Morgunblaðið - 15.03.1969, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 15. MARZ 1909
17
Guðmundur Magnússon, prófessor:
Hugvekjn um EFTA
Erindi fiutt 13. marz á verzl
unarmálaráðstefnu Sjálfstæð-
ismanna.
Ég vil taka það skýrt fram,
að ég hef ekki haft aðstöðu til
þess að fylgjast náið með undir-
búningsrannsóknum í sambandi
við áhirf EFTA-aðildar á ís-
lenzkt efnahagslíf. Hins vegar
hafa mér verið látnar í té góð-
fúslega þær upplýsingar sem ég
hef óskað eftir hjá þeim, sem
næst málinu standa, sérstak-
lega Einari Benediktssyni, deild
arstjóra í Viðskiptamálaráðu-
neytinu, en hanr. flutti greinar-
gott erindi um þróun EFTA á iðn
þróunarráðstefnu Sjálfstæðis-
flokksins s.l. vor. Vísa ég einn-
ig til þeirrar bláu bókar, sem
EFTA-nefndin hefur látið frá sér
fara um þessi mál.
Aðalástæðan fyrir því, að ég
tók að mér að mæla nokkur orð
um Efta á þessum vettvangi er
sú, að ég hef í sambandi við
nám mitt átt þess kost að fylgj-
ast með stofnun EFTA og fram-
vindu mála í einu EFTA-ríkj-
anna, bæði í ræðu og riti, með
heimsóknum til fyrirtækja og
samtaka, og gegnum ritsmíðar
nemenda. Einnig hef ég nokkr-
ar vangaveltur í sambandi við
EFTA-umræður hér á landi, sem
mér or ljúft að koma á fram-
færi.
Verður fremur um hugvekju
að ræða en reiðilestur, eða talna
flóð, enda er ástæða til þess að
staldra heldur við það, sem aðr-
ir hafa ekki látið sér tíðrætt
um til að þreyta ekki þá, sem á
hlýða, með endurtekningum. En
þar með er á engan hátt gefið
í skyn, að það sem hér hverfur
í skuggann, sé ómerkilegra en
það, sem nú verður lýst.
Fyrstu hugvakarnir verða í
sambandi við markaðsbandalög
og iðnþróun almennt. Síðan mun
ég víkja að nokkrum hugrenn-
ingum í sambandi við markaðs-
öflun og sölustarfsemi. Þá koma
hughvatar í sambandi við ein-
stök atriði, se.n mönnum hafa
fundizt tortryggileg í sambandi
við markaðsbandalög eða frí
verzlunarsvæði. Að lokum mun
ég draga saman nokkrar niður-
stöður í sambandi við áhrif
EFTA-aðildar á utanríkisverzlun
fslendinga.
1. MARKAðSBANDALÖG
OG IðNÞRÓUN
Hvað skeður í litlu landi, þar
sem markaðssamtök myndast
umhverfis?
Útflutningur þess til umheims
ins hlýtur að gefa minna af sér
en ella, jafnvel þótt útflutnings-
magn sé óbreytt, þar eð tolla-
greiðslur verða að dragast frá
sölutekjum til þess að fá hrein-
ar tekjur vegna útflutningsins.
Ofan á þetta bættist, að keppi-
nautar innan bandalagsríkjanna
njóta tollverndar eða fríðinda,
og er því hætt við, að útflutn-
ingsmagn eylandsins dragist sam
an. Hvort tveggja leiðir tilminni
gjaldeyristekna, sem að minnsta
kosti til skamms tíma er ekki
hægt að bæta fyllilega upp með
sölu til annarra hnatta. Minna
verður um gjaldeyri til að greiða
með innflutning, svo að hann
dregst einnig saman, fyrr eða
síðar, eftir því, hversu mikið er
til í varasjóði, eftir lánstrausti
erlendis og áhrifum gengisfell-
ingar ef til hennar kemur, á eft-
irspurn og framleiðslu.
