Morgunblaðið - 20.11.1969, Blaðsíða 14

L
j
14
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 20. NÓV. 11960
Guðmundur H. Garðarsson:
Lífeyrissjóðirnir og
atvinnuvegirnir
Hvert mun mikið ráðstöfunarfé beinast?
A AÐALFUNDI Landsmála-
félagsins Varðar í sl. viku,
fluttu þeir Guðmundur H.
Garðarsson, formaður Verzl-
unarmannafélags Reykjavík-
ur, og Hjörtur Jónsson, kaup-
maður, erindi um „baráttuna
um fjármagnið“. Verður efni
þeirra rakið hér á eftir.
í upplhiafí imiáls sámis giarðd Guð-
mundur H. Gairðarsson, grein
fyrir mismunandi afstöðu ein-
staklinga til fjármagnsins eftir
ríkjandi þjóðfélagsaðstæðum.
Hann minniti á, að í upphafi þess
arar aldar hefði fjármagn og
eignaryfinráð yfir stórfyrirtækj-
um í Bandaríkjunum verið á
Ifárra brömidlutm en á þeissu tefði
orðið breyting. Siðan sagði Guð-
mundux H. Garðarsson:
Nú eru það milljónir smáeig-
enda, sem leggja fram og eiga
fjármagnið, án þess að þeir ráði
eða stjómi fyrirtaekjunum. Gera
þeir það á grundvelli arðvonar.
Mætfti neÆna þerttia nýíkaipítailSiiama
eða anjðstjóim almeran'iinigis. Auk
beinnar aðildar fólksins að fyrir
tælkjiuim, sem að framian gneirmr,
á sér eiinnig stað af þess hálfu
vanuilleg ólbeim aðdild gleg'muim ým-
iiss komar samieigtnarisaióðd, edins oig
t.d. lífeyrissjóði, og einnig fjár-
festingarstofnanir.
Framangreind stefna eigna-
direifiinigBr, seim Ihietflur þyglgzt á
miklum tekjumöguleikum og já-
kvæðri skattastefnu af hálfu rík
isvaldsins gagnvairt eignamynd-
un hjá þjóðfélagsborgurunum,
hefur haft gífurleg áhrif á það,
hvemig bandarískir borgaraur
nota fjármagn sitt. í árslok 1963
var samanlagt varðmæti eigna í
ednstaklinigisiedigiu talið vtedira mieira
ein 11800 hdlljómdr dtollama. Ulm
30% eigniaininia vomu í flcxrmi hluta
bréfa og önnur 30% íbúðarhús.
Verð- og skuldabréfaeign var um
112%. Sýnár þatita þá áhierzfliu, siem
Bandaríkjamenn leggja á að hafa
eignir símar í arðbærum viðskipt
um og atvinnurekstri.
Baráttan um fjármagnið bygg
ist þar á firjálsri samkeppni um
sem arðbærasta nýtingu þess og
í þeim efnum er úrslitavaldið
raunverulega dreift og í hönd-
um borgananna sjálfra.
Ýmsar stofnanir og sjóðir
gegina mikilvægu hlutverki á fjár
magnsmarkaðinum, svo sem bank
ar, tryggingasjóðir, lífleyrissjóðir
vara- og aísferiftasjóðir, fjárflest
iniglartféllöig o. s. frv. Það flæriistt í
vöxt, að fólk kaupi sér líftrygg
ingu eða sé aðili að lifeyrissjóð-
um. Árið 1967 var höfuðstóll líf-
trygginga 167 billjónir dollaia
og haifði aiukdzt um 35 biMjómiir
flrá árinu áður. Þar af voru 75%
iðgj aldagreiðslur.
Lífeyrissjóðum vex stöðugt
fiskur um hrygg á grundvelli
frjálsrar uppbyggingar. Árið
1950 voru lífeyrissjóðsfélagar í
Bandaríkjunum 10 milljónir og
samanlagðar eignir rúmlega 11
billjónir dollara. f árslok 1965
voiru lífeyrissj óðsfélagar 28 millj
ónir og samanlagðar sjóðseignir
rúmlielga 80 ibdlllljlóiniir dlollama. Á-
ætlað er, að árið 1980 verði heild
areignir lífeyrissjóðanna 150
billjónir dollara. Árið 1966 voru
'Um 56% aif eigntum MfeyirlsBQÓð-
anma í forrnli IhQjulbalbréfa og
31% vonu veðslkiuldabréif veigraa
bednma Mmia ttil fýrdrtækóa.
AflgamlgiuriinJn, að flrédnegnium
gnedðteMdkuldbiniddmlgium, var á-
vaxtaíðlur á ammiain Ihlátt.
Á áraltiugraum, sem er að líðla,
hafa risið upp lífeyrissjóðir í
mörgum Vestur-Evrópulöndum.
Hafa þeir ýmist verið myndaðir í
frjálsum samningum milli aðila
vinnumarkaðsins eða á grund-
vielli iagia. í Vesrtiur-ÞýzlkaiLamdi,
Enigfliainidd og ísflianidd Ihalfla þessdr
sjóðir verið myndaðir á grund-
viellli frjáisna sammiinigla. í Svi-
Guðmundur H. Garðarsson.
