Morgunblaðið - 22.03.1969, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 22. MARZ 1»G®
- 1 ISTI « , ÓKMEITIR - l ISTIR 801 ÍMEiTI IR - l ISTI R R m EÉTI R - L ISTIR
Á BJÖRTUM VÆNG
LJOÐ RANGÆINGA. Sýnis-
bók rangæskrar ljóðagerðar á
20. öld. 232 >ls. Goðsteinsút-
gáfan. Skógum 1968.
VORU Þingeyingar ekki fyrstir
til að safna aiþýðlegum kveð-
skap í héraði sínu og gefa út á
bók? Svo minnir mig. Þá hafa
aðrar sýslur farið að dæmi
þeirra og sent frá sér svipuð
ljóðasöfn. Nýjust eru Ljóð Rang-
æinga, ;em komu út fyrir næst-
liðin jól undir umsjá þeirra, Jóns
R. Hjálmarssonar og Þórðar
Tómassonar. Margt þaiflegt hafa
þeir unnið Rangæingum, Jón R.
og Þórður, og verður ritstjórn og
útgáfa þessarar bókar ekki neðst
á listanum.
- Bók eins og Ljóð Rangæinga
er fyrir ýmissa hluta sakir merki
legt lesefni og — athyglisvert. í
fyrsta lagi ber kveðskapur bók-
arinnar enduróm frá þjóðskáld-
unum á þeim tíma, sem hún nær
til. Alþýðukveðskapurinn er
mælikvarði á ljóða;mekk og
ljóðlestur almennings og gefur
ekki aðeins til kynna, hvernig
fólk yrkir, heldur einnig, hvað
það álítur vera ljóð.
í þessum rangæsku ljóðum
eru kvæði efíir sextíu og átta
höfunda (ma.gi:, sem e ga kveð
Erlendur Jónsson
skrifar um
Ei þótt reri út á sjó,
önnum kafinn var ’hann.
Alia daga ýsur dró
eða hrúta skar ’hann.
Þessi staka er haglega kveðin
og hnyttin og þó auðsjáanlega
ort með hliðsjón af, að munnlega
sé með hana farið; nýtur sín
miður á bók. Kjarninn er fólg-
inn í seinni hlutanum, fyrri hlut-
inn er aðeins tilhlaup undir
stökkið. Og sammerkt á þessi
vna með óteljandi slíkum, að
veigur hennar felst í orðaleikj-
um, sem framkalla fjarstæð, en
spaugileg hugmyndatengsl.
En þessi vísa Alberts telst eig-
inlega til undantekninga í Ljóð-
ufn Rangæinga, langflestir höf-
undanna hafa lagt heil kvæði tii
bókarinnar og sum býsna löng.
Sem sýnishorn þeirra og sam-
nefnari bókarinnar kemur mér
í hug erindi úr kvæði — fyrri
vísa af tveim — eftir Halldór
Jón Guðmundsson og heitir
Undir Eyjafjöllum:
Hér angar allt til stranda
í árdagsroða blæ,
og ylur heilags anda
fer yfir land os sæ.
Minn hugur vorleið velur,
í vonarörmum grær,
það blóm, sem ást mín elur
LJÓB
RANGÆ.INGA
Lestina rekur svo í þessum
rangæsku ljóðum Þórður Tóm-
a.son, og er það vel, að stafrófið
skipar honum þannig í heiðurs-
sæti bókarinnar. Þórður á þarna
eitt kvæði, Afmæliskveðju til
Auðuns Ingvarssonar, yfirlætis-
laust, en óivikið.
Ritstjórarnir, Jón R. Hjálm-
arsson og Þórður Tómasson, hafa
unnið gott verk og þarft með
samantekt og útgáfu þessarar
sýnisbókar. Að baki henni hillir
uppi rangæska víðáttu, sumar-
dýrð, gróðurangan og sveitasælu
eins fjölbreytilegasta og fegursta
héraðs þessa lands.
Erlendur Jónsson.
Ljúf minning lokkar fram
lindina tára.
Harmoníumhljóma við
hugar míns bára
lyftir sér lánni frá
lífið að sjá.
Mjúkan við mánaskin,
máttugan, þýðan, heyrði ég hljómadyn,
valdi mér vin.
Undi sér við einkabarn
ástríkur faðir,
BÓKMENNTIR
skap i bókinm, mundu fráleit-
lega telja viðeigandi að vexa kall
aðir ská:d). Meðai þsssara tæp-
lega jötíu höfunda e.u fáeir.
