Morgunblaðið - 20.07.1969, Blaðsíða 18

18
MORGUMRLAÐIÐ, SUMNUDAGUR 20. JÚUf 11969
Geimvísmdin hafa þegar fært
þungrar mannfórnir. I>rír banda
riskir geimfarar hafa farizt í
greimfari, og einn rússneskur.
Tvívegis hefur ekki munað
nema hársbreidd að illa færi.
Rnda þótt flesta furði á því
örygffi og nákvæmni. seim yfir-
leitt einkennir g'einiferðir, þá
leynist hætta j hverjum áfanga
(geimferðar. Ekkert má út af
bera, svo að mikið verk sé
ekki unnið fyrir gýg. En óhöpp
in og slysin gera sjaldan boð á
undan sér, og jafnan ©r illkleift
að gera sér grein fyrir því í
hverju þau eru fólgin — voru
mistökin mannleg eða tækni-
legs eðlis? Þannig er enn deilt
um orsakir fyrri geimferða-
slysa og mistaka, og sýnist sitt
hverjum.
HANDVÖMM CARPENTERS?
Himn 24. maí átrið 1962 kl.
1'2.45 vatr Soott Carpenrtier sltootilð
á kxft £rá Kenmiediyihöfða í .giejim-
Æariimi Auimra 7. Geimifairið fór
þorjá Ihirinjgi itmíhivierfig jörðirua,
en þó eflaki með öiliu áfeflfliailaiuist,
þvá að etftiiir trvio hirinigii letíit út
ífyiriir að talkia yriXi geimifarið
náðuir vegnia eldsney tiiaakoirts.
Tifl þesis kiam þó ekfki. Auiroira 7
fór þriðja fliininiginm, og þá för
að dinaga tl tíðinidia.
Þegair þriðju Ihirinigiferðinini
var að ljúika og Cairpeniter tóík
að málgast vesrtjuæströnid Ramida-
ríkjiammia laekfloaði ihamin 'fluigið.
Þá tiikymnti stjórm/umiairmiiðisitöð
in á Kemmiediyfhöfðla, að sjállf-
várlktuir hiemflaíbúniaðluir í geim-
Æarimiu hefðd hmuigðizt, ag 1®
mlíniútiuir liðu, þair tifl. Oairpeniteir
gia/t sjáfllfuir krveiikit á ihemilaeld-
ffliaiuiguiniuim. Litfliu síðarr modmiaði
aflflt samabamid Við geiimiflardð og
IhieyTðiist efldkiert frá því í 3
stumriiairfjióiiðiuinga. Var þá fiar-
ið að óttast iwn aifdrilf Carpen-
ters, þvtí að skip og filuígvéfliar á
þeám sflóðuim þar sem áætfliað
var að fiarið kseimá miiður höfðu
efldkd arðið þesg var. En litíliu
síðar tifllkyninti miðfliuiniarifiuigvél
Ærá bamidaríska toemium, að h-úin
Ihetfðj fiumdiið geimaifrið í sjóm-
uim — 200 mílur firá áæltfliuðóm
Aemidlimigiarstað. Þyrfla var send á
vettvamig, og Btlu síðar var út-
vtampað írá þyriiummii fyrstu orð
um Carpenters: „Méir líður
áigætlega“, og þoragu fargi var
lérbt atf Ibamidiarísiku þj óðiinmii,
sem beðið haifðá í ofiveeni frétta
aif geimtfaramium.
En hvað offli því, að þessi
gieimiferð giefldk efldkij að óSkum,
endia þótt aflflt færi vefl að Itak-
um? Var biflium hemflalbúnaðiar-
iinis eim niaegilag sfkýrimg? Þrir
Iblaðamenn brezflca stórhlaðsins
The Sumriiay Tiimes hafa að umd
amtfömiu dvalið í heflztu aðafl-
stöðvum bamidiaríslkiu geimfierða-
stafniumradmimar, og grafið þar
upp ýmislegt nýtt um aðdrag-
amdia múveranriii tumigfeikiots. —
Þeir haifa m. a. farið í skjöl um
þessa söguflegu íör Carpen/teris,
og eftir athuigun á þeim fiuflll-
yrða þeir, að mistökin beri að
sflsnifa á Carpeniter sjálfian.
