Morgunblaðið - 20.07.1969, Blaðsíða 15

Morgunblaðið - 20.07.1969, Blaðsíða 15
MOBGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 20. JÚLÍ 1196® 15 Kennedy. Af tilviljun n lunglinn Ákvörðun um mannaferðir til tungls- ins var tekin að lítt yfirveguðu ráði Observer-grein eftir Cerald Leach Alan B. Shepard: fyrsti banda- ríski geimfarinn. Tunglferð Armstrongs, Aldr- ins og Collins og ódauðleiki þeirna er árangur furðulegustu og víðtækustu samvinnu sögunn ar. Kraftaverk ferðarinnar er / sú gífurlega orka og hugvit sem lagt hefur verið af mörkum. Það er sama hvernig á það er litið og við hvað er miðað. 1 aðaleldflauginni og geimfarinu eru 5.600.000 hlutar, 5.000 menn störfuðu við rástalninguna eina, tölvur reikrua út hvetrt einasta smáatriði í ferðinni, vinnustund imar nema milljónum, kostnað urinn 24.000 milljónum dollara. En kaldhæðnislegt er, að það sem leysti þessa geysilegu orku úr læðingi var ein einasta ræða, sem örþreyttur maður hélt þeg- ar hann þurfti að bregðast við atburðum, sem hann gat ekki ráðið við. Þess eru engin dæmi, að heil þjóð bafi ráðizt í eins margbrotið fyrirtæki fyrir eins mikla tilviljun og að eins lítt athuguðu máli. Tenihgunum var fyrst kastað í október 1957 þegar ferð Spútn iks I og ferð Spútniks II einum mánuði síðar með tíkinni Laiku kom Bandaríkjamönnun gersam lega í opna skjöldu. Á einni nóttu breyttist ofurtrú á hern aðarlegum og tæknilegum yfir- burðum Bandaríkjanna í þung- ar áhyggjur. Stjórn Eisenhow- ers hafði þá nýverið sýnt og sarmað að áíhugi henmiair á geimm um var heldur takmarkaður, því að ákveðið hiafði verið að fresta skoti Van guard-gervi- hmiattariinis. Skyndilega var lagt fast að stjómnimmi að gena stór- áták í geimvísiniduim. Niðurstaðan varð sú, að geim vísindastofnuninni NASA var komið á fót nokkrum mánuðum síðar og falið að samræma geim vísindaáætlanir. Samkvæmt þessum áætlunum var markið sett hátt. Þegr í desember 1957 hafði starfslið Wemher von Brauns gert teikningar að burð arflaug með 1.500.000 punda þrýstiorku. Þetta vair frumgerð Satúrnusar 5 eldflaugar, eld- flaugarinnar, sem nú er notuð, og Mercury-áætlunin um eins manns ferðir á braut umhverf- is jörðu var nær fullgerð. En ýmislegt hélt aftur af vís- indaanönnunuim. Fjárveitingar voru skornr við nögl, og vísindanefnd forsetans samdi sérstaka heildaráætlun, þar sem mannaferðir til tunglsins voru . neðarlega á blaði. Margar aðr- ar aðferðir til friðsamlegrar könnunar geimsins voru taldar mikilvægari samkvæmt þessari áætlun, sem var fyrsta tilraun Bandaríkjamanna' til þess að móta opinbera stefnu sína á sviði geimvísinda. Áætlunin gerði ráð fyrir skipulegri og hægri sókn út í geiminn, er mætti ekki fara út fyrir þau mörk, sem heildarátak þjóðar- innar á öllum sviðum vísinda setti. NASA féllst á þessa áætlun að mestu leyti, og árið 1960 dkýrði stofniundin frá 10 ára geim vísindaáætlun sinni, þar sem meðal annars var gert ráð fyrir mannaferðum til tunglsins laust eftir 1970. En er hér var komið sögu fóru ýmsir áhrifamenn að gagnrýna fyrirætlanir NASA, og hin áhrifamikla vísinda- og geimraninsáknanefnd Fulltrúa- deildiar Þjóðþingsiinis taldi þær „eíkki ganga niágu langt“. Undir rát þessarar gagnrýni var sá átti, að Rússiar stæðu Bandaríkja- mönnum framar í smíði hernað- arlegra eldflauga og sú fullyrð ing landvarnaráðuneytisins, að með