Morgunblaðið - 24.09.1968, Qupperneq 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 24. SEPTEMBER 1-968
Norska hvalvei&iævintýrinu lokið
EngSn útgerð í vetur
Osló, 14. september.
í GÆR tilkynnti Anders Jabre
útgerðarmaður í Sandefjord að
bann mundi senda „Kosmos IV“
á hvalveiðar í suðurhöf í vetur.
Þetta skip var hið eina norska,
sem gert var út suður í vetur
sem leið, og í fyrrasumar var
það sent norður að Bjarnarey og
saltaði þar 25.000 tunnur af síld.
Þó sú ferð gæfi góðan arð var
>rKosmos IV“ ekkf sent norður í
sumar.
Ríkisstjórnin hefur átt í samn-
ingum við Jahre og boðið honum
styrk, ef hann vildi senda skipið
suður. Þetta tilboð var gert til
þess að tryggja hvalveiðimönn-
um í Sandefjord atvinnu. „Kosm-
os IV“ veitir 400 manns góða at-
vinnu og það munar nm minna í
ekki stærri bæ en Sandefjord er.
— En Jahre lét ekki tilleiðast.
Hann taldi það óviturlegt að
stunda tapútgerð og ríkisstyrkur
yrði aðeins til að veita gálga-
frest á því sem óhjá'kvæmilega
hlyti að koma: lokum norskra
hvalveiða í suðurhöfum — að
minnsta kosti í bráð. Ástæöurn-
ar eru tvær, rénandi hvalagengd
og hið gífurlega verðfall á ‘hvals-
lýsi — tilsvarandi og á síldar-
lýsi.
Kosmos-félagið í Sandefjord
þarf ekki að bera við bágum
fjárhag. Jahre er talinn einn rík-
asti maður í Noregi og hefur
gefið tugi milljóna k-róna til al-
mennra þarfa, ekki sízt til vís-
indarannsókna í læknisfræði. En
það er sagt um han-n, að hann
græði á öllu, sem hann kemur
nærri. Þess vegna snýr hann bak-
inu við því, sem hann þykist
viss um að tapa á.
En lok Kosmos-útgerðarinnar
skapar tvennskonar vanda. Að
útvega þessum 400 heimilisfeðr-
um atvinnu og bæta Sandefjord
tjónið, sem bærinn verður fyrir
í útsvarsrýrnun. Þar kemur til
kasta félagsmála- og atvinnu-
málaráðuneytisins. Og svo er
hitt, hvernig á að ráðstafa þeim
,,kvóta“ í hvalveiðunum, sem
Noregur á. Utanríkisráðuneytið
verður að sjá um það.
En margir Norðmenn eru hugs-
andi út af þessum atburði. Því
að hér er lokið þætti úr atvinnu-
sögu, sem að sumu leyti er ekki
síður athyglisverð en t. d. gull-
fundurinn í Klondyke. Á þessari
öld hafa Norðmenn hvergi tekið
Jafn snöggfenginn gróða og á
hvalnum. Þeir voru langmesta
hvalveiðiþjóð heimsins og frá
upphafi forustuþjóð í þessum út-
vegi. Upphaf þessa var skutul-
byssan, sem Svend Foyn gerði
og setti í hvalbát frá Tönsberg
fyrir 105 árum.
Þó að Chr Christensen í Sande
fjord gerði út fyrstu fljótandi
hvalstöðina 1903 til Svalbarða
(hún var aðeins 500 lestir og
hafðí tvo veiðibáta) voru hval-
veiðarnar nær eingöngu stundað-
ar frá landstöðvum fyrstu tvo
áratugi aldarinnar. Frá því fyrir
al-damót frá 1882 og fram að
fyrri heimsstyrjöld voru Norð-
menn athafnamikilr á Vestfjörð-
um og Austfjörðum, og eldri
kynslóðin man ennþá vel nöfnin
Ellefsen, Berg og fleiri. En lík-
legt er að ef þær veiðaT hefðu
haldið áfram lengi, mundi lang-
og steypireyðarstofninn hafa
gengið til þurrðar, því að yfir
30 hvalabátar stunduðu veiðina
og hún varð stundum 15 hvalir
á bát.
Næsta skrefið stígur C. A.
Larsen, er hann stofnar félagið
„Rosshavet" 1923 og verður upp-
hafsmaður „stóriðjunnar“ í hval-
veiðum við suðurskautslandið.