Heimaframleiðsla mundi verða
tekin upp á ýmsum vörum í smá-
um stíl. Ef gert er ráð fyrir
fullri atvinnu, þegar þróun-
in hefst, verður að flytja mann-
afla úr útflutniugsatvinnuvegum
yfir í heimaframleiðslu. Svo
fremi framleiðnin sé meiri í út-
flutningsatvinnuvegunum miðað
við rétt gengi, er óhagræði þess-
arar þróunar augljóst frá hags-
munasjónarhóli fjoldans. Læt ég
fundarmenn um að rekja sjálfa
áframhaldandi framvindu mála.
Framtakssömustu iðnfyrirtæk-
in munu ekki sætta sig við smæð
markaðarins, heldur setja á
stofn verksmiðjur í löndum
bandalagsríkjanna umhverfis.
Það gæti jafnvel farið svo, að
þessi dótturfyrirtæki yrðu hag-
kvæmari en heimavinnan, þannig
að þau færu að flytja inn vörur
til eylandsins og losa það við
heimavinnuna. Prófessor Ólafur
Björnsson hefur fjallað um hags
muni neytenda svo að ég leyfi
mér að hlaupa yfir þá mik-
ilvægu h'lið málsins.
Af ofangreindu er ljóst, að
einangrun utan verzlunarbanda-
laga er vægast sagt hættuleg,
svo að ég taki að láni lýsing-
arorð frá forsætisráðherra.
Eins og kunnugt er, þá er Is-
land eitt eftir OECD-landa auk
Spánar, án aðildar í einhverri
mynd að EEC eða EFTA, en
Spánverjar hafa lengi staðið í
samningum við EEC. Það sem
hér hefur verið rakið er yfir-
máta einfalt, en eigi að síður
lærdómsríkt. Það kemur skýrt í
ljós, og hefur reyndar legið til
grundvallar mörgum ummælum á
opinberum vettvangi, að frjáls-
um innflutningi fylgir sú skylda
eða kvöð, að útflutningur komi
á móti. Því er það algert hags-
munamál þeirra, sem vilja frjálsa
verzlun, að stuðlað verði að því,
að útflutningur dafni. Það er
oft vitnað til þess, hversu stór-
lega útflutningur Norðmanna
hafi aukizt við tilkomu EFTA.
En hvað um innflutning Norð-
manna? Jú, ekki óvænt hefur
hann aukizt svo til jafnmikið.
Það, sem verður að gera, er að
Iáta berast til bættra lífskjara
með stríðari vörustraumi.
Ef þið hafið einhvern tíma
velt því fyrir ykkur, hver sé
forsenda sú, er sköri framfarir
þjóða hvað bezt er mörg for-
sendan vitlausari en sú, að það
sé aðgangur að erlendum gjald-
eyri, sem þeim valdi.
Fríverzlunarsamningur land-
anna sjö, EFTA, nær einungis
til iðnaðarframleiðslu og ein-
staka sjávarafurða. Nokkurs
uggs hefur gætt í öllum löndum
um nokkrar sérgreinar á þessum
sviðum. Er ekki úr vegi að hug-
leiða lauslega, hvað hefur ráðið
iðnþróun nálægra landa.
Ég held, að óhætt sé að full-
yrða, að snar þáttur í iðnþró-
un, t.d. Svíþjóðar, var, að iðn-
bylting hafði átt sér stað í Eng-
landi og þar hafði myndazt
markaður fyrir framleiðslu Svía.
Sömuleiðis sjáum við glögglega,
að áhrif EFTA á útflutning
Norðmanna byggjast á nálægð
við sterkan markað, enda hefur
útflutningsaukningin að lang-
mestu leyti farið til Svíþjóðar.
Þarna kemur reyndar fleira til
greina, sem vert er^ að hafa í
huga fyrir okkur. f háþróuðu
iðnaðarþjóðfélagi borgar sig til
tölulega bezt að einbeita sér að
fjárfrekri framleiðslu í stórum
stíl, sérstaklega þar sem launa-
kostnaður vill vera hár í slík-
um ríkjum, og sums staðar, eins
og hjá Svíum, hefur verið skort
ur á vinnuafli, en þeir hafa orð
ið á ýmsum skeiðum að flytja
inn Júgóslava, Tyrki, Grikki og
íslenzka lækna. Er þá tilvalið
fyrir Norðmenn og aðra að sér
hæfa sig á vanræktum sviðum
aug sérsviða. Þannig kemst viss
verkaskipting á á milli land-
anna. Háþróaða ríkið sér um
runuframleiðsluna en hitt ríkið
sér um framleiðslu í minni stíl
og — eða hlutaframleiðslu, sem
seld er til samsetningar í hinu
landinu.
