Morgunblaðið - 17.12.1968, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ, í>RIÐJUDAGUR 17. DESEMBER 1968
----a
bókinmi, og það lýsir honum
kannski betur en ástandinu.
Veröldin hefur alltaf verið fög
ur í augum hans. Ég hef stund-
um undrazt þetta nafn, en það
ætti emginn að gera, sem þekkir
Tómas vel. Hann er svo bjart-
sýnn, að því dekkra sem er í
kringum hann, því bjartara er
innra með honum sjálfum.“
★
En er nú rétt að enginn hafi
maldað í móinn? Þótt ekki sé
það upplífgandi eða mennt-
andi á nokkurn hátt, skulum
við líta á gamlan, gleymdan
ritdóm — dálítið axarskaft Jó-
hanmesar skálds úr Kötlum,
sem birtist 1934 í Rétti:
„En einmitt vegna þess mikla
fagnaðar í Israel, er ærin á-
stæða til að athuga, hvað spá-
maðurinn boðar — það er ekki
svo oft, sem guð lítur í náð
sinni til síns lýðs. Eftir því
sem mér skilst, er þetta eigin-
lega í fyrsta sinn, sem hann
miskunnar sig yfir Reykja-
vík ...
Að vísu eru í hverju kvæð-
inu eftir amnað gerðar tilraun-
ir til að prísa „hina fögru ver-
öld“, sem skáldið vill svo gjam
an ýrkja um. En það mistekst
öftast nær. Hvernig sem „stræt
in syngja og gatan glóir“, dylst
ekki tómahljóðið undir niðri ...
Þessi er boðskapur „spámanns
ins“, þegar grunntónn kvæð-
anma er dreginn fram í ljós
veruleikans. Töfrarnir hrynja
þá utan af — og eftir situr
nakinn tregi tilgangsleysisins.
Titill bókarinnar reynist hald-
laus gylling. Veröldin er ekki
fögur lengur, nema þegar
hverful endurminningin varp-
ar fölu skini sínu yfir hana. Öll
fágunin verður falleg blekk-
ing hins lífsleiða manns, sem
með valdi listarinnar reynir að
seiða ilm horfinnar æsku til
sín aftur. Hvergi vottar fyrir
trú á gildi mannlífsins né fram
tíðarinnar, — bak við hvert
hreystiyrði felst nagandi kvíð-
inn fyrir því, „að ferðinni er
heitið í dauðann . , . “
Hvernig stendur nú á þess-
um feigðartón í kveðskap
skálds, sem túlka vill líf vax-
andi borgar?
Það stendur þannig á honum,
að Tómas Guðmundsson er
ekki spámaður Reykjavíkur,
sem lifandi heildar, heldur Jere
mías sérstakrar stéttar og —
vonandi — síðasti spámaður
hennar."
En hví að leggja nú allt
þetta á blessaðan Jóhannes?
Hann var aðeins gerður út af
örkinni, því að hann er bón-
góður maður og trúr sínum
málstað. Og Tómas hefur ekki
þurft að yrkja rímaðar áróð-
ursgreinar sumra félagsmála-
skáldanna, svo að vitnað sé í
hnyttið orðalag Kristjáns Karls
sonar.
★
En skáldið sjálft — hvað
segir hann nú?
„Sum kvæðin í Fögru ver-
öld eru eldri en Ijóðin í fyrstu
ljóðabókinni minni, Við sundin
blá“, sagði Tómas þegar ég
hitti hann sem snöggvast að
máli á laugardaginn. „Þá valdi
ég kvæðin meS það fyrir aug-
um að heildarsvipur væri á
bókinni. Kvæði eins og Hvað
er í pokanum? og Haust í borg-
inni var ég búinn að yrkja
þegar Við sundin blá kom út,
en hinu síðarnefnda breytti ég
eins og ég hef sagt þér, áður
en ég váldi þaö í Fögru ver-
öld. Einhver fleiri kvæðanna í
Fögru veröld hafði ég einnig
ort, þegar Við sundin blá kom
út.
Ekki veit ég hvað vakti eink
um fyrir mér, þegar ég valdi
ljóðin í Fögru veröld. Fyrir
nokkrum árum rakst ég á átta
kvæði úr syrpunni, sem ég
valdi úr, og sá ekki að þau
væru neitt lakari en ljóðin í
bókinni. Við val þeirra hef ég
víst einfaldlega gætt þess að
taka helzt með þaíf kvæði, sem
mér hafa þótt hvað bezt gerð
og fallegust og svo þau, sem
andæfðu kreppustemningunni
sem ríkti I bænum".