Carpenter var sjóliðsforinigi.
ag eámin atf aðllimium í gieimifairia-
hópnium, því alð hamm var einn
þeirra sjö maminia, siem fyrst
varu valdiir 1S1 geim/ferða. Þj áilif
um gieimffarammia hafðj verið
löng ag strönig, ag geimifeirða-
stoflniuiniin hafði teflcizt að
Skapa þá ímiynri mieðal þjóð-
erimmiar, að þaima færu yfirveg
aðrir rnienn mieð stáltaugar." í
þessum þremiur hrixkgfierðum
síniutm unahrverfiis jörðu var
heigðun Carpeniterg hiin® vegar
Þessi mynd er tekin fáeinum minútum fyrir eldsvoðann af >e im Grisson, White og Scaffee.
HÆTTUR LEYNAST í
HVERJUM ÁFANGA
GEIMFERÐA
Ifik/uisit hegðuin ferðamiamins, siem
leggiur ofiuirflcapp á a/ð kamast
til 10 höíuðlbanga samiu helg-
ina“ segja hrezlku blaðamienn-
imiir.
„Það sem varð Carpertter eán
fald'lega að laflli var ú'tsýnið.
Þrátt fyrir miarigitrelkiuð aðvör-
uinararð stjórmiumiaristöðvairinn-
ar ó jörðu n/iðri eydidii bamn igíf-
urlegu eldsmieyti í að sniúa geiim
farimu á afllar (hil'iðar til að korna
miyndiavéliHVuim í sem vezta að-
stöðu till að miymida eóflaruipp-
risumia. fiSnu sirvnii neitaðii hamm
að hlýða þedm tiflmœillum stjóm
umuarstöðwariminiar að mæla hlóð
þrýstimigliinin, því að. hamn hefði
svo faflfl/ega sólairuippirásiu út um
gluiggairm. „Ég senrii myndina.
svo að þið giertáð eimmiig notáð
hemmar“, saigði hamm. Á öðirum
tirimg jiátaði hamn, að veira orð-
imn lamgt á eftir tímiaáætliuirL
fifidsneytið var arðið svo lítið,
ag stjómiunarstöðin í Haustom
var um tíma að huigsa um að
hæitrta 'geimiferðámmti ag talka fair-
ið niðiur.
Um leið og Carpeniter bjó sig
undir lendánigu uipplýsti Carp-
enter, að svo lítið eiLdisinieyti
væri eiftir, að hanm óttaðist jiafn
vel að það nœgðj ekki til lenri-
imgar. Einn tanikurinn var al-
veg 'tómur, en rétt bortmifylli í
öðrumi. Hann gerði þá hiofuð
skysau að reyna að fljúga sjálf
ur rnieð sjáflfstýrimgumia á, sem
hafði í för irueð sér, að farið
lét dkflri af stjóm. Um ieið ag
óttinn tók að sækjia á hann,
gflieymidi hann að draga niður
lægri amidlitslhflÉfina, þar til
stjórnlumarbiðstöðin hafði mimnt
bamn tvisvair á að gera svo. „Ég
vonia, að eldsneytið mægi“ sagði
hairan hásri rödidiu, þegar Aur-
ora 7 fiór inn í andrúimisliaftið.
Eiraum af yfirmönmiuim NASA
(Gteiimiflerðaisitafniuiniar Ramdia-
rikj'anma) varð að arði, er hamm
heyirði amgistJairóp Oar.penteris:
„Heflddr hainin, að faaran sé þamraa
til a0 fareyta um kyn“.
Mömg Skjöl um för Oampen-
teris eru enn læst niðri. í hirzfl.-
um NASA, en í SkýrsHu sinni
um ferðdna sergir geimifiarimn:
,.F'rábær fegurð útisýnásins í
geiimmum hedflfliaði mág svo, að
mér vairð á að láta stjórraast af
tilfimraimgum míraum. Það Mck-
aði mig tíil að eyða eldsmeytlinu
gáleysisiega smemmia í ferð-
inmi. Hdms vegar tel ég, að
aldrei hafi verið uan verulega
hæititu að ræða. Ég bíð spenmitiur
eftiiir anmarri. geimiflerð." filn
Oairpeniter beáð tifl eimSkiis. EJftir
mbklkuirra ára Skrifstafluivinmu í
aðalstöðvum NASA, hœititd hann
störflum og hetflur mú smúið sér
að toöfun.