eldflaugum á tunglinu mætti drottna yfir heiminum. Nú er vitað að þessi ótti var með öllu ástæðulaus. Eldflauga bilið svonefnda var þjóðsaga og kenning landvarnaráðuneytis- ins vitleysa.En hvort tveggja var mikið hitamál í baráttu Nix ons og Kennedys fyrir forseta- kosningamar í árslok 1960. Báð ir hvöttu til þess að könnruin igeimisinis yrði hraðað (Nixon lagði áherzlu á hernaðrhliðina, Kennedy á friðsamlega hagnýt ingu geimsins) en á þessu stigi vildi Kennedy greinilega skipu lega og sveigjanlega framsókn í samræmi við skoðanir Eisen- hower-stjórnarinnar og lang- flestra vísindamanna. Um þetta leyti voru bornar fram tvær kröfur um, að flana ekki í tunglferðir. Skömmu áð- ur en Eisenhower forseti lét af embætti varaði stefnumála- nefnd hans við því að Bandaríkjamenm létu „dragast vegna þjóðarígs út í óhóflegar áætlanir, sem mundu dreifa fjár magni og hæfileikum frá áætl- unum, sem væru jafnmikilvæg- ar og mikilvægari." Og eitt fyrsta skjalið, sem Kennedy fékk á skrifborð sitt eftir valda töku sína, var ítarleg sundur- liðun á því hvað sitja ætti í fyr- irrúmi á sviði geimvísinda. Þessi skýrsla var eftir nefnd undir forsæti helzta vísindaráðunauts hans, Jerome Weisnens lagði verðrar gagnrýni gætti í nefnd arálitinu. Nefnd Weisners lagði að vísu til, að smíði hernaðar- eldflauga yrði aukin, en hvatt til þess að Mercury-áætluninni yrði gert lægra undir höfði þar sem hún „ýkti“ aðeins eina hlið geimvísinda. Þessi skýrsla var öllum ofair lega í huga þegar efnt var til úrslitafundar dagana 22. og 23. marz 1961 — aðeins tveimur mán uðum eftir að Kennedy hélt hiraa sögulegu þingræðu sína þar sem hann hvatti til þess að maður yrði sendur til tungls- ins innan tíu ára — til þess að ákveða fjárveitingar nýju stjórnarinnar t il geimvísinda. Forsetinn sat hluta fundarins, og þótt hann héldi því fram að Bandaríkjamenn yrðu að standa öllum öðrum þjóðum framar í meiriháttar geimvísindatilraim- um, tóku sérfræðingarnir yfir- leitt lítið mark á orðum hans. Fundurinn ákvað, að gerð skyldi áætlun um aukna eld- flaugasmíði, en sú áætlun náði hámarki með Satúrnusi V, og fresta ákvörðunum um Apollo- áætlunina um mannaferðir til tunglsins þar til rækilegri at- hugun hefði verið gerð. Skömmu síðar var hvatt til þess í annarri mikilvægri skýrslu — að þessu sinni frá Þjóðarvísindaakademíunni — að könnun tunglsins og reiki- stjarraairaraa yrði lokaimaríkimið- geimvísindaáætlana Bandaríkj- ■amrna. í skýralunrni sagði, að mannaðar konnunarferðir ættu að gegna mikilvægu hlutverki. En ölluim hugmyraduim um skjót ar og áhrifamiklar áætlanir var visað á bug. Þá gerðist það að sjálfstraust Bandaríkjamanna varð aftur íyrir áfalli. Hinn 12. apríl 1961 skutu Rússar Yuri Gagarin á braut, og varð hann þar með fyrstur manna til þess að fara út í geiminn. Á blaðamanna- fundi sama dag lét Kennedy aftur í Ijós þá skoðun sína, að hann gæti ekki sætt sig við það að Bandaríkjamenn „stæðu Rússum að baki á sviði geimvís- inda.