Morgunblaðið - 03.04.1969, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 3. APRIL 1969
• . • . - .• ' • t . .. y. . . o „ . " :
Þegar íslendingar undirrituðu
i ■ V "',, -
Á morgun, 4. apríl, eru 20 ár liðin frá því
að Atlantshafssáttmálinn var undirritaður
við virðulega athöfn í Washington. Með
undirritun samningsins var nýtt spor stig-
ið í þá átt að varðveita frelsi vestrænna
þjóða og lýðræði og stöðva útþenslustefnu
Stalíns, sem hafði lagt hvert Austur-Evrópu-
landið á fætur öðru undir veidi sitt.
I tilefni þessa merka afmælis sneri ég mér
til Bjarna Benediktssonar, forsætisráðherra,
og bað hann skýra lesendum Morgunblaðs-
ins frá aðdragandanum að aðild okkar að
Atlantshafsbandalaginu og undirritun sátt-
málans. Bjarni Benediktsson var, eins og
kunnugt er, utanríkisráðherra, þegar sátt-
málinn var undirritaður, og átti manna mest-
an þátt í að Island gerðist aðili að NATO.
En fyrst skulum við líta á Morgunblaðið frá
þessum tíma.
Þriðjudaginn 5. apríl 1949 segir í fimm
dálka fyrirsögn á forsíðu blaðsins, að sátt-
málinn hafi verið undirritaður í Washington
og „milljónir manna um heim allan fylgdust
með athöfninni, sem útvarpað var á 50
tungumálum". Og blaðið segir ennfremur:
„Meiri viðbúnaður hafði verið í sambandi
við þessa athöfn en nokkurn annan atburð
veraldarsögunnar. Útvarpsstöðvar og sjón-
varpsstöðvar tryggðu það, að fleira fólk gat
fylgzt með athöfninni en nokkru sinni áður
hefur orðið vitni að sögulegum atburði, en
henni var útvarpað á um 50 mismunandi
tungumálum, um brezkar, bandarískar, hol-
lenzkar og kanadlskar útvarpsstöðvar."
Þá segir Morgunblaðið frá því, að utan-
rlkisráðherrarnir 12, sem undirrituðu sátt-
málann, hafi verið fulltrúar 332 milljóna
manna, er byggja Atlantshafsríkin. „Ráð-
herrunum var fagnað ákaflega, er þeir gengu
inn I sallnn, með Ernest Bevin I broddi fylk-
ingar, og tóku sér sæti undir fánum hinna
12 þjóða", segir blaðið og heldur áfram:
„Dean Acheson, utanríkisráðherra Banda-
ríkjanna, bauð hina 11 starfsbræður slna
velkomna með stuttri ræðu og sagði m.a.:
„Þessi sáttmáli er aðvörun til þelrra, sem
hafa I hyggju að leggja út á hina hættulegu
braut árásarstyrjaldar."
Og hann bætti við:
„Atlantshafssáttmálinn er árangur af
margra alda sameiginlegri hugsun — sprott-
inn af blóði þúsunda hugrakkra karla og
kvenna, sem úthellt hefur verið. Þjóðir hins
nýja Atlantshafsbandalags munu ekki ein-
asta öðlast aukinn styrk og aukið þrek með
undirskrift sáttmálans, heldur allar þjóðir
heims, sem vilja frelsi og frið sjálfum sér
og öðrum þjóðum til handa.
Sá atburður, sem nú er að gerast, mun
hafa jákvæðar afleiðingar fyrir allar þjóðir,
og í æ ríkara mæli eftir því sem tímar líða."
Segja má að Dean Acheson hafi reynzt
sannspár í þessum orðum, því að Atlants-
hafsbandalagið hefur verið árvakur útvörður
þeirra tiltölulega fáu lýðræðisríkja, sem enn
eru í heiminum, og öflugur bakhjall þeim
þjóðum, sem leitazt hafa við að sporna við
útbreiðslu kommúnismans.