ELDUR f APOLLOFARI
Fjórum árum síðár mumiaði
öðru siimni mjóu að Siys yrðfl ú/t
í fgeknimum. Var það í för Gem-
imi 8, er stýrisútbúmaður hrást,
en Anrnistrong bjiangaði því m/eð
sraamræði símu, og hefur verið
greimt frá þesgu atvifei í LeSbók
Margiunhlaðsdns mú fyrir
Skömmu.
Fyrsta Maranfónmirmar, sem
geimvísimdiatiliriauiniiriniar færðu,
urðiu fairnn 28. jiamiúar 1967. Þrír
geirraflairar, þeir Grissam, 'Whi'te
og Scaffee varu við þjáfltfium á
jörðu niðri í fyrsta Apaniafiar-
imu. sem Skjóta átti mömn/uðlu
á loft. Skyndilega kom upp eld
ur inmi í farim/u, og létu gieim-
farairmir þrír þar lífið. En er
dieilt um arsakir Slyssims, emda
þótt séretök r amnsóiknanefn d
hafi samið viðamiklla SkýnsDiu
uan þetta atriði, en sú skýrimg,
sam oftast heyrist, er að eldJuir
hafi karnið upp í súrefmástamflci
gieimfamsinis, ag Iborizt þeðam
uipp í stjómnfloleflainmi.
Rnezflcu blaðamemmáinrair, sem
fyrr er vitað rtáll, ranmsökiuðu
eimmiig Skjöl vairðamdi þetta
sflys, ag hallast ertmnig að því,
að eiduirinm bafi átt upphaf
sátt í súnefnistainflriinum, em teija
að rraeð betri fnágangi og höran-
um, hefði eldisvoðinm ekitoi erndi-
lega þuirft að valda dauða geim
faramraa þriiggja.
Deila þeir -raakkuð faartoalega
á fyrirtæki það, sem anmaðist
smíði gedmfairs þessa, — Norifa
Amierican Aviaitiom — ag eiins
á Webb, fyrtnum yfirmamm
NASA. Þeigar liiefjaBt ártrti faamda
um smíði Apoflflio-'geimfairamma,
vair toalllað saimam 190 mamiraa
raranisóflcraaraáð og úrStouirðaði
það Mairtin Oampamy í Rafllti-
rraome, sem mifcla reymshi faafði
í hengagnaframleiðsiliu, hæfasta
fyriirtækiið til að ammasit veririð.
Webb smiðgekk faiinis vegar úr-
skwrð raefndairimraar ag fól
NarrtJh Americam að anrnast smíð
iraa, að sögn brtezflcu blaðamamm-
araraa.
Og þeir hafa það eftir aðal-
fraimtovæmdastjóma NASA á
þessum tíma, Brainierd Hoflmes,
sem síðar hærtiti störfum eftir
bairðia deáflu við Webb, að Nortlh
Americam h/afi þairma verið gráð
ugt um of og tefcið upp í sig
of stóram bita til að gefa kyragt
han/um. Fyrir tæflrið hafði áður
raáð prýðisgóðuim áramgri við
framleiðslu X-15 eldffliauigavéla,
en þeta veikefnd var sivo mifcflu
viðaimeiira, að það áititá í stórum
erfiðflieiikium með la/umagreiðskir
um tíma.
í greám Tbe Surnday Timies seg
ir emnfnamur: „í þamn miumd,
sem þeir hófu vimrau við Apolkx,
sagði vanafianseti fyrirtælrisdiras,
Hanrisom Starm, við starfsmnemjni
síraa: „Við verðum aflfliir að vaxa
um eilnm þumlumg eða ieggj ast
raiður að öðruim lcasti ag láita
kasta ófhreiniimdum í amdflit oíkiB
ar. Leyradardóm/ur þessa verkr-
efnis er fióflgiiran í þvi að fámma
ávaflit táil raávistar óittains — ótt-
ams um það, að eirthvað gleym-
ist.“ En þvi miiðiur, gleymidásit
alltof margt“.
