Morgunblaðið - 29.01.1969, Blaðsíða 13

MORGUNiBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAOUR 29. JANÚAR 1969
13
„AUMUR ER LAGALAUS LÝÐUR“
„AUMUR «r lagalaus Iýður",
segir einhvers staðar. En lög
geta verið tvíræð — “ Með
lögum skal land vort byggja,
en með ólögum eyða“, sagði
hinn spaki Njáll.
Vlð íslendingar búum við
marga lagabálka og erura að
því leytinu til ekki „lagalaus
lýður". En við getum ekki
framfylgt nema hluta þeirra
refsinga, sem dæmdar eru á
grundvelli okkar lagabálka.
1 mörgum tilfellum sér vald
það, sem um framkvæmd refs
inga á að annast, ekki annað
fært en yfirgnæfa dómsvald-
ið og gera úrskurð þess að
engu. 1 reyndinni erum við
íslend'ingar því „lagalaus lýð
ur“, þrátt fyrir lagabálkana,
sem sumir hverjir eru orðnir
í framkvæmdinni ólög ein.
SUMARIð 1963 var í sam-
bandi við svokallaða Skál-
holtshátíð veitt almenn náð-
un sakamanna. — Þyrfti sjálf
sagt víða að leita til að finna
sambærilega forsendu fyrir
notkun á náðunarvaldinu. —
Ekki er þeim, sem þetta rit-
ar, kunnugt um, hversu mörg
fangelsisár voru strikuð út
þá, en rannsókn, sem gerð
var hjá Sakadómi Reykjavík
ur kring um 1. desember sl.
leiddi í ljós, að af dómum,
sem kveðnir voru upp við það
embætti á tímabilinu frá
„Skálholtsnáðuninni“ til árs-
loka 1967, reyndust óúttek-
in fangelsisár samtals vera
um 60 (og er þarna þó að-
eins um óskilorðsbundnar
refsingar að ræða). Á sl. ári
námu dæmdar óskilorðs-
fyrir Sakadómi Reykjavíkur
samtals um 67 fangelsisárum.
Hér á landi er fyrir hendi
eitt ríkisfangelsi, þar sem
hægt er að láta afbrotamenn
afplána farigelsisrefsingar.
Þetta íanigelsi, sem reyndar
ber heitið Vinnuhæli ríkis-
ins að Litla-Hrauni, getur nú
tekið við 29 föngum í senn.
Fyrir Sakadómi Reykjavíkur
einum voru því á sl. ári
dæmd rösklega helmingi fleiri
(ífskilorðsbundin fangelsisár
en tök eru á að framfylgja.
Og ef gera ætti hreint fyrir
dyrum í þessum efnum núna
tæki fjögur ár rúm að fram-
fyilgja þeim refsingum, sem
þegar hafa verið dæmdar. —
Á meðan mættu auðvitað eng
ir nýir dómar bætast við!
Vissuiega telst eðlilegt,
að einhver hluti dæmdra refs
inga verði aldrei afplánaður,
til þess geta legið ýmsar á-
stæður: Dómþoli verður al-
varlega sjúkur, deyr eða verð
ur á annan hátt ófær um að
taka út refsingu sína, og svo
geta náðanir komið til. Þessi
óafplánaði hluti getur þó
aldrei orðið mjög verulegur
eða meirihluti, nema því að-
eihs, að náðunarvaldinu sé
misbeitt.
Stjórnarskrá fslands mælir
svo fyrir, að forseti lýðveld-
isins náði menn og veiti al-
menna uppgjöf saka. Dóms
málaráðherra gerir þó tillög-
ur um allar slíkar embættis-
gjörðir og er náðunarvald-
ið því raunverulega í hans
höndum og hans ráðuneytis,
því að vart mun hafa komið
fyrir, að foresti setti sig upp
á móti óskum dómsmálaráð-
herra í þessum efnum.
Getuleysi okkar til að fram
fylgja lögum og rétti í land-
inu hefur óhjákvæmilega leitt
tiil fleiri náðana en æskilegt
má telja og grunur leikur á,
að framangreind heimild
stjórnarskrár lýðveldisins ís-
lands hafi oft á tíðum verið
misnotuð með ótímabærum og
of mörgum náðunum. Liggur
í augum uppi, hver áhrif slík
misnotkun hefur á 'lög og rétt
í landinu auk þess sem hún
lýsir lítilli virðingu fyrir
æðsta embætti landsins.
Handahófskenndar og ó-
tímabærar lausnir saka-
manna eru staðreynd og leiða
oft til þess, að þessir saka-
menn fremja ný afbrot, þegar
þeir samkvæmt dómi ættu að
sitja bak við lás og slá!