XXX
Bjarni Benediktsson var fimmti í röðinni
þeirra ráðherra, er undirrituðu sáttmálann,
og sagði þá:
„Þjóðir þær, sem nú eru að ganga í þetta
nýja bræðralag, eru að mörgu leyti ólíkar
hver annarri. Sumar þeirra eru hinar mestu
og voldugustu í heimi, aðrar eru smáar og
lítils megandi. Engin er þó minni né má
sín minna en þjóð mín — íslenzka þjóðin.
islendingar eru vopnlausir og hafa verið
vopnlausir síðan á dögum víkinganna, for-
feðra okkar. Við höfum engan her og getum
ekki haft.
island hefur aldrei farið með hernaði gegn
nokkru landi, og sem vopnlaust land hvorki
getum við né munum segja nokkurri þjóð
strið á hendur, svo sem við lýstum yfir, er
við gerðumst ein af sameinuðu þjóðunum.
Staðreynd er, að við getum alls ekki varið
okkur gegn neinni erlendri vopnaðri árás.
Við vorum þess vegna í vafa um, hvort við
gætum gerzt aðilar þessa varnarbandalags,
en svo getur staðið á að Island hafi úrslita-
þýðingu um öryggi landanna við Norður
Atlantshaf.
1 síðasta stríði tók Bretland að sér varnir
íslands, og síðan gerðum við samning við
stjórn Bandaríkjanna um hervarnir Islands
meðan á stríðinu stóð. Aðild okkar að Norð-
ur-Atlantshafssamningnum, sýnir að bæði
sjálfra okkar vegna og annarra viljum við
svipaða skipan og þá á vörnum landsins, ef
ný styrjöld brýst út, sem við vonum og
biðjum að ekki verði.
Tilheyrum frjálsu samfélagi frjálsra þjóða
En það er ekki aðeins þessi ástæða, sem
ráðið hefur afstöðu okkar. Við viljum einnig
láta það koma alveg ótvírætt fram, að við
tilheyrum og viljum tilheyra því frjálsa sam-
félagi frjálsra þjóða, sem nú er formlega
verið að stofna.
Að vísu er það rétt, sem ég áðan sagði,
að aðilar þessa samnings eru ólíkir um
margt. En það er einnig margt sem sam-
einar okkur traustum böndum. Sama hættan
ógnar okkur öllum í þeim heimi sem við
lifum, þar sem fjarlægðirnar eru horfnar,
er það áreiðanlegt að annað hvort njóta
allir friðar — eða enginn.
Allstaðar sömu upplausnaröflin að verki
Sömu upplausnaröflin eru hvarvetna að
sinni ömurlegu iðju. Allstaðar ásaka þau
okkur, sem erum að vinna fyrir friðinn, um
að við viljum spilla honum. Þegar samning-
ur þessi var ræddur á Alþingi íslendinga,
reyndu þessi öfl með valdi að hindra hina
fornhelgu stofnun í starfi sinu.
Slíkt ofbeldi hefur aldroi fyrr verið reynt
gegn hinu þúsund ára gamla Alþingi Islend-
inga. Sá afvega leiddi hópur, sem þetta
reyndi, þóttist með köllum sinum vera að
hrópa á frið. Þetta framferði að kasta grjóti
með höndunum, en hrópa á frið með vör-
unum, er hvorki í samræmi við arfleifð Is-
lendinga né vestræna menningu. Allir vit-
um við, hvar slíkir hættir eiga upptök sin.
Heiminum stafar sannarlega ekki meiri
hætta nú af öðru en þessu hugarfari.
Tilheyrum sömu menningu
En það er ekki aðeins þessi ógnun við
heimsfriðinn og velferð mannkynsins, sem
sameinar okkur. Það er heldur ekki einungis
það, að lönd okkar eru öll í sama heims-
hluta. Sterkari bönd tengja okkur saman.
Allir tilheyrum við sömu menningunni,
allir mundum við fremur kjósa að missa
lífið en frelsið, hvort heldur frelsi sjálfra
okkar eða þjóða okkar. Aliir trúum við á
vinsamlega samvinnu þjóða í milli — allir
óskum við heiminum friðar og mannkyninu
velferðar.
Þess vegna hittumst við hér í dag með
góðar vonir í brjósti til að tengjast tryggða-
böndum með undirskrift þessa samnings."
