Morgunblaðið - 03.04.1969, Blaðsíða 16

16
MORGÚNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 3. APRÍL 196«
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 3. APRÍL 1969
17
tíltgiefiandi H.f. ÁrváfcuT', Reykjavdfc,
Fxiamfcvæmdaatj óri Haraldur Sveinsaon.
'Eitstjórax' Siguröur Bjarnason frá Vig'utt*.
, Matthías JoŒxanniesslen.
Eyjóltur Konráð Jónssion.
Eitstjómarfullteúi Þorbjörn GuðtoundsBon.
ítréttaisitjóri Björn JóhannsEon. .
Auglýsiingastjóri Árni Garðar Kristinsson.
Eitstjórn Og afgreiðsla Aðalstræti 6. Sími 19-100.
Auiglýsingaa’ AðaHstræti 6. Sími 22-4-80.
Ájsfcriftargjald fcr. 100.00 á mánuði innanlaads.
í lausasöiu kr. 10.00 eintakið.
KUNNA ISLEND-
INGAR FÓTUM
SÍNUM FORRÁÐ?
IT'ramundan eru kyrrlátir dag
* ar dymbilviku og páska-
helgi. Þá gefst gott tækifæri
til þess að skoða hug sinn,
hugleiða vandamál þjóðar
„ sinnar og eigin aðstöðu.
Sú spurning hlýtur að rísa
í huga hugsandi fólks, hvort
við íslendingar höfum kunn-
að fótum okkar forráð á
sviði efnahagsmála. Stórkost-
legar framfarir hafa orðið í
landinu á öllum sviðum þjóð-
lífsins. Efnahagur almenn-
ings hefur stórbatnað og lífs-
kjörin jafnast að miklum
mun. Mun óhætt að fullyrða
að í fáum löndum séu lífs-
kjör fólks jafn jöfn og hér á
landi.
Þessu er að sjálfsögðu
ástæða til þess að fagna. En
með þessum staðreyndum er
ekki öll sagan sögð. Lífskjör
íslendinga hvíla í dag á alltof
veikum grundvelli. Atvinnu-
líf okkar er mikils til of fá-
breytt og háð sveiflum ár-
ferðis til lands og sjávar.
Þegar vel aflast og afurða-
verð er sæmilegt höldum við
að við getum gert allt í einu.
Þá kunna hvorki einstakling-
ar né hið opinbera sér hóf.
Þegar dregur úr aflabrögðum
eða aflabrestur verður og
verðfall á afurðum, kemur í
ljós að boginn hefur verið
sþenntur of hátt. Allt of
miklar kröfur hafa verið
gerðar á hendur hinu fá-
breytta atvinnulífi og bjarg-
ræðisvegum.
★
Þetta er ein meginástæða
þess að gengi íslenzkrar
krónu hefur fallið með
nokkurra ára millibili og
stundum jafnvel oftar en einu
sinni á ári. í lok síðustu
heimsstyrjaldar var amerísk-
ur dollar skráður hér á kr.
6.50. Nú eru rúmar 88 krónur
í dollarnum.
Það er sannarlega ekki að
furða, þótt margir spyrji með
ugg í huga: Hve lengi getur
þetta gengið svona?
Á íslenzk króna að verða
að engu? Ætlum við ekki að
* stinga við fótum, áður en
grundvöllurinn undir afkomu
okkar er hruninn?
Heiðarlegar og ábyrgar til-
raunir hafa verið gerðar hvað
eftir annað til þess að stöðva
þessa óheilla framvindu í ís-
lenzkum efnahagsmálum.
Árangur þessara tilrauna
hefur stundum orðið góður,
eins og t.d. eftir gengisbreyt-
ingarnar 1950 og 1960. Þá
tókst á skömmum tíma að
skapa jafnvægi í efnahagsmál
unum, stórauka framleiðsl-
una og bæta lífskjör almenn-
ings verulega. En svo hefur
sigið á sömu ógæfuhliðina að
nýju. Kapphlaup hefur hafizt
milli kaupgjalds og verðlags,
og launþegar hafa talið sig
vera að tryggja hag sinn.