„Var hún yfirþyrmandi?"

Teikning úr Fögru veröld eftir Atla Má.
„Kannski ekki meðal okkar
stúdentanna, en maður vissi af
henni. Mér hafði verið það
lehgi íhugunarefni hvað fólk,
sem hafði búið hér lengi, átti
erfitt með að skynja sjarmann
í bænum. Það þótti ekki góður
smekkur að segja að Reykja-
vík væri fálleg. Og hver vill
hafa vondan smekk? Sólsetrin
í ágústmánuði voru líklega það
eina sem fólki fannst fallegt
við Reykjavík, en þá fegurð
þurfti að sækja út fyrir borg-
ina.“
Kristján Karlsson segir í inn
gangi að Ljóðasafni Tómasar:
,,í stað þess að yrkja um sögu
Réykjavíkur og afsaka nútíð
hennar, yrkir Tómas bæði fagn
andi lofsöngva og ástúðlega
gagnrýni um borgina eins og
hún er. Og hann yrkir ekki
einungis um þá nýju íslenzku
fegurð, sem stræti hennar,
höfn, malbik og garðar hafa
að geyma, heldur einnig um at-
hafnalíf hennar, örlög og hætti
bæjarbúa. Segja má, að tími
hafi verið til kominn og að
Tómas hafi komið á réttum
tíma. Reykjavík var um það
bil orðin borg og þurfti að
mynda sér hugmyndir um sjálfa
sig, eins og hjá unglingi á
gelgjuskeiði voru hugmyndir
hennar um útlit sitt dálítið ó-
vissar. Hvað var þá meira
virði en uppgötva hreina nýja
fegurð í því, sem helzt þótti á-
bótavant í nýrri stórborg?
En sóldaginn sumarlangan,
fer saltlykt og tjöruangan
um ströndina víða vega.
Úr grjótinu gægist rotta.
Og gömlu bátarnir dotta
í naustunum letilega.
Þetta var þokki og fegurð
gamals tíma, sjálf rottan er við-
feldin — í réttu umhverfi".
Tómas brosir, þegar ég minni
hann á þetta.
„Mér þótti viðkunnanlegt að
sjá rottuna þarna innan um
bátana — eins og heima hjá
sér. Rottur verða ekki leiðin-
legar, fyrr en þær fara að
flýja dreifbýlið og flykkjast til
bæjarins."
Ég spurði um ástina, hvort
hún væri öðruvísi í kreppu en
endranær, mér sýndist hún
kannski geðfelldari".
„Hvað hefurðu fyrir þér í
því?“ spurði hann.
„Fögru veröld", sagði ég.
„Kannski menn hafi meiri
tíma til að sinna ástinni á
krepputímum.“
„Hver er Hanna?“ spurði ég.
„Allar konur með því nafni,
sem taka kvæðið til sín. Ég
mundi ekki vilja taka kvæðið
frá neinni Hönnu, sem vildi
eiga það. Það eru ekki nema
tæpir tveir mánuðir síðan rosk
in kona trúði mér fyrir því, að
hún hefði alltaf litið svo á, að
ég hefði ort þetta kvæði til
sín. Ég hafði gaman af því, þó
að ég sé farinn að eldast. Mað-
ur á að gefa sér góðan tíma til
að eldast“.
„Af hverju heldurðu, Tómas,
að þú hafir séð Reykjavík öðr-
um augum en samferðafólkið?"
„Ég veit ekki. Ég vandist
fljótt á að skyggnast fyrir um
það sem væri skemmtilegt og
fallegt við bæinn og kannski
reyndi ég að gera mér meira
far um það vegna þess að mér
fannst óeðlilegt, hvað margir
risu öndverðir gegn umhverfi
sínu. Ágætur vinur minn, em-
bættismaður úti á landi og
smekkmaður á bókmenntir,
skrifaði mér bréf, rétt eftir að
Fagra veröld kom út og sagði:
„Ég skil ekkert í þér, Tómas,
að geta verið að yrkja þessi
kvæði um Reykjavík — asfalt
— kolakrana. Það er hjákát-
legt.“ sagði hann.
Enginn möguleiki er nú fyr-
ir ungt fólk að skilja þetta.
Þegar Fagra veröld kom út,
stóðu símastaurar um allt í mið-
bænum, samt þótti mörgum
skrítið þegar ég sagði „gamlir
símastaurar syngja, í sólskin-
inu og verða grænir aftur“.
En enginn setti sig upp á
móti þessu, svo að ég viti. Þeg-
ar fólk hitti mig á förnum vegi,
minntist það stundum á þetta
við mig. Yfirleitt tók það bók-
inni afskaplega ljúfmannlega.
