Morgunblaðið - 20.07.1969, Blaðsíða 16

16
MORCrUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 20. JÚLÍ 11969
Úitgeíandi H.f. Arvafcun, Reyfcjavik.
Fxamfcvæm.<iastj óri Haraldur SveJnaaon.
Ritstjóraí Sigurður Bjarnasen frá Vigur.
Mattfcías Jdhaimesslen.
Fyjólfur Konráð Jónsson.
Ritstj ómarfullteúi Þorbjöm Guó'mun.dsson’.
Fxéttaisitjóri Bjiörn Jó(hannssoi& í
Auglýsingiastjöri Árni' Garðar Kristinsson.
Ritstjórn og afgneiðsia Aðalstxæti 6. Sóimi 10-109.
Auglýsingar Aðalstræti 6. Sími 22-4-89.
Aisfcriiftargjald. kr. 150.00 á m'ánuði innanlands.
í lausasjölu kr. 10.00 eintafcið.
/ SKUGGASUNDI
ll/|orgunblaðið hefur á und-
anförnum vikum og mán-
uðum, birt fréttir og frásagn-
ir af því helzta, sem gerzt
hefur í atvinnulífinu. Margar
hafa þessar fréttir gefið tæki-
færi til aukinnar bjartsýni og
sýna að fjörkippur hefur kom
ið í atvinnulífið eftir efna-
hagsráðstafanirnar sl. vetur.
Á sviði fiskútflutnings hef-
ur vörn verið snúið upp í
sókn. Útflutningurinn á okk-
ar hagstæðasta markaði hef-
ur verið aukinn í hlutfalli við
meiri eftirspurn og hækkað
verðlag á fiskafurðum. Breytt
ir neyzluhættir og ný
geymslutækni gefa íslenzkum
hraðfrystiiðnaði fyrirheit um,
að mögru árin séu að baki og
framtíðin verði honum í vil.
íslenzkum iðnaði var skap-
aður nýr og traustari grund-
völlur með ráðstöfunum rík-
isstj ómarinnar. Iðnrekendur
einblínia ekki lengur á inn-
anlandsmarkaðinn, heldur
stefna hærra. Þar hafa
straumhvörí orðið og íslenzk-
ur iðnvarningur leitar í vax-
andi mæli inn á erlenda mark
aði. Sú þróun er engri slembi
lukku að þakka heldur mark-
vissu starfi og því, að iðnað-
inum var sköpuð aðstaða til
að takast á við framtíðarverk
efni sitt: Að gera íslenzkan
iðnvaming gjaldgenga mark-
aðsvöm á erlendum mörkuð-
um.
Afkoma ýmissa stórfyrlr-
tækja sýnir einnig, að róð-
urinn er að léttast. Samband
íslenzkra samvinnufélaga er
gott dæmi um það. Ný fram-
leiðslufyrirtæki hafa risið á
legg í öllum greinum atvinnu
lífsins og flestum þeirra er
það sameiginlegt að stefna að
útflutningi. Hin nýja sútun-
arverksmiðja á Sauðárkróki
sýnir, hvers vænta má af út-
flutningsframleiðslu byggðri
ó landbúnaðarafurðum.
, Með þessi ánægjulegu tíð-
indi í huga er ástæða til bjart
sýni á framtíðina. Vetrarkvíð-
inn er víðast á undanhaldi.
Þó ala mennimir í Skugga-
sundi á honum. Þar virðist
vetrarmyrkrið enn ríkja í öll-
um sínum mætti. Skriffinnar
Tímans skella skollaeymm
við öHu því, sem til framfara
horfir í atvinnulífinu, og póli-
tískt kal hefur heltekið skrif
þeirra.
Allir þeir sem líta vilja
öfgalaust á þjóðmálin gera
sér ljóst, að áfram hefur mið-
að. Vissulega er við margan
erfiðleikann að etja. Það
áfall, sem atvinnulífið beið
við verðhrun útflutningsins
og aðra óáran, hefur ekki ver-
ið að fullu bætt. Ennþá hefur
ekki tekizt að skapa öllum
vinnufúsum höndum verk-
efni. í síldveiðunum, einum
hélzta bjargræðisvegi þjóðar-
innar, er útlitið dökkt. En
mikilvægast er, að þjóðin er
smám saman að komast úr
vítahring einhæfra atvinnu-
vega og duttlunga óblíðrar
náttúm.
FÓLKIÐ OG AT-
VINNUVEGIRNIR
au erfiðleikaár, sem dunið
hafá yfir bjargræðisvegi
þjóðarinnar, háfa óneitanlega
verið mönnum lærdómsrík í
fleiri en einu tilliti. Mönnum
skilst nú betur en áður, að
hagsmunir atvinnufyrirtækj-
anna og fólksins í landinu
fara saman. Þar verður ekki
skilið á milli.