Einn góðan veðurdag hefur
svo þjóðin vaknað upp við
það, að atvinnufyrirtæki
hennar og útflutningsfram-
leiðsla var rekin með stór-
felldu tapi og ný gengisfell-
ing hefur dunið yfir.
Á þessi svikamylla að halda
áfram?
Á nú strax að byrja að
safna í nýja gengisfellingu?
★
Það hefur verið og er skoð-
un Morgunblaðsins að þær
vinnudeilur, sem nú standa
yfir eigi að leysa með því að
bæta aðstöðu hinna lægst
launuðu, án þess að hleypa
af stað nýju kapphlaupi milli
kaupgjalds og verðlags, sem
óðara mundi hafa í för með
sér nýja erfiðleika fyrir út-
flutningsframleiðsluna og at-
vinnufyrirtækin í landinu.
Óhætt er að fullyrða að
mikill meirihluti landsmanna
telji raunhæfa kjarabót hinna
lægst launuðu vera hyggi-
lega og sanngjarna ráðstöfun.
En hinir svokölluðu leiðtogar
veifa hinu mikla valdi stétta-
samtaka sinna og telja vísi-
töluskrúfuna hið eina sálu-
hjálplega.
í Finnlandi hefur sam-
steypustjórn jafnaðarmanna,
kommúnista, og Bændaflokks
ins afnumið vísitöluuppbætur
á laun. Það fyrirkomulag var
að tröllríða finnsku efnahags-
lífi. Nú eykst útflutningur
Finna og atvinnuástand batn
ar í landinu.
★
Þetta er það sem gæti
gerzt á íslandi ef við aðeins
kynnum fótum okkar for-
ráð, ef við aðeins vildum bíða
eftir því að útflutningsfram-
leiðslan fengi tækifæri til
þess að rétta við eftir hin
miklu áföll, aflabrest og af-
urðaverðfall undanfarin 2 ár.
Morgunblaðið óskar ís-
lenzku þjóðinni gieðilegrar
páskahátíðar, velfarnaðar og
þroska.
FYRIR tuttugu árum — 4. apríl, 1949 —
undirrituöu utanríkisráöherrar tólf fullvakJa
og sjálfstæðra ríkja bandlagssamning í
Washington, höfuðborg Bandarikjanna. Rík-
in voru Belgía, Kanada, Danmörk, Frakk-
land, ísland, italía, Luxembourg, Holland,
Noregur, Portúgal, Stóra-Bretland og Banda-
rikin. Þeím var fullljóst, hvað í þessum
samningi fólst. Verið var að leggja grund-
völ! að umfangsmesta sameiginlega varnar-
kerfi, sem um aat. Þetta var upphaf Norð-
ur-Atlantshafsbandalagsins, og í undir-
skriftum ráðherranna fólust gagnkvæm
varnartengsl nýja og gamla heimsins.
Næsta skrefið var mjög þýðingarmikið;
hrinda varð samþykktunum í framkvæmd.
Koma á fót stofnun, sem gæti tekið það
hfutverk að sér — tafarlítið. Það var sjálf
yfirstjórnin, með æðstu völd í höndum
Norður-Atlantshafsráðsins, sem enn fer
með þau. Tuttugu árum siðar er ráðið enn
hornsteinn Norður-Atlantshafsbandalagsins
(NATO). í því sitja fastafulltrúar allra að-
ildaríkjanna (sendiherrar), og það kemur
saman að minnsta kosti einu sinni í viku.
Kalla má ráðið saman til fundar með mjög
skömmum fyrirvara, gerist þess þörf.
Tvisvar eða þrisvar á ári eru haldnir ráð-
herrafundir bandalagsins, í höfuðborgum
aðildarríkjanna.
NATO byggir á samstarfi ríkisstjórna. en
ræður þeim ekki, og þvi eru allar ákvarð-
anii fastaráðsins teknar í sameiningu. 9.
grein bandalagssamningsins kveður svo á,
að ráðið megi setja á stofn „þær undir-
Commander Europe — SACEUR), með
eigin aðalstöðvar). Dwight D. Eisenhower,
hershöfðingi og siðar forseti Bandarikjanna,
ræða víðáttumesta stjórnarsvæðið, sem
náði allt frá nyrsta oddi Noregs til austur-
landmæra Tyrklands — var fengin í hendur
æðsta yfirmanns Evrópu (Supreme Allied
tók fyrstur við þvi embætti.