þjóðkunn ská.d, Þorsteinn Er-
lingsson, Gxiómundur Guðmunds
son og f.eiri, og hirði tg ekki að
ræða hé: hlutdei.d þsixra i bók-
inni, en !anga; að spjalla nokk-
uð um hina, sem eru áður lítið
eða ekki kunnir vegna skáld-
skapariðkana.
Um þá er það að .egja, að við
fyrstu sýn virð.st mér vera með
þeim gizka gott jaínræði. Fátt
er þa.na um stórbiolinn skáld-
skap, enda ekki heldu. við slíku
að búast. En jafnlítið er þarna
a£ iélegum ská'.dskap, og mælir
sú slaðreynd með dómgreind
höfundanna -jálfra: umsjónar-
mönnum svona lagaðrar útgáfu
hlýtur að vera vandi á höndum
að vísa á bug efni, sem þeir hafa
sjáifir faiazi efú:. Meðailag bók-
arinnar er óneitanlega dágóður
3g frambæri.egur kveðskapur.
En hver eru svo yrkisefnin?
Fiestir höfunda;nir hafa unn-
ð hörðum höndum fyrir brauði
;ínu, sumir -anga ævi? Yrkja
aeir um dagiegt líf sitt — amstur
jg önn hve; dagsins? Harla lítið.
Þvert á móii er sunnudagur og
íveitasæla í þessum rangæsku
jóðum. Höfundarnir sjá landið
neð rómantískum augum nítj-
mdu aldar ská.da. Jónas, Stein-
jrímur og sýmbóiistarnir frá alda
nótunum þiuma á bak við ljóð
>eirra. Þaðan hafa þeir heitar
tyrrMf.myndir: angandi blóma-
jrekkur, grær.a hvamma og sól-
[ylltan himin. ,
Sama máu gegnir um rang-
eska ást, hún er iíka nítjándu
ildar arfiír, Ijúf, hrein, ‘fölskva-
aus, en angurvær og tárum
kírð.
F»mgæingar eru líka trú-
ineigðir m-.nn. Beztu trúarljóð
>essarar bókar væru margfald-
ega tæk í sálmabókina, það er
ið ;egja, íi þau ekki þegar
-exið tekin upp í hana.
Hins vegar virðast mér Rang-
singar ekki mjög ástunda hag-
nælsku sem iþrótt. Ætli þeir
éu ekk: að því leyti öðru vísi
n Norðlendingar? Mér kemur
hug staka efdr Albert Jóhanns-
og aldrei bliknað fær.
Fjögur kvæði á Ólafur Túbals
í bókinni. Eitt þeirra heitir Þrá
og byrjar svona:
Ég sit niður við sæinn
og söngva heyri blíða,
þar aldan brotnar við bárusand
og blómin flétta rósaband,
en fuglar um loftin líða.
Ragnar Ófeigsson á þrjú kvæði
í bókinni. Eitt heitir Á gamlárs-
kvöld og er auðrjáanlega ort
undir nokkrum áhrifum frá
Matthíasi Jochumssyni,; lipur og
hreinn kveðskapur; upphafser-
indið hljóðar svo:
í himna helgidómi
mig hrífur stjarnaljómi,
er klökkum klukknahljómi
kvatt er gamalt ár.
Tognar lopi tíða,
lugir alda líða.
í ára straumnum stríða
er stundin dropi smár.
Steinn Sigurðsson er eldri í
hettunni. Hann yrkir meðal ann-
ars kjarnakvæði, sem heitir
Bærinn minn og hefst á þes-íari
vísu:
Man ég bjarta bæinn minn
frá bernskudögum,
þar sem rjáfrið söng af sögum,
sónargaldri, rímnalögum.
Skáldið saknar bernskunnar í
baðstofunni og laðar mynd henn-
ar fram í huga sér:
Upp við stafinn stóð I horni
stóll með bríkum,
djásn með skurði dráttaríkum,
dáðist ég að hagleik slíkum.
Ramur keimur af sveita-
mennsku er í þessum línum og
mætti vera meira af slíku í bók-
inni.
Og þá er hlutur skáldkvenn-
anna. Konur eru körlum færri í
Ljóðum Rangæinga. í>ær eru þó
engir hálfdrættingar á við karla,
sé á gæðin litið. Mér virðist Ing-
unn E. Thorarensen vera tilval-
inn fulltrúi skáldkvennanna í
Ljóðum Rangæinga. Minning
heitir eitt ljóð hennar, svo þýð-
ur, en gerðarlegur kveðskapur,
að ég get ekki stillt mig um að
tilfæra kvæðið hér allt, þrjú er-
indi:
Berst ég nú á björtum væng
bernsku til áca.
hrukku frá hjarta mér
hugmyndaraðir.
