Morgunblaðið - 27.09.1969, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 27. SEPT. 1,96©
Háskóli íslands.
- HÁSKÓLINN
Framhald af bls. 1
arrými nettó á næstu 10 áruna.
En nú hefur Háskólinn yfir að
ráða tæplega 6000 fermetrum.
Gert er ráð fyrir að fyrstu
fimm ár tímabilsins 1970—1974
verði byggðir 90%0 fermetrar
nettó en meira síðari hluta
tímabilsins 1975—1979 eða 15
þúsund fermetrar.
• Kostnaður við þessar bygg-
ingaframkvæmdir miðað við nú
gildandi verðlag er áætlaður 75
milljónir á ári að meðaltali en
55 milljónir að meðaltali fyrstu
fimm árin og 95 milljónir síð-
ari fimm árin. Gert er ráð fyr-
ir að happdrættið leggi Háskól-
anum til 130 milljónir til bygg-
inga á næstu fimm árum og
skortir þá um 145 milljónir eða ■
um 30 milljónir á ári í viðbót
þessi fimm ár. Verður að mati
Háskólanefndar að treysta á
stuðning ríkisvaldsins um fjár-
veitingar.
0 Kennaraliði Háskólans þarf
að fjölga næsta áratuginn til
samræmis við fjölgun stúdenta
og námsgreina og yrðu kenn-
arar við Háskólann þá rúmlega
400 1980 samanborið við 154
nú.
f Auka þarf starfslið við
stjórnsýslu Háskólans. Rektor
þarf að einbeita sér að þvi að
marka og framkvæma megin-
stefnu í starfsemi Háskólans og
vera fulltrúi hans út á við en
Háskólaritari að annast daglega
framkvæmdastjórn.
Útdráttur og niðurstöður
skýrslunnar birtast hér á eftir í
heild:
I. Aðsókn að
háskólanámi
1. Aðtófcn að Xamdsprófi og
menntasfcólanámi hefur aiukizt
hröðtam sfcrefuim að undan-
fömu og mun halda áfram að
aufc'ast naesta áratuginn. Þetta
hleifur leitt til mifcillar fjölgun-
ar nýstúdenta og ört vaxandi
aðsóknar að Háiskóla íslands.
2. Orsafca þessaraT þróunar
er að nokfcru að leita í mikilli
fjölgun alduæsflokkanna frá 16
tiil 24 ára í áratugnum 1960—
1970 og 1970—1980. Meira skipt
ir þó hlutfallsleg aufcning að-
sóknar að æðri menntun innian
hvers al dursflofcfcs. Stemdur sú
anifcning í nánu samlhengi við
alknennar efnalhagslegar og fé-
lagslegar breytimgar. Annars
vegar eyfcst geta einstafclinga
og þjóðíéiags til þess að stamda
undir kostnaði vegna æðri
menntunar. Hims vegar leiðir
tæfcni- og félagsþróun til sí-
fellt meiri þarfar almennrar
og sérhæfðar menmtunar.
3. Fajri setn nú hortfiir, eru
líkur til þess, að tala nýstúd-
enta verði orðin um eða yfir
1000 í kringum 1980, eða meira
en tvöfalt hærri en hún er nú
og fimm sinnum hærri en hún
var fyrir nofckrum árum. Tala
þeirra stúdenta, er sækjast eft-
ir námd við Hásfcóla fslands,
myndi þá væntanlega vera um
2.500 árið 1975 og talsvert á
fjórða þúsund um eða upp úr
1980, eða þrisvar sinmum hærri
em tala þeirra stúdemta, sem
mú stunda nám við hásfcólamn.
4. Aufcim aðsókn að háskóla-
námi myndi væntanlega leiða
til þess, að fjöldi þeirra, er lok
ið hefðu háskólaprófi innan
hivers aldursflokks, ykist úr
3%, eins og verið hefur að und
anförnu, í 10-15% í kringuim
1985. Heildarfjöldi háskóla-
menntaðra manna á starfsaldri
myndi þá hafa aufcizt úr 2.600
árið 1968 í 7.000—8.000 1985
og meira en tvöfaldazt í hlut-
falli við fólksfjölda og mann-
afla í landimu.