Hin úrelta launabarátta,
sem miðast við að rýja at-
vinnuvegina inn að skinni, og
sú skattpíning fyrirtækjanna,
sem fyrmm þótti góð bú-
mennska, em nú óðum á und-
anhaldi. Mönnum mun varla
haldast uppi öllu lengur, að
prédika þá villukenningu, að
líta beri á atvinnufyrirtækin
eins og búpening sem hægt
sé að mjólka og slátra á víxl.
Sannleikurinn er sá, að ís-
lenzk atvinnufyrirtæki hafa
verið allt of háð stopuluin
gæftum og hörðum ytri skil-
yrðum. Því hefur ávallt verið
nauðsynlegt að reka þau með
gætni og fyllstu forsjá, ef
ekki hefur átt illa að fara.
Þetta hefur duglegum og fyr-
irhyggjusömum atvinnurek-
endum tekizt, þótt oft hafi
skip þeirra fengið á sig vonda
sjói.
Þótt stundum sé veitzt að
Sjálfstæðisflokknum fyrir að
standa ekki nógu traustan
vörð um einkaframtakið, er
hann og hugsjón hans eina
vígi duglegra framkvæmda-
manna. Mættu þeir vel hug-
leiða, hvemig hér væri um-
horfs, ef flokksins nyti ekki
við. En sá skilningur er nú
óðum að verða ofan á hér á
landi, að sterk atvinnufyrir-
tæki og ábatasamur einka-
rekstur fara saman við hags-
muni alls almennings og eru
raunar undirstaða bættra lífs
kjara flóksins. Kjörorð Sjálf-
stæðisflokksins: stétt með
stétt — á því við fyllstu rök
að ptyðjast. Skiptir þar engu
hvað þeir menn segja, sem
engar leiðir sjá aðrar en úrelt
ar kennisetningar gamalla og
gráskeggjaðra marxísta.
Rússnesk-ameríska keppnin ræð
ur hraða geimrannsóknanna —
Eftir Sir Bernard Lovell
APOLUO-AÆTLUNIN nálg-
ast hámark á tíma þegar
heimurinn hefur fengið sig
fullsaddan á undrum vísinda
og tækni. Fyrir mörgum mun
Apollo 11 aðeins verða nýr
sjónleikur í draumaheimi,
sem nær þeim ekki nema á
sjónvarpsskermi. Þegar því
er lokið mun ugglaust heyr-
ast óvenjuhávær gagnrýni á
þá ráðstöfun að eyða svo
miklum peningum í geimferð
ir. Síðan munu fjölmiðlunar
tæki og þjóðir hverfa aftur
að fyrri iðju við jarðnesk við
fangsefni, unz Apollo 12
minnir okkur aftur á um-
ráðasvæði utan jarðarinnar.
Jafnvel í tafcmör'kuðuim
heimi vísindamanna ríkir
eífcki eindrægni um þýðingu
og mikilvægi Apollos. Flest-
Sir Bernard Lovell
ir vísindamenn krefjast hárra
peningaupphæða til rann-
sókna á sérsviði sínu. Engin
þjóð í veröldinni heifur gert
fjármálaáætlun til vísinda, er
fullnægði ósfcuim allra ein-
staklinga, en af því leiðir, að
víða hefur koimið upp meting
ur og öfund.
Þar sem geimvísindi eru í
grundvallaratriðum stjarn-
fræðileg, er eðlilegt að
stjörnufræðingar helgi sig
þeim. Árið 1964 gerði Vis-
indaafcademía Bandarífcjanna
tíu ára áætlun u,m grundvall
arrannsóknir í stjörnufræði.
Lagt var til að 15 nýjar
stjörnusjár yrðu keyptar, þar
af þrjár í stærðunum 150 til
200 þumlunga, og 19 nýir
sjónaukar með sendibúnaði,
tveir þeirra 300 feta og stýr-
anlegir. HeiBdarkostnaðtur í
tíu ár var áætlaður nálægt
224 milljónum dala. Er það
um tíundi hluti árlegs kostn-
aðar í geimáætlun Banda-
ríkjamanna og enn hefur að-
eins lítilfjörlegur árangur
náðst með tækjum nýju
grundvallarrannsóknanna í
stjörnufræði.
LÍKAMINN JARÐBUNDINN
Það er auðveldara að gera
sér grein fyrir geimáætlun-
unum, einíkum Apollo, firá
hluttauru sjónarmiði, ef fram
vindu eigin tilrauna er ekki
ógnað með fjártfestingu
Bandarílkjamanna í geimnum.