Nýlega var handtekinn
maður, sem hafði falsað og
selt ávísanir fyrir tugi þús-
unda króna. Tuttugasta des-
ember sl. lét dómsmálaráðu-
neytið mann þennan lausan
af Lifla-Hrauni og átti hann
þá eftir rúma 60 daga af
þeim dómi, sem hann var að
taka út. En ekki nóg með
það. Hann átti inni annan
dóm upp á rúmt ár, þannig
að ástæða virðist hafa verið
til að láta mann þennan sitja
svolítið lengur inni. Nei,
landsins að vera fólkinu það
aðhald, sem lög ávallt eiga
m.a. að vera ... “ en með ó-
lögum eyða“, sagði Njáll.
Við þurfum ekki að leita
lengi til að finna glögg
dæmi um þessi áhrif. Veiðar
í ís'lenzkri landhelgi varða
við lög, sem dómstólar lands-
ins hafa lengi dæmt eftir. Fá-
um ef nokkrum, þessara
dóma var framfylgt. íslenzk-
hann er látinn laus og þrem-
ur vikum síðar handtekinn
fyrir sama brot og áður, þann
ig að nú bætist þriðji dóm-
urinn við! Hver borgar svo
fé það, sem maður þessl not-
aði tækifærið til að svíkja út
á meðan hann lögum sam-
kvæmt átti að sitja í fang-
elsi?
EN það er ekki aðeins að
getuleysið til að framfylgja
lögunum skaði dómstóla lands
ins heldur afvegaleiðir það
fólkið í 'landinu líka.
Almenningur missir trúna á
lög, sem hann sér virt að vett
ugi, og um leið hætta lög
áþreifanlega varir, að það
sem hét ólög, þegar íslenzkir
áttu í hlut, hét vissulega lög,
ef hægt var að koma þeim
yfir útlendinga. Virðing er-
'lendra fyrir íslenzkum lög-
um og íslandi fór þverrandi
en íslenzkir fyrirmenn gum-
uðu á erlendri grund af
„elzta þjóðþingi í heimi“ og
þágu „lof“ fyrir.
Annað dæmi: Ölvun við
akstur varðar við lög á ís-
landi og nái áfengismagnið
vissu marki gera þau lög ekki i
ráð fyrir vægari refsingu en
varðhaldsdómi. En um leið og
dómarinn íklæddur skikkju
réttlætisins, kveður upp dóm
samkvæmt þessum lögum
„Með lögum skal land byggja ...
ir skipstjórar hættu að taka
nokkurt mark á þessum lög-
um og virtu þau að vettugi.
Sögur um djarfleg landhelg
isbrot urðu ein meginuppistað
an í íslenzkri fyndni og al-
* menningur hló dátt að. Lög
landsins voru fótum troðin í
orði og á borði. En svo var
höfuðið bitið af skömminni
og til þess notað 50 ára full-
veldisafmæ'li landsins, öllum
landhelgisbrjótum voru gefn-
ar upp sakir. Og nú
dundi landið við skellihlátra
fólksins.
En um leið og þessi þró-
un átti sér stað á íslandi
urðu erlendir fiskimenn þess
verður hann eiginlega að játa
að dómurinn sé í rauninni
marfeleysa. Að vísu er hann
kveðinn upp samkvæmt ís-
lenzkum lögum en fram-
kvæmdaváldið (dómsmálaráðu
neyfið) er ætíð fúst til um-
ræðna um náðun gegn
greiðslu tiltekinnar sektar-
upphæðar. — Og dómþolinn
brosir auðvitað fullur skiln-
ings á framgangi laga og rétt
ar á íslandi. Samkvæmt
stjórnarskránni er dómsvald-
ið hjá dómendum. Vitanlega
er ætlunin að svo sé í reynd,
en eigi aðeins á pappírnum.
Framhald á bls. 15
Guðm. G. Hagalín
skrifar um
BÓKMENNTIR
Tuttugu ár í útlegð
Óskar Aðalsteinn: Úr dagbók
vitavarðar. Iðunn. Valdimar
Jóhannsson. Reykjavík. 1968.
HÖFUNDUR þessarar bókar,
Óskar Aðalsteinn, hefur nú á
vori komanda „legið lengur úti“
en Grettir Ásmundsson — eða
rétta tvo áratiuigi. Hann varð vita
vörður í Látravík, austan Horn-
bjargs, vorið 1947, en hinn 1.
maí það vor varð hann 28 ára.