Litu gegnum ljóra þar
ljósandar glaðir.
Allt var svo ungt og nýtt,
unaðarblítt.
Mörgum ég ástvin ann,
öllum sem framar kveikti kærleikann.
horfinn er hann.
Man ég undir höndum hans
hljómana klingja,
æ þegar hugarhöll
hryggðin vill þyngja,
fagursunginn æskuóm
inn vil ég hringja.
Hlusta við helgan frið
hlið föður við.
Ef til vill aldrei þver,
atburður tímans, skýjum falinn fer,
alltaf þó er.
Tvær sýningar
Sýning Jens
Kristleifssonar
ÞEIR eru sárafáir íslenzkir
myndlistarmenn, sem eingöngu
helga sig graflist. Við eigum
teiknara, sem aðeins teikna, en
við eigum ennþá engan hóp lista
manna, sem marka sér ákveðinn
bás innan hins víðfeðma, graf-
íska sviðs. Raunar má fullyrða,
að vi'ð eigum engan viður-
kenndan myndlistarmann, sem
eingöngu fæst við graflist. ís-
lenzkir myndlistarmenn þurfa
víst allflestir að þreifa á sem
flestu, gengur illa að sérhæfa
sig, nema þá í málverkinu, og
því bíður málaranna engu síður
mikið verkefni en giaflistar-
manna.
Nú hefur það gerzt, að mjög
stutt hefur verið á milli sýninga,
sem eingöngu byggjast á hreinni
graflist, og sem eru að auki
sennilega einu sýningarnar, sem
settar hafa verið upp hérlendis
af íslenzkum myndlistarmönn-
um, þar sem aðrar aðferðir bland
a:t ekki einnig, er hér átt við
sýningu Einars Hákonarsonar í
Unuhúsi á sl. hausti og sýningu
Jens Kristleifssonar í Bogasal
Þjóðminjasafnsins, sem nú stend
ur yfir og hér vertSur fjallað
um. Þetta er auðvitað í sjálfu
sér mikil og merk framför og í
raun og veru tímamót — breikk
ar svið íslenzkrar myndlistar,
einkum vegna þess að báðir
þessir ungu menn hafa hlotið
gott veganesti til listsköpunar
og eru því menn, sem búizt er
við ýmsu af í framtíðinni og
miklar kröfur verða gerðar til.
Jens Kristleifsson er enn rót-
tækari í graflistarviðleitni sinni
en Einar að því leyti, að hann
virðist eingöngu vinna í dúk-
skurði cg markar sér því mjög
þröngt svið. Hann vir'óist kröfu-
harður í vinnu sinni, fer sér að
engu óðslega, og er það einmitt
aðalsmerki manna, sem búast
má við einhverju af í framtíð-
inni.
Þetta er hrein og bein mynd-
listarviðleitni og rís hátt yfir
meðalmennsku þá, sem hefur
einkennt sýningar nýbyrjaðs árs
— með örfáum undantekningum.
Sýningin er þó misjöfn, og Jens
er eðlilega undir áhrifum ann-
arra graflistarmanna, aðallega
þeirra Svend Wiig Hansen og
Palle Nielsen, en hann mun hafa
kynnzt list þeirra, er hann var
við nám í Höfn, en Jens hefur
skilyrði til þess áð hrista þessi
áhrif af sér, haldi hann ótrauð-
ur áfram. Það efaðist ég ekki
um, er ég virti fyrir mér eina
af hinum persónulegri myndum
hans líkt og nr. 20, „Leikur“,
sem er mjög hrein í útfærslu og
minnir raunar á gamlan trúar-
legan útskurð og hefur að vissu
marki svipuð áhrif og loftmynd-
ir Tiepolo. Þetta er sennilega
ferskasta mynd sýningarinnar
sökum þess léttleika, er ein-
kennir alla myndheildina. Þá
vöktu litlar, einfaldar og and-
stæðumiklar myndir líkt og nr.
13, „Þrá“, nr. 15 „Fræ“ og nr.
28, „Þorsti“, athygli mína, við
þær var gaman að staldra. Einn
ig vinnur sjálfsmynd lista-
mannsins mikið á við nánari
kynni.
í mörgum myndum finnst mér
Jens full óskýr og þokukennd-
ur, maður skynjar iðandi form
og lífrænan tilgang í formum,
og þetta orkar þannig á mann,
að maður leitar ósjálfrátt áð ein-
ÓLAFUR SIGURÐSSON SKRIFAR UM
KVIKMYNDIR
TÓNABÍÓ.