Samanburður á kostnaði við
grundvallarrannsóknir og
geimvísindi fer að verða lítil-
vægur í ljósi þeirrar stað-
reyndar, að með Apollo 11
er maðurinn að losa sig úr
því ófrelsi, sem líkaminn hef
ur verið bundinn á jörðinni.
Við erum ávöxtur 1000 mill-
jón ára lífrænnar framþróun-
ar, en bundnir jörðinni með
þyngdarlögmálinu eins og
fangar í lítt lýstum klefa. Við
höfum litið ytri heim stjama
og vetrarbrauta með eigin
augum í litlum hluta litrófs-
ins, á síðari árum með hjálp
fjarsjár.
Á síðustu tíu árum hafa.
menn smám saman verið að
losna úr þessum fjötrum.
Tæknin í fyrstu Spútnikun-
um og Könnuðunum veittu
upplýsingar um eflstu lög
himinihvolfsins, en svo gerð-
ist það 12. apríl 1961 að Yuri
Gagarín fór í fyrstu mönnuðu
geimtferðina, en þær eru nú
að nó hámarki með ferðum
Apollogeimifaranna. í öllum
fyrri geimiferðum hatfa geim-
farar dvalizt í þyngdarleysi
allan tímann. Nú gerist það í
fyrsta skipti í Apollo 11, að
tveir menn lifa og vinna inn-
an aðdráttarafls annarrar
plánetu.
Fyrsti beini vísindaárangur
þessarar geimferðar er að
flutt verða til jarðarinnar
nokkur pund af grjóti frá
tunglinu. Réttilega hefur ver
ið lögð áherzla á vísindalegt
gildi þessa til að gera sér
grein fyrir efnasamsetningi
tunglsins og þróun sólkerfis-
ins, en það réttlætir í sjálfu
sér ekki för Apollo. Unnt
væri að ná efni frá tunglinu
Imeð sjállfvirku, manjnlausu
fari, sem væri rniklu ódýrara
en Apollo og engin áhætta
tengd. Því verður að lita á
Apollo 11 í sögulegu sam-
hengi sem áfanga í byltingar-
kenndari þróun en nofckuirn
tírna fyrr hefur átt sér stað í
mannkynssögunni.
LÍTILFJÖRLEGUR
KOSTNAÐUR
Sú byltingarkennda þróun,
sem við tölum svo oft um,

t.d. í flutningum, samgöngum
eða uppgötvun og þróun at-
ómorkunnar, hefur átt sér
stað innian marka hnattarins,
sem við búum á, og maður-
inn hefur í staðbundnum jarð
nesfcum sfcilningi orðið að
breyta lífi sínu til að fella
þessar nýjungar að daglegri
tilveru. Með Apollo er stigið
örlagaríikt slkref inn í ytri
heim, sem við höfum lítillega
kannað en dáðst að sem jarð-
bundnir einstaklingar.
Athyglisvert er, að þetta
framtak, sem getur haft úr-
slita áhrif á Mf niðja ofckar,
hefur verið gert með svo litl-
um tilkostnaði. í heildarút-
gjölduim Bandarikjamianna er
kostnaðurinn við Apollo lítil-
fjörlegur hluti. Árlegur kostn
aður við Apollo-áætlunina er
aðeins þriðji hluti af því sem
Bandaríkjamenn eyða í tó-
bak árlega og sjötti hluti þess
sem þeir eyða í áfengi. Það
sem þeir eyða árlega í fegr-
unarlyf myndi nærri því
nægja til að bera uppi Apollo
áætlunina.
Það er almennt talið hér í
Englandi, að landið muni
aldrei hafa efini á svo miklu
fyrirtaeki. Og þó, samkvæmt
nýjustu Skýrslum Hagstofunn
ar, myndi árlegur tóbaks- og
áfengiskostnaðuT okkar bera
uppi áætlun um mannað
tunglfar og eyðsla dfckar í
fjárhættuspil myndi geta
kostað nofcfcur mannlaus
geimför. Þessar tölur eru
efcki dregnar firam sem röfc-
semd fyrir meinlætalífi, held
ur aðeins til þess að benda á
að forusta og ákvarðanir
standa að ba/ki hverju fram-
talki nútímalands. Röik um af-
komu ríkisins eru þægileg af-
sökun að sfkjóta sér á bafc við,
en þau vega eklki þungt á vog
anskál Apollos.
Þeirri spurningu er enn
ósvarað, hvort forusta og
ákvörðun Kennedys fiorseta
og aðstoðarmanna hans hefði
nægt til að hvetja Bandaríkja
menn til þessa milkla viðfangs
Framhald á bls. 21

Tunglferja eins og sú
sem bandarísku
tunglinu.

geimfaramir lenda á