Kannski varð ég hissa á því,
hvað ótrúlegasta fólk lærði
ljóðin fljótt utan bókar.
Kannski var það vegna þess að
fólki barst færra upp í hend-
urnar þá.“
„Kristján Karlsson segir, að
þú hafir, eftir að Fagra ver-
öld kom út, með eigi minni
sanni en Byron við útkomu
Childe Harold, mátt segja: „Ég
vaknaði einn morgun og var
orðinn frægur.“ Hvað breytt-
ist í lífi þínu við útkomu
bók_arinnar?“
„Ég hef vísrt áður sagt í
gamni að ég hafi verið boðinn í
fleiri hús. En bókin kann að
hafa haft einhver áhrif í þá
átt, að ég orti minna eftir út-
komu hennar. Ég hafði grun
um að þá kæmi það út á prenti.
Mér þótti mest gaman að yrkja
fyrir sjálfan mig og nokkra
vini. Ég átti mjög góða vini.
Ætli þeir séu ekki sá lesenda-
hópur, sem manni þykir vænst
um.
En hvað hafi breytzt í lífi
mínu við útkomu Fögru ver-
aldar? Ætli nokkuð hafi
breytzt. Þú manst kannski
hvað merkur rithöfundur hef-
ur sagt: Það tók mig 12 ár að
komast til skilnings á því að
ég gæti ekki skrifað, en þá
var orðið of seint fyrir mig að
hætta, því ég var orðinn svo
frægur“.“
Þegar Fagra veröld kom út,
hvíldi enginn styrjaldarskuggi
yfir lífi þeirra, sem bjuggu
hér í bænum, og næsta styrj-
öld var ekki farin að varpa
skuggum fram fyrir sig enn-
þá. Stafaði kreppan hvorki af
styrjáldarótta né köldu striði.
Ég sagði við Tómas:
„Nú hvílir farg styrjaldar-
óttans á lífi okkar . . . Tékkp-
slóvakía ... Nígería ... Mið-
jarðarhaf ... og síðast en ekki
sízt, Víetnam ... Heldurðu að
mannkynið eigi nokkurn tíma
eftir að losna aftur' við þenn-
an ótta?“
„Verðum við ekki að treysta
því, ef guð trúir okkur öllu
lengur fyrir þessari jörð“, svar
aði skáldið eins og ekkert væri
sjálfsagðara og hann hefði oft
svarað sjálfum sér þessari
spurningu..
Tómas vildi að þessu sinni
lítið tala um Ijóðin í Fögru
veröld. Þó fékk ég hann til að
segja mér tildrögin að Hvað er
í pokanum? Hann sagði:
„Fyrsta kveikjari að því ljóði
er sú, að einn kunningja minna
hafði þann ávana að vera allt-
af með farangur með sér, og
það fór í taugarnár á mér. En
ég orti ljóðið á löngum tíma og
það fékk nýja merkingu, og
maðurinn með farangurinn
hvarf smám saman fyrir öðrum
viðfangsefnum ljóðsins.“
„Vissi hann að hann hafði
verið kveikjan?"
„Það vona ég ekki, nei &g
treysti því að hann hafi ekki
vitað það.“
„Hefurðu aldrei séð eftir því
að verða skáld, Tómas?“
„Ég veit ekki. Ætli maður
hefði ekki neyðst til að verða
eitthvað annað í staðinn."
M.
Bátar til sölu
27 lesta bátur með nýupptekinni GM. dísilvél og
48 m Radar.
37 lesta bátur byggður 1967 með 240 h. Caterpillar.
Eftirspum er eftir bátum hjá okkur af ýmsum
stærðum, helzt 15—100 lesta.
Leitið til okkar um kaup og leigu á bátum.
SKIP OG FASTEIGNIR
Austurstræti 18. Sími 82135,
eftir lokun 36329.
Einkauniboð:
SMITH & NORLAND H.F.
Suðurlandsbraut 4
sími: 38320.
veitir
aukinn þrótt
og vellíðan
í skammdeginu.
Verðin hagstæð.
Birgðir takmarkað
BUSLOÐ
Skrifborbssióiar 20 gerðir
Símastólar 5 gerðir
Danskir pinnastólar
G.H.!
skrifborðs- og fwndarsfóll.
Traustur og vandaður stóll. Verð kr.
3780.00.
MESTA 0RVAL LANDSINS
AF SKRIFSTOFU- OG FUNDARSTÓLUM.
B Ú S L w O Ð
HÚSGAGNAVERZLUN
VH> NÓATÚN — SfMI 18520
.5