Bfllaðaimemmimiir segjia emm-
fremur að einkaslkjöl geiimferða
sitiofraumarinmar beri með sér al-
gjöra amdstæðu hiras glæsiifliega
iðniaðaraifneks, sam menm udðu
vitrni að mieð faimu siagufliega
geimskoti sl. miðvifcudag.
„Fumkenmd vinnubrögð
geirraferðastofnunarinnar og
verktaka hennar sameinast
1 fjölda vankanta, sem
leiddu til dauða þriggja
geimfara. Sönnunargögnin,
sem nú liggja fýrir um
eldsvoðamn á sflaotpafliM 3 í jamú-
ar 1967, enu þess eðliis, að til-
hugsiuináin um þá álhættu, sem nú
er verið að taflca, veflour hjé
mamirai hnofli", segja bliaðamiemin-
imniiir
Eim'kuim dieila þeir, sem fyrr
segir, á firágamgimn inind í geiim-
flarimu — að þar faaf i þess eíkfld
veráð gætt að hafa sem mámmst
af efldtfimium eámamgrumar- ag
áklæðaefnium í fltíbefum geimflar-
amraa. Þeir deiflia á ramnsóflcraar-
raefradima, sem sett var á lagg-
irmar til að kamma arsaikár elds-
voðams. Hún hafi teflrið hefldiur
léttuim töfcum á máliin/u, viiló—
aradi, og eflcki siinmt grumdvall-
aratriðum eflidsivoðains, þar siem
þau faafi getað ieáitt til algjönrar
eradursflcoðumar ApaMa-áætilaaira-
ariinmar og veirtit Rússum dágatt
farstoot í gedmflcappfaLaiupimiu.
MiMjómuim arða faiafi í skýrslum
raefradarinmar verið eytrt; í út-
ékýrimgar á eMfaœitrtu súrefmiÍB
og á því hversu erfitt er að úti-
Mca að staaimmlhfliaiup mynddst
í víraviirki .geimf arsáins, em afllliar
rafleflðlsilur iþess séu samiamiagt
4J8 ikm að lemigd.
Þriðja aitrdðið, fyirir uitam súr-
efnið ag skamimfalaupsthættuinia,
er hirns vegar aðalorsök slyss-
iiras, segir eranfiremiur í grteim-
ininl Er þar áitt við faimn mdflcla
fjöida elidfimra efnia sem hafi
ieitit til þess að el'durámn læsiti
sig urn afllt í einiu vetfamgi. Hafi
mikið af nælonefnuim verið í
áhiafiniarkleflumuim, sivo ag málto-
ið atf efirainu Veflcro, sean er
mjög eflldfknit.
Sagt er frá því í gneámámná,
að skiamimu fyrir slysið faafi
metfrad sú, sem yfirumsjóm hatfði
með smíði geimtfarsiras fyrir
(hörad NASA, haflidið síðaisrta
furad simn með verktötoumum I
faöfiuðsrtiaðvum faimmar síðtain-
mefirad/u í Kiafllifiarmíiu. í óíbirtri
sflcýrsiu frá þessum furadi kem-
ur Ijósiega fraim, að startfsmenm
NASA hafa mjög ótitast hversiu
eldfiim efind, þá einflcum nælon
ag Veloro, var að fiinma í geim-
fiariimx. Fuflilrtrúar Nortfa Americ-
an hafi hins vegar gert lítið úr
hætiturarai ag talið aflfla vankanita
á að bæta þar úr.
Einm atf mönnum NASA lagði
áherzlu á að „Velcro-efnið“ sem
fiuðrar upp á sannri stumdu",
yrði haldið burtu firá raifflieJðsl-
uraum, en ytfiirverlcfiriæðámgur
verictaflaairas tafldi það emga raauð-
syn. „Ég faeflid, að aðaiatriðið
sé“, saigði hamtn, „favart við get-
um ábyngzt þá hiuiti, sem hafa
raunverulega megáin(þýðám(gu“.
Framhald & bls. 23