II. Háskólamenntaðir
menn á íslandi
5. Háskólamienntaðir menn á
fslandi, eins og í Evrópu yfir-
leitt, hafa fram að þessu að
mestu starfað á þröngu sviði
við embættisstörf, kennslu og
rannsókndr á vegum hins opin-
bera og við sjálfstæð þjónustu-
störf. >eir hafia að litlu leyti
starfað við atvimmufyrirtæki,
hvort sem er í úrvinmslugrein-
um eða þjónusibu, sízt utan
Reykj avíkursvæðisins.
6. Sýnt er, að þörfin á mann-
afla við þau störf, sem háskóla
memmtaðir menn hafa einfcum
iðfcað, mund efcki vaxa svipað
því eins ört og nemuir væntan-
legri fjölgun háskólamenm.taðra
manna á næsitu árum og áratu'g
um. Hásfcólamenmtaðdæ menn
hljóta því í sívaxamdi mæli að
leita sér verkefna í öðrum at-
vinniugremum og við önmur
störf en þeir hafa stundað fram
að þessu. Er slík þróun nauð-
synlegur þátbur almennrar efna
hagsframþróunar við nútíma-
skilyrði. Jafnframt hlýbur há-
stoóliamieininrtnjiniin sjáM að taka
breytingum, er miði að því að
búa þá betur undir þeissi nýju
og víðtæku verkefni.
III. Stefnan í háskóla-
málum
7. Til þess að menntakerfið
geti laigað sig að nýjum þörfum
þjóðtfélagsins og stóraukinni að
sófcn að æðri raemntun, þurfa
víðtækar breytingar að eiga
sér stað bæði í háskólanáminu
sjáltfu og á öðrum námsstigum.
Hásfcólanefnd telur, að stefna
þurfi að tvenms konar nýskipan
framlhaldsnáms að loknu stúd-
entsprófL í fyrsta lagi þurfi að
leggja aukna áharzlu á stutt
sérnám af margvíslegu tagi, er
beinist að störfum á tilteknu
starfssviði og væri að mestu
stundað utan hásfcólans. í öðru
lagi þurfi hásfcólanáimið í aðal-
atriðium að miðast við tiltölu-
lega sbutta almenna grunn-
menntum. Að henni lókinni
lægi leiðin ými-st beint út í
atvinmiulífið, þar sem starfs-
þjálfun ætti sér stað, til stutts
sérnáms við hásfcóla, sem mið-
aði að störfum á tilteknu sviði,
eða, fyrir mofckurn hluta nem-
enda, tl lamgs sémáms líku því,
sem hinigað til hefur tíðkazt.
8. Hásfcólanefnd telur, að yf-
irleitt sé heppilegast, að stuttu
sérnámi að stúdentsprófi loknu
sé valinn staður utan hásikólans
í sérstökum skólum eða stofn-
umum. Hins vegar geti háskól-
inn stuðlað að slíku námi með
því að veita nemendum aðgang
að námi í tilteknum greinum
innan háskólans, halda fyrir þá
sérstök námsfceið og í sumum
tilvi'kum koma á fót og reka
stofnanír, sem veittu sér-
kennslu af þessu tagi. Tenigsl
þessa sérnáms við menntaskóla
nám eða anmað nám að loknu
gagnfræðaprófi eða landsprófi
er mikilvægt atriði, sem kanna
verður nánar (sbr. álltsgerð
námsbrautanefndar). Þá er
nauðsynlegt, að aflað sé yfir-
lits um það nám af þesisu tagi,
sem þegar er völ á hér á landi,
og gerðar tiHögur um, í hvaða
greimum ætti að stofna til
kennslu og hvernig þessari
þennslu ætti að vera hagað.
Þessi verkefni eru utan starfs-
aviðs háskólanefndar, en hún
beinir því til mamntamálaráðu-
neytisins, að þeim sé frekari
gaumur gefinn hið fyrsta.
