka tillit til þeirra
við útreikininga. Hef ég látið
mig dreyma um að setja upp
slíkt tölvudæmi (gravity model)
á Reykjavíkursvæðinu, því
þannig væri reistur grundvöllur
fyrir framtíðarskipulag verzlun
ar á því svæði.
— Hvenær vaknaði áhugi
íþinn fyrir skipulagi verzlunar-
hverfa?
— Ég fékk fyrst verulegan á-
huga á skipulagi verzlana og
verzlunarhverfa, þegar ég vann
fyrir Stefán Jónsson, arkitekt
F.A.I., og Reyni Vilhjálmsson,
skrúðgarðaarkitekt, fyrir tveim
ur árum við að áætla hámarks-
veltu smsáöluverzlana í skipu-
nýlenduvorpr
vefnoðap/orur
wlenduvórur
vefnaðarvorur
A
rýlenduvöryr
vefnaðarvorur
toanki
vagnaleið er breytt (mynd 2)
þannig að auðveldara verði að
komast í hverfi B, má samt gera
ráð fyrir að flestir þeir kaup-
endur, sem eiga erindi í banka,
fari alla l'eið í hverfi A og
kaupi sína nýlendu- eða vefnað-
arvöru þar, heldur en að fara
Svörtu hringirnir á kortinu sýna núverandi og fyrirhuguð verziunarhverfi í Reykjavík, Kópa-
vogi, Garðakauptúni og Hafnarfirði.
lagsbæjum þeirra, Árbæ og
Breiðholti og ákveða mögulega
stærð og staðsetningu þeirra
verzlana samkvæmt upplýsing-
um frá Hagstofunni um meðal-
tekjur og hlutfallslega skipt-
ingu neyzluútgjalda. Urðum við
þá að styðjast við erlendar töl-
ur að nokkru l'eyti, þar eð ekki
var til nein könnun á smásölu-
verzlun í Reykjavík er okkur
kæmi að haldi önnur en sú er
Kaupmannasamtök íslands létu
gera -um ma'tvöruverzlunina,
1966. Til að ráða bót á þessu
hófum við könnun á öllum grein
um smásöluverziunar í Reykja-
vík á síðastliðnum jólum, þegar
ég var hér í orlofi. Rannsökuð-
um við 25 prs. greinað úrtak
(stratified sample) af öllum smá
söluverzlunum og hefur þessi
athugun l'eitt í ljós ýmis athyglis
verð atriði, sem ég get þó ekki
skýrt frá nú, þar sem fullnaðar-
úrvinnslu er ekki lokið.
— Hvert er álit þitt á núver-
andi ástandi í skipulagsmálum
okkar?
— Viðvíkjandi skipulagi á ís-
landi almennt, hef ég heldur lít-
ið að segja. Ég skrifaði að vísu
kurteislegan greinarstúf í enskt
tímarit um skipulagsmál (The
Town Planning R’eviev, jan. ’68)
um Aðalskipulag Reykjavíkuir
og minntist þar á það meðal ann
ars að gildi hverrar , skipulags-
áætlunar fer ekki eingöngu eft-
Gestur Ólafsson.
ir staðsetningu á húsum um vega
net heldur þeim undirstöðum
sem skipulagið er byggt á
(þ j óðf élagslegum, hagf ræðileg
um o.fl.) og þeirri „administra-
tion“ sem sett ’er upp til að
koma áætluninni í framkvæmd
og endurskoða hana stöðugt við
breyttar aðstæður. Annars vil
ég varla trúa öðru en að þeir að
ilar er fást við skipulag á ís-
landi geri það samkvæmt beztu
sannfæringu. Það er að vísu
heldur sorglegt að íslenzk
byggð hafi mótazt meira af
miinnimáttarkennd gagnvart er-
lendum glyshöllum og skilnings
leysi á því byggingarformi sem
þar tíðkast h'eldur en rannsókn-
um á íslenzkum staðháttum og
þjóðfélagi, en ef til vill stendur
þetta til bóta.
— Hvað er svo framundan
hjá þér?
— Um mínar framtíðaráætlan-
►r hef ég ekkert fastákveðið.
Það er komið andvirði talsvert
margra þorska í að rnennta mig
og er það að miklu leyti ósann-
að mál hvort þar hafa verið gerð
góð kaup. Að vísu hef ég feng-
ið atvinnutilboð frá Danmörku
og Englandi að lokinni þessari
rannsókn á verzlun og held ég
helzt að ég taki tilboði þeirrar
dönsku í amk. eitt ár eða tvö.
Ekki er ég sa.mt úrkula vonar
um að sá litli skilningur, sem
hér er nú fyrir skipulagsmálum,
kunmi að aukast í framtíðinni.
Sprengja
vetnissprengju
Papeete, Tahiti, 15. ágúst
(NTB)
HAFT er eftir áreiðanlegum
heimildum í Papeete að Frakkar
muni sprengja fyrstu vetnis-
sprengju sína yfir Murora-kór-
alrifinu á Kyrrahafi um helgina.
Útvarpið í Tahiti hefur sent
reglubundnar aðvaranir til skipa
og flugvéla um að forðast til-
raunasvæðið, sem nú er stærra
en verið hefur við kjarnorkutil-
raunir Frakka á þessum slóðum.
Umferðarbann gengur í gildi á
svæðinu á miðnætti aðfairanótt
laugardags, og gildir það um
óákveðinn tíma.
RITSTJORN • PRENTSMIÐJA
AFGREIOSLA»SKRIFSTOFA
SÍMI 1Q*10Q