ÍÞeir, sem vel eru að 3ér um töl
ur, munu spyrja, hvort vöxtur
útflutnings Portúgala afsanni
ekki þessa nálægðarkenningu, ef
ég má kalla hana svo, en út-
flutningsaUkning Portúgals er
mæld í hundruðum prósenta, og
er meiri en nokkurs annars
EFTA-ríkis. Því er til að svara,
að sú tala er gott dæmi um, að
táka ber tölur með fyrirvara'
Það hefur verið hagkvæmt fyrir
t.d. Svía að stofna fyrirtæki í
Portúgal sökum lágs launakostn
aðar. Þessi framleiðsla reiknast
svo sem útflutningur Portúgala.
Nú hefur EFTA-samstarfið
tekizt betur en búizt var við,
því til þess var stofnað utan
gátta í hallæri, þegar nokkur
lönd komust ekki inn í EEC
enda þótti þeim ekki girnilegt
að kasta sálu sinni í poka inn
fyrir hliðið til de Gaulle. f á-
framhaldi af því, sem hér hefur
verið sagt, vil ég bæta því við,
að EFTA samstarfið hefur teíkizt
Guðmundur Magnússon.
vonum framar, þrátt fyrir veika
stöðu Englands á efnahagssvið-
inu. Það er ástæða til að ætla,
að Englendingar séu að rétta úr
kútnum, og ætti það að geta
orðið nýr vaxtarbroddur verzl-
unar innan EFTA.
Ég álít að við verðum að hafa
hraðann á til að komast í
EFTA, því að það getur í mörg
um tilvikum verið erfiðara að
hasla sér völl, þar sem aðrir
hafa klázt áður. Það er svipað
og að taka þátt í hlaupi, þar
sem allir aðrir hafa forskot.
Máli mínu til frekari stuðnings
má taka mælikvarða á markaðs-
hindranir, sem ég mun víkja að
í næsta kafla.
Inn í fríverzlunarmálið bland
ast óskir um áhættudreifingu,
en margir okkar eru þess sinnis.
Svíar hafa t.d. um langt skeið
flutt nokkurn vcginn út til helm
inga trjávörur á ýmsu vinnslu-
stigi og málmvörur á mismun-
andi vinnslustigum. Þessir vöru
flokkar hafa sjaldnast orðið fyr
ir verulegu hnjaski á heims-
markaðnum samtímis. Sömuleiðis
er svo komið hjá Dönum, að þeir
flytja út landbúnaðarafurðir og
iðnaðarvörur jöfnum höndum.
Svo að ég byggi á einhverju,
sem ég hef rannsakað sjálfur,
þá má sýna fram á það fræði-
lega, að það getur verið æski-
legra að framleiða margar vöru
tegundir samtímis við skilyrði ó-
vissu í tilvikum þar sem slíkt
mundi aldrei vera heppilegra en
sérhæfing í framleiðslu á einni
vörutegund við skilyrði fullkom
innar vissu.
Að síðustu í sambandi við iðn
þróun almennt, þá snúa oft svart
sýnismenn dæminu við í útflutn
ingsumræðum og spyrja, hvort
unnt sé að nefna dæmi um is-
lenzkar iðngreinar, sem eru sam
keppnisfærar við erlenda keppi-
nauta. Ég vil í því sambandi
einungis nefna, að það er mis-
skilningur, að verzlun milli
landa geti ekki átt sér stað til
hagræðis fyrir þau bæði, enda
þótt annað landið hafi algera
yfirburði á öllum framleiðslu-
sviðum. Það, sem skiptir máli,
eru hlutfallslegir, en ekki alger
ir yfirburðir.
2. MARKAðSÖFLUN OG
SÖLUSTARFSEMI
Margar hugmyndir hafa vakn
að í sambandi við þróun nýrra
iðngreina hér á landi. Einnig
hafa verið ræddar áætlanir
í sambandi við þróun þeirra
atvinnuvega, sem nú eru stund
aðir og vöxt vinnuafls og skipt-
ingu þess á framleiðslugreinar í
framtíðinni. Stóriðja hefur ver-
ið ofarlega í hugum landsmanna
og hefur þar ekki verið setið við
orðin tóm.