9. Það er tillaga háskóla-
nefndar, að nám við Háskóla
íslands verði í aðalatriðum
skipulagt sem þriggja ára, og
í sumum tilvikum fjögurra ára,
almennt nám, er leiði til kandi
datsprófs af „baccalaureatus“-
gráðu. Á síðari hluta þessa
náms verði eftir föngum veitt
taökifæri til að leggja stund á
sérgreiinar, er geri stúdentinin
hæfari til að taka við tiltekn-
um störfum. Prófið væri í mörg
um tilvikum lokapróf og gæfi
sénstök sitarfsréttindi, þar sem
það ætti við, auk þess rétt til
framlhaldsináms í þe'im grein-
um, sem það næði tii. Val ein-
stakra námisigreina til prófs
byggðist á námsbrautum, sem
ákveðnar væru með reglugerð.
Hver námsbraut fæli í sér til-
befcinn stigafjölda aðaináms-
greina rrueð viðbót kjörgreina,
og væru braiutirniar ekki eiin-
skorðaðar við deildir.
10. Til þess að unnt verði
að framkvæma skipulaiginingu
náims í háskólanum á þainn
hátit, sem hér er lagt til, er
æs/kilegt, að mangvíslegar breyt
ingar verði gerðar á fyrirkomu
lagi náms og prófa. Um þessar
breytingar þarf hásfcóliinn sjálf
ur að fjalla og gera nánari til-
lögur. Háskólanefnd vill þó
benda á mikilvægi þess, að há
skólaárið verði lemgt; að því
verði huigsainlega þrískipt og
kennslla fari fram í ön.mum, er
Ijúfci yfirleitt með prófi; að
starfiamdi séu kennsluistjórar í
ölium deildum; að kenmsluað-
ferðir séu endursfcoðaðar; að al
menm námskynmimig sé tekin
upp; að fýrirkomulag prófa sé
endursfcoðað til þess að gera
það sem einfaldast og kostmað-
armimnst, og sé einkunnastig-
iinn við þetta miðaður; að tek-
ið verði upp punktafcerfi við
námið, er geri unnt að hafa
námseimingar minni en nú er
og að tengja þær saman á frjáls
legri hátt en áður.
11. Mikilvægt er, að stöðug
þekkimgarmiðlun til háskóla-
memmtaðra manna sé efld með
skipulegri upprifjur. og við-
bótarmenntun. HáSkólanefnd
teiur, að háskólinn eigi að taka
þefcta hlutverk að sér í vaxamdi
mæli í samráði við félög há-
skólamenntaðra manma, önnur
samtök, stofnanir og fyrirtæki,
sem þessi mál varða.
IV. Rannsókna-
starfsemi við
Háskóla íslands
12. Mikilvægt er, að starfsemi
háskólans myndi lífræna heild
fræðslu og ranns’ófcna, er standi
í nánum tengslum við atvinnu-
og memniimgarlíf þjóðarinnar.
Ytri aðstæður rammsóknarstairf-
seminnar þurfa að batna með
því að hagkvæmf húsrými, að-
stoðarfólk og viðunandi bóka-
og tækjakostnaður sé fyrir
hendi. Skipulag rannsóknar-
starfseminnar þarf jafnframt að
vera mieð þeim hætti, að það
stuðli að eðlilegu vali verkefna
miðað við íslenzkar aðstæður
og að vönduðum undirbúningi
og greiðum gangi rannsókna.
Með þessiu móti myndu kenn-
arar og stúdentar örvaðir til
að sturuda rannsókináir og ná ár-
angri í þeim, jafinfiramt því
sem hæfir kennarar löðuðust að
háskólamum.
13. í þvi skyni að ná þessu
markmiði leggur háskólanefnd
til, að seftur veirði á fót rann-
sóknasjóður undir stjórn há-
skólans. Úr þessum sjóði væri
háskóladeildum, deildarskor-
um, raninsófcnastofnunum eða
sfofnunum eða einstökum kenn
urum, einum eða fleirum sam-
an, veittir styrfcir til nammsöknia
á grundveMi umsókna, þar sem
rann&óknarverkefnið væri skil-
greint, tilgamigur þess og gildi
útsfcýrð, fyrirkomulagi rann-
sókn-a lýst og kostnaðuir áætlað
ur, Skýrslur væru sáðan gefin-
ar reglulega um gaimg og niður-
Stöður ramnsókna. Jafnframt
mætti einnig veita styrki eftir
á fyrir þegar unnin ramnsók'ma-
störf.