Atlantshafsstjórn var einnig komið á fót.
Skyldi hún annast varnir á norðanverðu
Atlantshafi, og vera tengiliður Norður-
Ameríku og Evrópu. Ermarsund og suður-
hluti Norðursjávar skyldi vera á varnar-
svæði Ermarsundsstjórnar, sem lytí sömu-
leiðis sórstökum yfirmanni. Yfirmennimir
þrír, eða yfirstjórnendurnir, skyldu njóta
leiðsagnar hermálanefndar, en í henni skyldu
sitja yfirmenn herráða aðildarríkjanna. (Síð-
an 1966 hefur Frakkland skipað sérstakan
fuiltrúa til setu i nefndinni, og island, sem
engan her hefur, má skipa fulltrúa úr röð-
um embættismanna).
Á meðan unnið var að skipulagningu her-
málanna, voru athyglisverð spor stigin á
sviði stjórnmála. Bandalagsríkjunum fjölg-
aði — Grikkland og Tyrkrland bættust í
hópinn, og Vestur-Þýzkaland 1955. Við
þetta jókst styrkur bandalgsins, svo og
sjálft varnarsvæðið, og náði það nú mun
lengra austur á bóginn en áður.
AÐ HALDA VIÐ EININGU
Nauðsyn leiddi til þess, að fyrstu árin
var öll áherzla lögð á sjálft varnarkerfið.
Brátt kom þó í Ijós, að nauðsyn var einnig
nefndir, sem nauðsyn krefur". og getur það
þvi þannig lagað sig að aðstæðum, hverju
sinni.
ÞRÚUNARÁRIN
I fyrstu var stefnt að því, að hver og
einn gerði skil á sínu framlagi. Um var að
ræða að koma á fót sameiginlegu vamar-
kerfi, sem varið gæti bandalagssvæðið fyrir
árás. Þetta var mikið verkefni. Ástandið í
hermálum gaf ekki ástæðu til bjartsýni —
herir Evrópurikjanna voru í senn mannfáir
og vanmáttugir eftir^ hildarleik heimsstyrj-
aldarinnar siðari. Óskaplegur skortur var á
ffugvélum og flugvöllum. Á ýmsum sviðum
hermálanna rikti nánast stjórnleysi. Sov-
ézki herinn var þó álíka öflugur á þessum
tíma og á styrjaldarárunum. Er gengið var
að lausn þessara vandamála, var komið á
fót þremur yfirstjórnum hermála, og þeim
falið að semja sameiginlegar varnaráætlanir
fyrir þau svæði, sem um var að ræða.
Yfírstjórnin í Evrópu — þar var um að
á því að samræma sjónarmið í utanríkis-
málum, og stuðla þannig að sameiginlegri
afstöðu til sameiginlegra hagsmunamála.
Nefnd þriggja utanríkisráðherra — Gaetano
Martinos, frá (talíu, Halvards Lange, frá
Noregi, og Lesters Pearsons, frá Kanada,
nefnd, sem þekkt var undir nafninu „vitr-
ingarnir þrír" — gaf 1956 skýrslu, þar sem
lögð var áherzla á nauðsyn þess, að við-
ræður færu fram milli fulltrúa aðildarríkj-
anna um sameiginleg hagsmunamál á stjóm-
málasviðinu. Þeir bentu á, að þessi stefna
ætti að verða einn grundvallarþátta í stefnu-
mótun þjóðanna, og sögðu, „um einingu á
varnarsviðinu og sundrungu á stjórnmála-
sviðinu má ekki verða að ræða".