XXX
Poul Henri Spaak, utanrikisráðherra
Belgiu, lagði í ávarpi sínu við undirskrift
sáttmálans áherzlu á að enginn þyrfti að
óttast sáttmálann „nema auðvitað sá maður
— eða þeir menn — sem hafa á prjónunum
þau glæpsamlegu áform að hefja árásar-
stríð". Ráðherrann benti á að sáttmálinn
væri aðeins viðauki við stofnskrá Samein-
uðu þjóðanna og í fullu samræmi við anda
hennar og bókstaf.
Gustav Rasmussen, utanríkisráðherra
Danmerkur, sagði að hann undirritaði sátt-
málann vegna þess, að hann væri friðar-
sáttmáli. Heimsfriður hefði alla tíð verið
takmark Danmerkur.
Robert Schuman, utanríkisráðherra Frakk
lands, fullyrti í sinni ræðu, að samtök Sam-
einuðu þjóðanna gætu ekki lengur gegnt
því hlutverki að varðveita friðinn í heim-
inum. Hann sagði að Frakkland hefði gerzt
aðili að Atlantshafssáttmálanum vegna þess
„ að það væri glæpsamlegt að léta sér úr
greipum ganga nokkurt tækifæri til þess að
stuðla að varðveizlu heimsfriðarins".
Sforza, utanríkisráðherra Italíu, sagði að
ef Atlantshafsbandalagið hefði verið til 1914
— hefðu ekki geisað bardagar á Italíu,
Englandi, Frakklandi og Rússlandi. Hann
benti á að „úthöfin væru að verða sem smá
stöðuvötn" — og minna þessi orð okkur
óþyrmilega á nærveru rússneska flotans á
Atlantshafi undanfarna daga.
Dirk Stikker, utanrikisráðherra Hollands,
sagði m.a. í sínu ávarpi, að með undirskrift
sáttmálans vaknaði ný von um að takast
mætti að varðveita heimsfriðinn, og Lange,
utanríkisráðherra Noregs, sagði að friðar-
sáttmála Atlantshafsríkjanna væri ekki
stefnt gegn nokkurri þjóð, „honum er að-
eins stefnt gegn árás — vopnaðri árás",
sagði ráðherrann.
I þessum dúr töluðu aðrir ráðherrar við
undirskrift sáttmálans, og verður sú saga
ekki nánar rakin hér.
XXX
Ég bað Bjarna Benediktsson að skýra til-
drögin að sáttmálanum og hvernig and-
rúmsloftið hefði verið í röðum lýðræðis-
sinna, þegar málið var í deiglunni, og loks
lýsa undirskrift sáttmálans og þeim, sem
þar komu helzt við sögu. Forsætisráðherra
sagði:
„Segja má að legið hafi í loftinu um vetur
inn, að íslandi yrði boðin þátttaka i þessu
samstarfi, og þess vegna m. a. kynntu
menn sér viðhorf forystumanna í nágranna-
löndunum, Danmörku, Noregi og Englandi.
Þær fregnir, sem við fengum frá þessum
löndum, urðu til þess að glæða áhuga okkar
á málinu. Ég tel, að þátttaka Dana og Norð-
manna hafi haft mikla þýðingu fyrir skoð-
anamyndun hér á landi
Ef þessi lönd hefðu ekki gerzt aðilar að
Atlantshafsbandalaginu, er næstum því víst,
að við hefðum ekki gert það heldur. Má
segja að afstaða Norðmanna hafi haft úr-
slitaáhrif á það, að við tækjum þátt í þessu
samstarfi.
Margir voru í fyrstu hikandi. Innan flokk-
anna fóru fram mjög ítarlegar umræður, í
þingflokki Sjálfstæðismanna urðu allir sam-
mála, en misjafnlega áhugasamir eins og
gengur.
Um sjálfan mig get ég sagt, að ég hafi
fylgzt mjög náið með öryggismálunum allt
frá upphafi, því að ég tók þátt í undirbún-
ingi þeirrar ákvörðunar um skipan mála, er
tekin var hér strax eftir hernám Danmerk-
ur. Þá vonuðum við, að sú ákvörðun, sem
tekin var 10. apríl 1940, yrði til þess að
tryggja hlutleysi Islands. — Það
reyndust þó algjörar falsvonir, því að
Bretar hernámu landið réttum mánuði siðar,
eins og allir vita. Því hernámi var að vísu
mótmælt, en mótmælin voru með öllu þýð-
ingarlaus.
Rúmu ári siðar var gerður herverndar-
V