14. Fjárveitingar til rekstraæ
háskólans myndu anmars veg-
ar vera til greiðslu á laiunum
kennara, rekstri byggiiniga,
kennslutækjum o.s.firv. og hims
vegar til sam'eigimlegs rannsókin
arsjóðs. í saimhandi viö þetta
fyrir’komulag væru skyldur
fastr-a hásfcól-akennara til að
annast kennsl-u, almen-niar rann
sóknir og stjórnun ákveðnar.
Fyrir þessi störf fiengju hásfcóla
fce-nnarar greidd föst laun sín,
en fyrir sérstöfc rannsókna-
verkefni væri greitt af styrkj-
um til rammsókn-a, er m.a. gætu
gen-gið til að létta kennslm-
skyldu háskólafcen-nara, á með-
an raninsóknirnar stæðu yfir.
15. Leitað væri fanga víðar
em til rSkiiss'jóðs um fjáröflun
til rannsófcn-astarfsemi háskól-
ans með samningum um rann-
sóknaverfciefini við stofimanir og
fyrirtæki og með aðstoð frá
rannsókm-aisjóðum utan háskól-
ans, innlendum og erlendum.
16. Rétt er að Hta svo á, að
uindirstöðúrammisóknir séu í
verkahrimg háskólans. Jafn-
framt er mlkilvægt bæði með
hliðsjón af kemmsilu- og rann-
sókn-astarfsemi háskólans, að
rtJemgd hamis við ramnisófcina-
stofnanir atvin-nuveg-anna og
aðrar rianinsóknasbofn-anir utam
hásfcólans s'éu efld. Eðlilegt er,
að þeissum atriðum sé nám-ari
gaumur gefinn í sambandi við
emdurskoðun á skipulagi rann-
sókmastarfsemimnar í landinu,
sem háskólanefnd fyrir margra
hluta sakir belur nauðsynlegt,
að firam fari.
V. Fjármál Háskólans
17. Heildarútgjöld til memnta
mála hafa vaxið ö.rt síðasta ár-a
tuginn í hlutfalli við þjóð-ar-
fr-amleiðslu og e-ru nú til'tölu-
lega há miðað við það, sem yf-
irleitt tíðkast í öðrum löndum.
Hluti háskólans í heildarút-
gjöldum til menmtamála er hins
vegar miklum imm lægri en
tíðkas-t í nágramnalöndunum og
fór laékkandi allt fira styrjald-
arlokum og fram yfir 1960.
18. Ástæðan fyrir lá-gri hlut-
d-eild háskólans í útgjöldum til
menntamála er að nokkru leyti
sú, að háskólinn sér efcki fyrir
m-enntun allra ísle-nzkra há-
skólastúdenta og einbeitir sér
að grumnmenmtun, sem er til-
tölulega kostn-aðarminni en
fram’haldsimenntun. Að nokkru
leyti er ástæðan hins vegar sú,
að á árun-um milU 1950 og 1960
fjölg-aði niemendum á lægri
námsstigum mjög ört á sarna
tiroa og stúdentafjöldinn við
háskólan-n stóð í stað. Átakið
í mienntamálum beindist því
fyrst og fremist að lægri náms
stigum. Á þessu hefur smátt
og smátt orðið breyting. Rekstr
arútgjöld háskólans á föatu
verðlagi hafa farið sívaxandi
síðan 1956 og hefur sá vöxtur
verið mun örari en fjölgun stúd
enta. Hlutdeild hásfcólans í
rekstrarkostnaði memntam-ála í
heild hefur farið vaxandi síð-
an 1962. Með byggin-gu Raun-
vfeindastofnunar Hásfcólans qg
Árnagarðs á undanförnum árum
hefiur nýtt líf færzt í bygging-
arstarfiSsmi hásfcólans eftk
langt hlé.