Síðan þessi skýrsfa var gefin, hafa við-
ræður aðildarríkjanna fímmtán aukizt frá ári
til árs, og starfsemi stjórnmálanefndarinnar
í sífeltu orðið þýðingarmeiri. Mikilvægi þess-
ara viðræðna hefur bezt komið í Ijós, er fá-
mennari aðildarbjóðir hafa óskað eftir að
láta í Ijós skoðanir sínar á ýmsum atriðum
afvopnunar, meðal annars útbreiðslu kjarn-
orkuvopna, áður en til viðræðna um þessi
mál hefur komið milli stórþjóðanna. An
NATO hefði ekki verið hægt að koma á svo
nánum viðræðum fimmtán þjóða. (Benda
má á, að gamla aðferðin, þ.e.a.s. að láta
fulltrúa tveggja þjóða ræðast við í einu,
hefði leitt til 105 funda).
SAMEIGINLEG ÚTGJÖLD TIL
SAMEIGINLEGRA VARNA
Mikið vandamál, sem horfast varð í augu
við á fyrstu dögum samstarfsins, var skort-
ur á margs konar mannvírkjum, meðal ann-
ars flugvöllum, höfnum og öðrum, sem
nauðsynleg voru. Þessi mannvirki varð auð-
vitað að reisa, og þau urðu að vera til
reiðu á ýmsum stöðum varnarsvæðisins;
landamæri réðu þar enqu. Kostnaðurinn var
hins vegar meiri en svo, að á færi ein-
stakra aðildarrikja væri. Til lausnar þessu
vandamáli var komið á fót kerfi, sameigin-
legu framkvæmda- og fjármálakerfi, sem
þekkt er undir nafninu „innra kerfið". Síðan
lögðu þjóðirnar fram fé til mannvirkja
bandalagsins, er vera skyldu í allra þágu.
Til þessa hefur verið varið 3.600 milljónum
dala til framkvæmda af þessu tagi.
Þetta kerfi er lifandi dæmi um mátt al-
þjóðasamstarfs. Gerðir hafa verið mörg
hundruð flugvellir, hafnarmannvirki, rat-
sjárstöðvar, skotfærageymslur og hvers
konar önnur mannvirki. Siðasta stórátakið
er varnarkerfi, rafeindakerfi, sem þekkt er
undir enska nafninu „Air Defense Ground
Envirenment" (NADGE), en er í reynd
varnar- og viðbragðskerfi, gerist óvinaflug-
vélar of nærgöngular. Samhæfðar stöðvar
verða að verki á öllu svæðinu frá Noregi
til Tyrklands. Kostnaðurinn er um 300
milljónir dala.
ÁHRIF HEIMKÖLLUNAR
FRANSKA HERLIDSINS
Er Frakkar ákváðu að hætta þátttöku í
varnarstarfinu, 1966, varð bandalagið að
horfast i augu við alvarlegt vandamál. Gera
varð breytingar á varnarskipulaginu, og
endurskipuleggja hlutverk hersveitanna í
Evrópu. Sá aðlögunarhæfileiki, sem þá kom
í Ijós. er gott dæmi um hagstæða og sí-
fellda þróun skipulaqsmála bandalagsins.
Flutningur aðalstöðvanna til Belgíu, og það
starf, sem þeim fylgdi, var mikið afrek.
Þarna var um að ræða að flytja aðsetur
rúmlega eitt hundrað þúsund manna, og
sömuleiðis varð að flytja um eina milljón
smálesta tækja og búnaðar. Þótt Frakk-
land tæki taki ekki lengur þátt í sameigin-
legu varnarkerfi bandalagsins, er ríkið þó
enn meðlimur samtakanna, og tekur virkan
þátt í umræðum og starfi á stjórnmálasvið-
inu.
ENDURMAT FRAMTiÐARVERKEFNA
Á svipaðan hátt og bandalagsríkin
reyndu að gera sér grein fyrir aðstöðu sinni
1956. er stjórnmálasamstarfið var til um-
ræðu — þannig voru á árunum 1966/67
endurmetin framtiðarverkefnin. Hve nauð-
synlegt var það? Hve mikil var aðlögunar-
hæfnin? Pierre Harmel, utanrikisráðherra
Belgíu, lagði til, að gaumgæfileg athugun
færi fram á stöðu bandalagsins, í Ijósi
breyttra aðstæðna. 1967 var niðurstaða
þessara athugana samþykkt af öllum að-
ildarríkjunum fimmtán. „Harmel-skýrslan",
eins og hún hefur verið nefnd, hefur þannig
orðið merkur áfangi í sögu bandalagsins,
á líkan hátt og skýrsla „vitringanna
þriggja", ellefu árum áður. I skýrslunni var
meðal annars lögð áherzla á að vinna bæri
að jafnvægi í samskiptum austurs og vest-
urs, og yrði það þáttur í viðleítni til þess
að vinna á komandi árum að lausn Evrópu-
vandamála. Þá var kveðið á um megintak-
mark bandalagsins; að koma á varanlegum
friði í Evrópu, þannig, að honum fyigdi
trygging fyrir öryggi ríkjanna. Á sjálfu
hernaðarsviðinu var hins vegar lögð áherzla
á, að vökunni yrði haldið, og varnir efldar,
þar sem þess er mest þörf, einkum á Mið-
jarðarhafi.