Margt er nýstárlegt í sambandi
við sumar þær hugmyndir, sem
fram hafa komið, og verða vitr
ustu og framsýnustu menn að
leggja þar saman, svo að sem
mest gagn verði fyrir land og
þjóð. Það, sem mig langar til
að ympra á í þessu sambandi,
eru atriði, sem skipta máli,
hvaða framleiðsla svo sem verð
ur fyrir valinu, þ.e.a.s. markaðs
leit og sala.
Hvað viðvíkur markaðsöflun,
vil ég drepa aftur á mælikvarða
á markaðshindrun, en torveldi í
sambandi við að komast inn á
markað fyrir ákveðna vöru skipt
ir auðvitað máli, ekki sízt með
tilliti til sölu á nýjum vörum
eða nýjungum. í grófum dráttum
má hafa eftirtalda mælikvarða á
markaðshindrun:
1) Hæsta verð, sem unnt er að
halda uppi, án þess að ný fyrir
tæki streymi inn í viðkomandi
iðngrein, Sbr. muninn á einok
unarverði og verði samkvæmt
frjálsri samkeppni.
2) Skalalhagkvæmni. Hún er
háð framleiðsluforsendum og
markaðsstærð.
3) Aðra kostnaðaryfirburði
fyrirtækisins eða fyrirtækja,
sem fyrir eru á markaðnum. Yf-
irburðirnir geta átt rót sína að
rekja til þess, að eldri fyrirtæk
in hafa greiðari aðgang að mörk
uðum fyrir framleiðsluþátt eða
-þætti (hráefni, vinnuafl, fjár
rnagn), eða yfirburði í sölu (t.d.
vegna vörumerkis).
4) Möguleika til áhættudreif-
ingar.
Án þess að útskýra nánar
þessi atriði, tel ég, að við get-
um dregið þann lærdóm af
þessu, að markaðshindrun vegna
skalahagkvæmni og kostnaðar-
yfirburða verði því meiri fyrir
okkur, þeim mun meiri samrásun
og sérhæfing hefur átt sér stað
innan landa fríverzlunarsam-
bandsins. Þess vegna vil ég í-
treka það, að tíminn vinnur á
móti okkur. Nú eru góð ráð dýr,
sérstaklega ef þau er fljótvirk.
Missum ekki næstu keppinauta
úr augsýn.
í sambandi við örvun sam-
keppni og markaðshegðun, þ.e.
a.s. ákvarðanir verðs og gæða
og þvingun keppinauta, leyfi ég
mér að vísa til EFTA-reglugerðar
innar, en þar er að finna á-
kvæði um þessi atriði.
Það er ærið oft hálfur vand-
inn leystur með því að viður-
kenna fyrir sjálfum sér, hvar
maður er staddur. Ég held, að
við verðum að viðurkenna það af
dráttarlaust að við erum van-
þróaðir hvað skipulagðri
sölustarfsemi viðvíkur. Það
erum við hvorki einir um
né ástæða til að ætla, að
við getum ekki lært sölu-
mennsku. Vanrækslu á söluhlið
inni er e.t.v. hægt að skýra ineð
einblíningu á framleiðsluhliðina
sökuim innlendra aðstæðna,
nefnilega vegna þröngs markað-
ar, tollabyrði, verðbólgu, verð-
lagsákvæða og neikvæðra við-
horfa almennings til sölu-
mennsku. Um sérstaka þætti
verzlunarinmar hefur hér verið
fjallað af öðrum, enda ætla ég
mér ekki þá óbilgirni að fræða
ykkur um innlenda verzlunar-
hætti.