19. Á næsta áratuig verður há
síkálinin að reynast fær um að
taka við sívaxandi stúdenta-
fjöld-a og bjóða æ meiri fjöl-
breytni í námsgr'einum og náims
hraiubum, jiafinframt því sem auk
in ræfct er lögð við ram.nsófcn.a-
störf, framlhaldsmenntun og
upprifjum. Á þessu stigi máls-
ins er ekki unn-t að gef-a ann-
að en almenna huigmynd um
þan-n kostnað, s-em þessi efl-
ing háskólans þyrfti að hafa
í för með sér, end-a verður
það eitt megin-viðfianigs-efni
stjórnar háskólans á næsbu ár-
um að leita hagfcvæmra leiða
til lausn-ar þessium málum. Það
er þó skoðum hásfcólamefndax,
að ekíki megi gera ráð fyrir
öRu minn-i aukni’ngiu útgjalda
hásfcólans til rekstrar og bygg-
inga næsta áratugin-n en um
15% á ári, reiknað í fösbu verð
lagi. Myndi aukningin vera á-
lífca mifcill hliutfiallslega bæði í
rekstri og byggim-gum.
20. Sú árlega aufcnin-g út-
gj-alda hásfcólans, sem hér er
gert ráð fyrir, fielur í sér fjór-
föld’un á tíu árum. Ei/gi að sið-
ur ætti hún að vera viðráðian-
1-eg. í fyrsta lagá fcemur það fé,
sem til háskólans er varið, af
vaxandi þ j óðarf ra-mleiðslu. f
öðru lagi er rekstrar- og bygg-
ingarfcostnaðiur háskólan-s nú að
eins mjög lítill hl’uti af heild-
arfcostnaði menntamála í land-
inu. Þessi litflLi hluti getur því
vaxið ört án þesis að hafa mifc-
il áhrif á hieild’arútgjöldin, enda
munu þarfir lægri stága mennta
kerfisi.n-s vaxa mifclum mium hæg
ar niæsta áratu-ginn en verið
hiefiur. Hluitd-end háskólans í
heildarútgjöldum menntamála
myndi með þessu móti geta aiufc
izt úr 5 í 10—12% á tíu árum.
VI. Byggingamál
Háskólans
21. Td þess að unnt reynist
að leysa húsnæðiisvanda háskól
ans næista árabuginn þarf mjög
aukið fjármagn. Jaf-nframt er
mauðsynlegt, að komið sé á fót
stjórn byggingarmála innan há-
Skólams, er tryggi sem mie-sta
hagsýni í byggingum og sem
vandað-astan undirbúnin-g og
framkvæmd vertoa.
22. Háskól-anefind te’lur, að
stefna beri að því að byggja á
vaguim háskólans um 24.000
ferm. ftatarrými nettó á næstu
tte árum. Myndi þetta vera
fjórfalt flatarmál þeirra bygg-
imga, se-m háskólinn hiefur nú
yfir að ráða, sem er tæpl'ega
6.000 fierm. nettó. Flatarrými á
hvern stúdent myndi þá vænt-
am-lega verða tvisvar sinmim
meira en n-ú er. Sökum þess
fjárhagsvanda, sem mikil aukn
in-g byggingarstarfseminnar bef
ur í för með sér, og þess vand-
lega undirbúninigs, sem bygg-
ingarnar kretfjast, er gert ráð
fyrir, að minma verði byggt
fyrstu fimm ár tímabilsins,
1970—74, eða um 9.000 ferm.
nettó, en m-eira síðari hluta
timabilsins, 1975—1979, eða 15
þús. ferm.
23. Kostma-ður við þessar ráð-
gerðu byggimgar miðað við nú-
verandi verðlag er áætla-ðiur 75
milljón kr. á á-ri að meðaltali
yfir allt tíu ára tímabilið.
My-ndi kosbmaðiu.rimn vera 55
miilj. kr. að meðaltali á ári
fyrstu fimm árin, en 95 millj.
kr. á ári siðari ftenm árin,
24. Happdrættisfié miun vænt
aniega leggja háskóianum tiil
130 rniHj. kr. til byggteg-a á
mæsbu fimm árum að meðtöldu
þvi fé, sem nú er til ráðlstöfiun-
ar. Skortir þá um 145 millj.
kr„ til þeas að unn-t sé að fram-
kvæma ofangreind-ar byggingar
fyrirætlanir, eða um 30 millj.
kr. á ári. Treysta verður á stuðn
ing ríkisvald.stes til þeas að aHa
þessa fjár með fjánveiitingiuim,
þar sem aðrar leiðir til lausn-
ar þessurn fjárfiagsvanda, svo
sem lántöfcur, eru ekfci færar
Framhald á bls. 27