LEIÐIN VESTUR
(The Way West)
HÉR er á ferðinni kvikmynd,
sem er bæði vel leikin, vel skrif-
uð og vel gerð tæknilega. Hún
er hæfilega spennandi. Mátulega
mikið af ástamálum, lítilháttar
framhjáhald, en næstum rétt-
lætanlegt. Fórnfús ást í stónxm
stíl. Persónulegt hugrekki er al-
mennt, jafnhliða þrjózku, sem
þykja heppilegir eiginleikar í
sama manni, í myndum af þessu
tagi.
Með öðrum orðum, akemmiti-
lega gerð mynd, sem er óþæg-
indalaus með öllu að horfa á
hana. Meira en þetta get ég ekki
hrósað henni. Gallinn við mynd-
ina má segja að sé sá, að það
er þegar búið að gera svo marg-
ar eins. Allt sem skeður, hefur
skeð svo oft áður á tjaldi. Það
verður að vísu að játa, að þessi
er betri en flestar þær, sem á
undan fóru.
Myndin segir frá fóliki, sem
leggur af stað til Oregon, ti'l að
gerast þar frumbyggjar. Það e,
undir fprystu Kirik Douglas,
öldungadeildarmanns, sem þjáiaí
af ástarsorg. Það satna má segja
uim leiðsögumann þeirra, Roberi
Mitchum, sem syrgir indíána-
konu, sem hann var kvæntdr.
Leikur Mitchmm með einstakri
prýði í þessari mynd. Vex nú
vegur hans með hverri kvi'k
mynd og telst hann nú í hópi
beztu leikara. Ric'hard Wid-
mark leikur eirðarlausan land-
nema, sem flækist lengra og
lengra með fjölskyldu sína.
Hægt er að mæla með þessari
mynd, sem kvöldskemmtun og
jafnframt hægt að syrgja það
svolíiið, að allt það hæfileik?
og kunnáttufólk, sem að mynd-
inni 'hefur unnið, skyldi ekki
velja sér minna slitið efni.
AUSTURBÆJARBÍÓ.
TÍGRISDÝRIÐ
SÝNIR KLÆRNAR
(Le Tigre Se Parfume á la
Dynamite)
ÞESSI mynd er eitthvert sér-
kennilegasta fyrirbæri, sem ég
hef lengi rekizt á. Hún sameinar
frábæra gerð frá tæknilegu og
listrænu sjónarmiði, lélega og
einfeldnisleiga sögu, og engan
leiik, í skemmtilega og einstæða
heild.
Myndin er gerð af Claude
Chabrol, sem orðinn er kunnur,
sem einn af fremst.u mönnum í
hreyfinigu ungra franskra leik-
s jóra á siðari árum. Tekur
hann hér venjulega James Bond
stælingu og fer með hana þjálf-
uðum höndum. Kvikmyndatakan
er það, sem gerir myndina góða,
enda er hún í sérflokki.
Leikur er enginn. Á hinn
bóginn hlýtur að hafa þurft
þjálfað og harðskeytt lið, til að
leika í myndinni, því að aðrir
hefðu varla komizt lífs af.
Slagsmál eru þau stórbrotnustu,
sem ég man eftir að hafa séð
í kviikmynd og þannig gerð, að
ég get ekiki ímyndað mér að þau
séu nema að litlu leyti leikin.
Menn hljóta að hafa fundið til,
þegar svipuhögginn dynja á
þeim.
Myndin er gerð af lítilli al-
vöru og er sjálfsagt ætlað að
vera háð um allar James Bond
myndir og hundruð stælinga.
Fjallar hún um aðgerðir njósn-
ara og smyglara í frönsku
Guyönu. Stendur fyrir dyrum
s'órkostlegt smygl á úraníum,
og eins og svo oft áður er það
Þióð'verji, sem dreymir um Ijós-
hærða hávaxna menn, sem
stendur fyrir ósómanium.
Viðstaddur á staðnum er
Tígrisdýrið — Louis Rapiere —
leik'nn af Roger Hanin, sem hér
hefur sézt í nokkrum lélegum
myndum ti'l þessa. Auk hans eru
njósnarar frá Bandaríkjunum,
Bretlandi, Rússlandi og Kína,
vel klæddur og kurteis hópur,
sem heldur saman.
Það má horfa á þessa mynd.
annaðhvort sem háð, eða sem
h^sar og hafa gaman af henni í
báðum tílfellum. Sú staðreynd
að hún fckk guiiverðlaun á kviik
mvnda^átíAinni i Cannes, segir
meira mm kv'lkmyn.delhátíðina en
þp.ð segir um myndina.
— ós.