Larsen kom fyrstur manna auga
á hvalagengdina syðra og hafði
árið 1904 stofnað veiðifélagið
„Compania Argentina de Pesca“,
sem reisti hvalstöð á Suður-
Georgíu-eyjum. Hann lét smíða
gríðarstórt móðurskip, fljótandi
'hvalvinnslustöð, sem hélt suður
að haustinu og kom til Noregs
aftur að vorinu, hlaðið lýsi, hval-
skíðum, hvalketi og beinamjöli.
Útgerðin reyndist gullnáma og
eftir sjö ár voru leiðangrarnir
suður orðnir 41 og skiluðu af sér
570.000 lestum af hvallýsi. Og
meiri hluti veiðiflotans var
norskur.
Fyrstu árin vaT hvalurinn skor
inn við skipshlið. En Anders
Jahre varð fyrstur til að láta
smíða móðurskip, sem gátu dreg-
ið hvalinn heilan upp á þilfarið
til „flensunar". Nú eru síldveiði-
skip og togarar farnir að tíðkast
með þessu lagi. Jahre varð líka
fyrstur til að nota flugvélar til
þess að vísa á hvalgöngurnar.
Aðrar þjóðir þyrptust brátt að
gullnámunni syðra, fyrst Bret-
ar og Hollendingar. síðan Þjóð-
verjar, Japanar og Rússar. Staur-
blan'kir menn urðu ríkir á nokkr-
um mánuðum og hlutabréfin í
hvalveiðifélögunum komust í tí-
falt verð í kauphöllunum. Á ver-
tíðinni 1930/31 voru 10.500 Norð-
menn á hvalveiðiflotanum syðra.
Af þeim voru um 4000 á útlend-
um skipum, sem sóttust eftir
norskum kunnáttumönnum, því
að engir kunnu að veiða eða
verka hval nema þeir. Einkum
var sótzt eftir góðum hvalaskytt-
um og sumar þeirra fengu marg-
föld ráðherralaun. Þetta sama ár
voru framleidd 3,6 milljón föt af
hvallýsi.
En það var einn snöggur
blettur á öllu þessu meðlæti: hér
var stunduð rányrkja. Steypi-
reyðurinn hafði aðallega orðið
fjrrir barðinu á hvalskyttunum
og fór nú að verða sjaldgæfari.
Og þó voru þær þjóðir ekki enn
komnar í leikinn, sem nú eru
athafnamestar. En 1934 komu
Japanir til sögunnar og Þjóð-
verjar árið eftir. Vefðiþjóðimar
sáu að stofninn væri í hættu,
ef ekki yrði samkomulag um
hömlur á veiðinni og 1938 komu
þær sér saman um alþjóðaregl-
ur um hvalveiði í Suðurhöfum,
með ákvæðum um hve lengi
mætti veiða og lágmarkslengd
hvala, sem mætti skjóta. Árið
áður en stríðið hófst var hlutur
Noregs í hvalveiðunum kominn
nfður i 30%, en þá voru gerðir
út sex japanskir leiðangrar, 5
þýzkir og 2 þýzk-norskir, auk
norsku og brezku leiðangranna.
Og 7.500 Norðmenn og 5200 ann-
arra þjóða stunduðu veiðina
þann vetur. — Svo kom stríðið
og það varð bjargvættur hvals-
ins — um stund.
Feitmetisskorturinn eftir
stríðsárin jók gífurlega eftir-
spurnina á hvallýsinu. Alþjóða-
hvalveiðinefndin, sem er skipuð
fulltrúum 18 þjóða, sá fram á,
að draga varð úr þeirri ofveiði,
sem verið hafði fyrir stríð, en
þá höfðu sjö ár í röð verið
drepnir árlega 15.821 steypireyð-
ir, 12.856 langreyðir, 1917 hnúfu
bakar og 838 búrhveli að meðal-
tali. Árin 1947—52 komst veið-
in aftur upp í hámark og síðast-
nefnda árið komu 1.152.000 föt
(á 170 kíló) í hlut Norðmanna
og hafði þá hlutdeild þeirra í
veiðunum stórlækkað frá árun-
um fyrir stríð. En síðan hefur
hallað undan fæti. Árið 1962
fengu Norðmenn aðeins 571.000
föt, enda var afli þeirra þá að-
eins 28,5% af heildaraflanum og
árið eftir aðeins tæp 15%. Nú
voru Japan og Rússland orðin
stórveldin í hvalveiðunum, en
Holland og Bretland með aðeins
rúm 5% hvort.
Hvalveiðaráðið afréð I júlí
1963 að alfriða hnúfubakinn og
banna veiði steypireyðar fyrir
sunnan 55° s. br. og friða þann-
ig þessa tegund í Rossflóa, sem
var aðai heimkynni hertnar.