Því hefur verið slegið fram í
gamni, hjá nágrönnum okkar, að
Norðmenn hafi góðar hugmynd-
ir, Danir búi til úr þeim vörur,
en Sviar sélji þær. Hvað er þá
eftir handa okkur? Jú, við höf-
um keypt þær. Á þessu þarf að
verða breyting, a.mk. hvað. við
kermur síðasta lið. Það verður
ekki gert nema með söluörv-
andi aðferðum og markaðsrann-
sóknum. Sala krefst fjármagns,
mannafla og tíma. Langar mig til
að tína til nokkrar tölur í sam-
bandi við uppfinningar — þró-
un þeirra unz þær komast í
sölu, og hvernig til tekst frá á-
góðasjónarmiði.
f nýlegri rannsókn hjá 50
bandarískum fyrirtækjum, kem-
ur fram, að af hverjum 58 upp-
runalegum hugmyndum, takist 1
vel frá ágóðasjónarmiði. Af
þessum 58 reyndust 12 samrým
ast efnum og ástæðum fyrirtæk-
is, af þessum 12 voru 7 taldar
gróðavænlegar, af þessum 7
lifðu 3 af framleiðslugæðastigið,
2 lifðu af markaðsforrannsókn-
arstigið og 1 tókst vel.
Aðrar rannsóknir hafa gefið
til kynna, að allt að 89 prs af
þeim vörum, sem koma á mark-
aðinn, standi ekki undir kostn-
aði.
I sambandi við tíma'lengd frá
frumhugmynd til söluvarnings
ér skeiðið álitið vera að með-
altali 10—15 ár. Er þetta í-
skyggilegt, sérstaklega með til-
liti til þess, að ástæða er til að
ætla að fjármagnsskortur sé
minni í Bandaríkjunum en hér,
a.m.k. á þessum sviðum.
Það, sem ég vil segja með
þessu, er ekki, að við séum von-
lausir, heldur að söluviðleitni
tekur tíma, og að við megum
ekki láta hugfallast, þótt eitt-
hvað mistakist. Það tilheyrir.
Að lokum í sambandi við
markaðsleit og sölu, þarf m.a. að
gefa gaum að eftirtöldum atrið-
um:
1) Það verður að gera for-
rannsóknir. Það er dauða-
dæmt að ætla sér að framléiða
vöruna fyrst og athuga síðan,
hvort hún selst.
2) Athuga þarf sérstök iðn-
aðarsvið, sem nálæg EFTA-
lönd vanrækja, annað hvort sök
um skalahagkvæmni, eða skorts
á vinnuafli með sérþekkingu
o.s.frv.
3) Það er ekki vist, að það
borgi sig að reyna að gína yfir
öllum markaði á ákveðinni vöru.
Yfirleitt er unnt að skipta slík-
um markaði í undirmarkaði með
mismunandi kaupgetu, vörunotk
un, o.s.frv., og viðhafa verðmis-
munun í skjóli aúlgýsinga m.m.
4) Að sjálfsögðu verðum við
að nota hliutfallslega yfirburði
okkar í framleiðslu, Það er
ástæða til að ætla, að hlutfalls-
legir yfirburðir okkar a.m.k.
til stóriðju, liggi í orku lands-
ins og nálægð við sjó, en þetta
tvennt vegur að meira eða minna
leyti upp á móti fjariægð lands-
ins frá markaði á stundúm. Því
ber að fagna viðbrögðum iðnað-
armálaráðherra í þessu efni, ekki
hvað sízt vegna þess að senni-
legt er, að mikilvægi þessara
hlutfallslegu yfirburða minnki
með framvindu tímans. Sér-
fræðingar telja að kjarnorku-
knúin ver verði orðin samkeppn
ishæf við raforku eftir 10—20 ár.
Ennfremur verða langleiðaflutn-
ingar með flugvélum allt ódýr-
ari, Þannig að eftir 20—40 ár
verður minna hagræði af því að
hafa verksmiður staðsettar við
sjávarsíðuna.
5) Höfum ekki oftrú á því, að
útlendingar kaupi iðnaðarfram-
leiðslu okkar, af því að hún sé
ís'lenzk. Heimurinn kaupir ekki
skipsskrúfuna af Svíum, af því
að John Ericsson fann hana upp,
heldúr af því að þörf er fyrir
hana.
Það er vitaskúld sjálfsagt að
nota íslandsnafnið, þar sem það
á við, þ.e.a.s. hefur sölugildi,
eins og í sambandi við íslands-
síld, lopa og klaka úr Vatna-
Framhald á bls. 20