Harmei-skýrslan leiddi til frekari skýr-
greiningar á stefnu bandalagsins, ekki sízt á
vorfundi ráðherra þess í Reykjavík, vorið
1968 I yfirlýsingu þess fundar, sem tengd
var sjálfri aðalyfirlýsingunni, segir, að ráð-
herrarnir hafi lagt áherzlu á jafnhliða af-
vopnun Atlantshafsbandalagsins annars
vegar og Sovétríkjanna, og annarra ríkja
Varsjárbandalagsins, hins vegar. Yfirlýsing-
in gaf greinilega til kynna, að aðildarríki
Atlantshafsbandalagsins óskuðu þess, að
gagnkvæm fækkun í herliði færi fram. Var
þetta þannig orðað, að leiðtogum Sovétríkj-
anna væri augijóst.
Þessar tilraunir urðu að engu — að
minnsta kosti í bili. Aðeins tveimur mán-
uðum siðar, 20. ágúst 1968. réðst Rauði
herinn, ásamt herliði fjögurra annarra Var-
sjárbandalagsrikja. inn í Tékkóslóvakíu. Af-
leiðing þessa atburðar varð sú, að mönn- N
um varð enn einu sinni Ijóst, að frumverk-
efnt Atlantshafsbandalagsins — um stund-
arsakir, að minnsta kosti — var að efla
sameiginlegar varnir. Afleiðing innrásarinn-
ar varð meðal annarra sú, að boðuðum ráð-
herrafundi um áramótin síðustu var hraðað,
og hann haldinn um miðjan nóvember. I
Ijós kemur af yfirlýsingu hans, hve alvar-
legum augum ráðherrarnir litu þá ástandið,
en þeir voru á einu máli um nauðsyn þess
að efla varnirnar; auka í senn vopnabúnað-
inn og fjölga í herjunum. í yfirlýsingunni
var og að finna aðvörun til leiðtoga Sovét-
ríkjanna um, að Atlantshafsbandalagið
myndi ekki sitja hjá aðgerðarlaust, yrði ör-
yggi þess á einhvem hátt stefnt í voða.
Kom fram, að íhlutun Sovétrikjanna í mál-
efni Evrópu og Miðjarðarhafsríkjanna myndi
leiða til „alþjóðadeilu", sem haft gæti al-
varlegar afleiðingar".
FRAMTÍÐIN
Á tuttugu árum hefur Atlantshafsbanda-
lagið komið mörgu til leiðar. Það hefur
varðveitt friðinn á bandalagssvæðinu. og
leitt til öflugs. sameiginlegs varnarkerfis.
Kjarnorkuvopnabúnaður þess hefur leitt til
hemaðarjafnvægis austurs og vesturs. Þá
er óminnzt á framlag bandalagsins til frið-
ar, með því að leggja til afvopnun beggja
aðila. Þetta eru mikilvæg skref, sem koma
munu að gagni í framtíðinni — er ný vanda-
mál verða til.
Siaukinn viðbúnaður sovézks flota á Mið-
jarðarhafi hefur breytt aðstæðum á syðsta
hluta bandalagssvæðisins; hann sýnir greini-
Framhald á hls. 2#
Fánar bandalagsríkjanna fyrir framan aðalstöðvarnar í Brussel.
Þannig liggur fyrsta aðvörunarkerfi NATO-ríkjanna frá NorðUr-Noregi austur fyrir landamæri Tyrklands.