Hafði mjög gengið á þennan
stofn, en langreyðurinn haldið
sér betur. Einnig var ákveðið
að ekki væru veiddar meira en
10.000 steypirefðar-einingar, og
jafngilda þar 2 langreyðar einni
steypireyð (eða bláhval). Síðan
hefur heildarveiðihámark ið enn
verið lækkað og „kvóti“ Norð-
manna sömuleiðis en Japana og
Rússa hækkað að sama skapi.
Og nú eru svo komið a# í fyrra
gerðu Norðmenn a’ðeins út eitt
móðurskip (Kosmos IV) og með
fyrri veiðibáta en venjulegt var
meðan allt lék í lyndi.
Og í vetur fer ekkert norskt
skip ,,á hval“. Æfintýrinu mikla
er lokið. En ekki með neinu
hruni. Hvalveiðigróðinn fór að
miklu leyti til þess að efla kaup
flotann eða stóriðjufyrirtæki,
svo að ýmis hvalveiðifélögin
gömlu, sem ekki hafa gert út á
vefðar í mömg ár, standa enn í
blóma og hlutabréf þeirra eru
skráð með margföldu nafnverði
í kauphöllinni í Osló.
Þannig má segja, að eftir að
sögunni um hvalinn er lokið, að
hún hafi farið veL
Hús til sölu
Lúxus einbýlishús á bezta stað á Flötunum 275 ferm.
með 2 bílskúrum. Selst fokhelt útb. aðeins 300 þús. og
afgangurinn á 5 árum.
Raðhús á 2 hæðum á góðum stað í Fossvogi 192 ferm.,
seljast fokheld með ísteyptum harðviðargluggum, útb.
aðeins 400 þús., veðdeildarlán fylgir.
Upplýsingar gefnar í síma 52097 næstu daga milli
kl. 5—8. Teikning fyrir hendi.
Iðnaðarhúsnœði
Til leigu er 270 ferm. iðnaðarhúsnæði á götuhæð
frá 15. sept. Mikil og góð lofthæð. Innifalið er
skrifstofa, kaffistofa, snyrtiherbergi, floresent ljós
í lofti, sérhitaveita, sérrafmagn og sérinnkeyrsla fyrir
bíla. Malbikað plan. Góð bílastæði.
Upplýsingar veitir Ólafur Morthens í síma 30501.
HÚSBYGGJENDUR
- VERKTAKAR
Lokað vegna sumarleyfa frá 5. október til 21. október.
Þeir sem eiga ósóttar pantanir hafi samband við okkur
sem fyrst.
7. HANNESSON & CO.
BRAUTARHOLTI 20 — Sími 15935.
Fró Þjóðdonsofélagi
Reykjovíkur
Danskennslan hefst um næstu mánaðamót.
Kenndir verða gömlu dansamir og léttir þjóðdansar.
FJokkar fyrir fullorðna verða á mánudögum og mið-
vikudögum í Alþýðuhúsinu við Hverfisgötu.
Barnaflokkar á þriðjudögum og fimmtudögum að Frí-
kirkjuvegi 11.
Æfingar hjá sýningarflokki hefjast 3. október.
Innritun í alla flokka að Fríkirkjuvegi 11, laugard.
28. sept. kl. 2.
Upplýsingar í símum 15937 og 12507.
Skipfafundur
verður haldinn í þrotabúi Einars G. Bjamasonar,
kaupm., Víðimel 29 hér í borg, er rak verzlun að
A-götu 2, Bl'esugróf, Reykjavík, og var úrskurðaður
gjaldþrota 11. þ.m., hér í skrifstofu embættisins að
Skólavörðustíg 12, miðvikudaginn 25. þ.m. kl. 4 e.h.
Tekin verður ákvörðun um ráðstöfun eigna búsins.
Skiptaráðandinn í Reykjavík, 23. 9. ’68.
Sigurður M. Helgason.
Félag íslenzkra
hljómlistarmanna
Ákveðið hefur verið að viðhafa aHsherjaratkvaeða-
greiðslu um kjör fulltrúa félagsins á 31. þing Alþýðu-
sambands íslands.
Tillögum um 3 aðalfulltrúa og 3 til vara ásamt
meðmælum a.m.k. 27 fullgildra fé'agsmanna skal skila
4 skrifstofu félagsins að Óðinsgötu 7 fyrir kl. 16 föstu-
daginn 27. sept. n.k.
STJÓRNIN.
Norskur hvalveiðibátur.
ESSKA.