í Látravík var hann þrjú ár, en
varð síðan eftir tveggja ára dvöl
á ísafirði vltavörður í Keflavík,
sem iskerst inn á mi'lli hinna
hrikalegu fjaila, Galtar, norðan
Súgandafjarðar, og Öskubaks, er
akilur hina þröngu Keflavík og
hina víðlendiu og til skamms tíma
allfjöllbyiggðu Skálavlk, sem nú
er komin í eyði. Fram á þessa
öld var 'búið myndarlega á Gelti,
yzta bæ við norðanverðan Súg-
andafjörð, og þó að tröllavegur
sé þangað úr Keflavík, annað
tveggja yfir hátt fjall eða undir
bröttum og skriðuigjörnum sjáv-
arhömrum, þar sem sæta verður
sjávarföllum sakir forvaða, var
þó mikill munur fyrir Keflavík-
urbóndann að eiga þar víst skjól
og aðhlynningu eða að eiiga sér
ekkert athvarf á allri leiðinni úr
Keflavík og inn að Norðureyri,
sem er beint á móti kauptúnimu
Suðureyri ...... Þá er og svo
brimasamt í Keflavík, að ekki er
ávallt að því hlaupið, sízt fyrir
einyrkja, að bregða sér sjóleiðis
til næstu nágranna.
Óskar Aðalisteinn var aðeins
tvítugur, þegar fyrsta bókin kom
frá hans hendi — og einungis
tveimur árum seinna kom frá
homum hin stutta, en sérstæða og
vel gerða saga, Grjót og igróður.
Næsta skáldsaga hans var Húsið
í Hvamminum, sem lesið var í
útvarp sumarið 1908 og hlaut
miklar vinsældir. íÞegar hann
gaf út þá sögur, var hann 25 ára
gamall. Síðan hefur hann verið
Óskar Aðalsteinsson.
sískrifandi, og er Úr dagbók vita-
varðar fjórtánda bók hans. Af
síðari bókum hans er bezt gerð
Skáldsagan Kosningatöfrar, sem
út kom árið 1958.
Þessi síðasta bók Óskars er
ekki skáldsaga, heidur allsundur
leitir þættir að efni, gerð og gæð-
um. Fyrir mörgum árum skrifaði
Óskar og gaf út 'bækling, sem
heitir Saga Gísla Brimness, og
hluti af þeim bæklingi fyllir 36
síður þessarar bókar. Saga Gísla
á alls ekki heima í bókinni
og auk þess er margt í henni með
slíkum ólíkindum, að frekar
mætti kalla það „háð en lof“,
þótti hvorki sögumaðurinn né
söguritarinn hafi til þess ætíazt.
Þarna er og þáttur af hinum
merka og sérkenni'lJega Marthiní-
usi Simson, Ijósmyndara á ísa-
firði. Sá þáttur er sknáður, þá
er Óskar átti heima á ísafirði,
og á ekkert skylt við dvöl hans
eða annarra norður í Látravík
eða vestur í Keflavík, en hins
vegar er þátturinn vel skrifaður
og gefur furðu glöigga hugmynd
um æviferil Simsons, gerð hans
og hugmyndir um vandamíál til-
verunnar. Þá er og þarna greinar
korn um Sigurð Kristófer Pét-
ursson, sem hafði álhrif á Óskar
í bernsku hans. Þetta greinar-
korn er skýrt og skilmerkilega
skrifað, en höfundurinn gerir
enga grein fyrir því, á hvern hátt
eða að hvaða leyti Sigurður
Kristófer hafi mótað lílf hans og
liflsstefnu — það verður til dæm-
is alls ekki af greinarkorn-
inu, ráðið, að hinn vitri harm-
kvælamaður hafi átt þátt í því,
að ÓSkar Aðalsteinn hefur getað
sætt sig við að „liiggja úti“ í tutt-
ugu ár á þroskavænlegasa skeiði
ævi sinnar.
Allt öðru máli gegnir um þætt-
ina af hjónunum Bjargeyju Pét-
ursdóttur og Sigmundi Guðna-
syni og þáttinn Á Galtarvita.
Þeir eru þannig að efni, gerð og
anda, að þeir gefa þesisari bók
verulegt gildi.
Siigmundur Guðnason hafði I
þrjú 'ár verið vitavörður í Látra-
vík, þegar Óskar Aðalsteinn
réðst þangað. Fyrst flór Óskar
norður einn sínis liðs. Þá kynnt-
ist hann Bjargeyju Pétursdótt-
ur og hún sagði honum söigu sína
og um leið að nokkru sögu lífls-
baráttu fjölmargra annarra
fevenna og karla, sem byggðu um
aldir hinar harðbýlu Hornstrand-
ir. Þessi saga er sögð á aðeins 33
blaðsíðum, en 'hún er í öllu sínu
llátleysi ærið fróðleg og merki-
leg. Hún er saga ifiátæktar, jafn-
vel örbirgðar, átakanlegra þrek-
rauna og þungra harma, en einn-
ig furðutegs þre'ks og manndóms
og heilihuga ástar á hinurn tignu,
en hrikalegu og oftast harð-
leiknu átthögum, og ekki sízt er
hún glöggt dæmi þess, hvernig
íslenzk erfðamenning liffði aff 1
lágum hreysum, þar sem hún
varð Ijós, sem lýisti veginn tii
andtegrar þjálfunar og þroska og
yljaði svo, að jafnvel þá, sem
harðast var að þrengt, kól ekki á
hjarta.
Framhald á bls. 15