“ Þetta hlýtur að hafa vex ið einstaklega þungbær og raunaleg stund — því að skjóta átti fyrsta mannaða geimfari Bandaríkjamanna á loft aðeins nokkrum vikum síðar (sú ferð var að vísu ekki eins áhrifa- mikil og för Gagaríns). En önnur áhættufyrirtæki voru einnig í aðsigi. Einni viku eftir ferð Gagaríns var innrás- in á Kúbu, er lauk með hrak- förunum í Svínaflóa, gerð með stuðningi Bandaríkjamanna. Nýja forsetanum fannst nú kalda stríðið býsna hráslagalegt. Hann greip fljótt til sinna ráða. Hinn 20. apríl skipaði hann Johnson varaforseta að ganga úr skugga um á hvaða sviði geimvísinda Bandaríkjamenn hefðu góða möguleika á því að fara fram úr Rússum og hve mikið það mundi kosta. Daginn eftir sagði haranblaðamörarauim: „Við verðum að íhuga hvort nú liggja fyrir einhverjar áætlanir, sem eru vænlegar til þess að gera okkur að frumherjum £ geimafrekum, hver svo sem kostnaðurinn verður . . . Ef við getum komizt til turaglsins á urad an Rússum, ættum við að gera það“. Andrúmsloftið var að breyt- ast. Þegar Johnson talaði við helztu geimvísindaráðunauta stjórnarinnar kom upp úr kaf- inu, að þótt Rússar gætu senni- lega orðið fyrri til að senda menn umhverfis tunglið, þá þyrftu báðir aðilar nýtt „þró- unarstig" eldflauga til þess að láta mann lenda á tunglinu. Bandarikjameran voru aðvinma að smíði slíkra eldflauga, svo að enn var möguleiki á því að vinna fyrstu verðlaun — að senda mann til tunglsins, John- son kynnti sér einnig skoðanir nokkurra áhrifamikilla stjórn- málafréttaritara og kaupsýslu- manna, og undirtektirnar voru jákvæðar. Herforingjar féllust á að þetta gæti verið tæknilega mögulegt. Og áður en timi gafst til að kanna viðhorf fleiri aðila var Alan Shepherd komið á braut yfir Atlantshafi. Flug Shepherds 5. maí var tæknilegur sigur, þótt það stæði aðeins einn stundarfjórðung, og bandaríska þjóðin fagnaði af- rekinu af alhug. En sennilega gerðist það of seint til þess að hafa ýkja mikil áhrif á atburða- rásina. Helgina 6.—7. maí var mælzt til þess á sameiginlegum fundi NASA og landvarnaráðu- neytisins, að fjárveitingar til NASA á næsta fjárhagsári yrðu auknar um 549 milljónir dollara, og £ fyrstu viku maí lagði Vis- inda- og geimrannsóknanefnd fulltrúadeildarinnar, til að heild arframlög til geimvísinda yrðu aukin um 1.418 milljónir — 130 milljónir dollara fram yfir það sem stjórnin hafði farið fram á. Jarðvegurinn hafði verið rækilega undirbúinn er Kenne- dy flutti ræðu sína 21. maí. En það var £ þessari ræðu sem þvf var afdráttarlaust lýst yfir, að lending manns á tunglinu væri meginmarkmið og tímasetningini ákveðin — „fyrir lok þessa ára tugs“. Eftir þetta var ekki hægt að snúa við. Eins og venja er til urðu báð ar deildir þingsins að sam- þykkja ákvörðun Kennedys, eö það var aðeins formsatriði. Um- ræðurnar voru með eindæmum stuttar. Engir vísindameraitl voru í hópi þeirra sérfræðinga, sem kallaðir voru sem vitni (ekki einu sinni fulltrúar £ vis- indaráðgjafanefnd forsetans), og heldur engir kaupsýslumenn eða fulltrúar verkalýðssamtak- anna. Yfirheyrslur öldungadeild arinnar stóðu þrjá daga, og mættu aðeins fimm nefndar- manna af 15 fyrsta daginn og síðasta daginn var ekki bókað það sem vitnin höfðu fram að færa. Þannig hófust Bandaríkja- menn handa um kostnaðarsam- asta, og margbrotnasta fyrir- tæki vorra tíma eftir minni um- ræður en urðu £ Þjóðþinginu Skömmu síðar um áætlun um rottueyðiragar. Núna virðist þetta ef til vill löngu liðið og kannski varða litlu nú þegar tunglferðaáætl unin nær hámarki. En vert er að minnast þess, þegar Arm- strong og Aldrin stíga fyrstir manna fæti á tunglinu, að til- viljim ein réð þvi að þeir kom- ust þangað.

x

Morgunblaðið

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.