þjóð, Danmödku og Noregi hafa
verið stofnaðir landslífeyrissjóð-
ir með iögium. B'æðd flommiin fluill-
nægja kröfum launþegans um
auknar félagslegar tryggingar,
elli,- ekkna- og barnalífeyri, sem
koma til framkvæmda með á-
kveðnum hætti eftir nánar tiltek
inn tíma. Um myndun lífeyris-
sjóða með greiðsluþátttöku af
hálfu launþegans og vinnuveit-
andans, sem nemur samtals um
10% af greiddum vinnulaunum, á
sér stað ákveðinn og veigamikill
skylduspamaður, sem nær yfir
30—40 ára tímabil. Greiðslubyrði
sjóðanna fyrstu tvo áratugina er
tiltölulega lítil miðað við tekjur
þeirra. Það gerir það að verk-
um, að þessir sjóðir koma til með
að ráða yfir geysimiklu ráðstöf-
unarfé. Og þegar haft er í huga,
að við vissar aðstæður getur ver
ið um takmarkaðan sparnað að
ræða, þ.e. að hvorki vinnuveit-
andanum eða launþeganum er
kleift að leggja meira til hliðar
af heildartekjum sínum, þá getur
þessi framkvæmd haft geysileg
áhrif á spamaðarform viðkom-
andi þjóðar og þeim mun meiri
eftir því sem lífeyriskerfið verð
ur víðtækara. Og þegar lífeyris
réttindin ná til allrar þjóðarinn
ar, eins og t.d. í Svíþjóð, verður
um að ræða stórfelldan skyldu-
sparraað, sem getur dregið mjög
frá fynri spamaðarformum, eins
og t.d. spariinnlánum í banka og
sparisjóði af hálfu einstaklinga
og fyrirtækja. Þá er jafnvel
hugsanlegt, að þessi framkvæmd
gangi út yfir hugsanlegar sjóð-
myndanir hjá fyrirtækjunum. Við
myndun slíkra kringumstæðna
er afar mikilvægt, ef lífeyris-
sjóðskerfi á landsvísu á ekki að
ledða tíl beiinmiar þjóðlnýitlilnigar ait-
vinnuvega viðkomandi lands,
þegar flram í sækir, að eftirfar-
andi skilyrðum sé fullnægt:
1. að fyráirtælkljum sóu tryglgð-
ar öiruggar og heilbrigðar rekstr
araðstæður, þannig að þau geti
skilað arði, séu þau rétt rekin.
2. Að með skattalöigium sé
tryigigit, að fyrirltiælki glertá Ihafldlið
aftir rífleglum hluta aif ágóða tifl.
arðgireiðslu og framtíðarþarfa. —
Hugsanlegt er, að vegna að-
stæðna sé eina ráðið til bjargar
sjálfstæðum atvinnurekstri, að
veita fyrirtækjuraum fullkomið
skattfrelsi. Þá verða fyrirtækin
að geta keppt á sambærilegum
skattfrelsisgrundvelli og lífeyris
ajóðdmiir með tiliiti rtM edigin sjóðs
miynidiamia, sem haifla þamm tálgamg
að bðiinia fljlámmiaiginiinu tíl finelkari
uppbygginigar.
3. Að hluta af árlegu ráðstöf-
unarfé lífeyrissjóðanmia verði
aftur beint út í atvinnulífið í
formi lána, hlutabréfa o.þ.h.
4. Að með lögum verði eigend-
um lífeyrissjóðanna og samnings
aðilum veitt eignarvernd yfir fjár
Framhald á bls. 18
Hjörtur Jónsson, kaupmaður;
5000 millj. í lífeyris-
sjóðum eftir 5 ár
Meirihlutinn er
UM áratugabil hefur iðnaður og
verzlun farið halloka í kapp-
hlaupi atvinnuveganna um fjár-
magnið gagnvart rikisvaldinu.
Fjármagninu hefur verið beint
frá þessum atvinnuvegum, meðal
annars með því, að gera upp-
byggingu fyrirtækjanna af eigin
rammleik ákaflega torsótta,
nærri ómögulega stundum.
Lanlgvaraindi gráðuig Skiatt'a-
fliög með úrefltum aifslkrilfltaírregl-
um að viðbættum lámsifjánskoo-ti
víða, vedd'Ur því að altvinmuifyrir-
tæki einstakliniga og fétogai, sem
melkin em í anda hinis flrjálsa
ifinannltafcs, á eigiin á'byrgð, vaxa
örfiægt og eru yfiirfeitrt orðin
ífjárha'gslega veilk.
Við þessair aðsrtæðiuir bætist
hvað verziuindinia sneirtir, að húin
hetfuT um ttamigiain a'lduir orðdð að
eæta róttækari og rairuglátairi
verðllagshöiftum en dæmi fimnast
um í frjiáisu þjóðdkipulaigi og
þoflia Stórflelld'a dkerðinlgu eigdn
kapitaflis við hveirja geragisskiráin-
iragu.
Áróð'uir viimstiriisiraniaðTa stjóm-
mlálarniaininia heflur vecrið hömilu-
laus í því að rægja aitvininjuffyrir-
tækin gaigwva'rt ailmeranimigi í
laradinu, telja möranium trú um
að 'þau airðrændu starflsmenn
Báina og væm jiaiflnivell óæskileig.
Að mdranisit'a kosti roættu þau
aldrei haifla mögufleika till þess að
eýna teljamdi ágóða, hvað þá að
þau ætlbu rétt til þess að edigwast
ejóði til eindunnýjuraair eða til
eiuikáinina átalka.
En aimeniniraguir á fslandi
trúir þesisu elkki leinguír. Hamm
trúir því etoki að það sé starfs-
miarananraa haguir að fyrirtækið
Sem bamn viranur hjá barjist í
fböikkum. Hanin trúir því ekki að
það sé hainis h'agur að aithatfwar-
meran halldi að sér höradusn í
Btað þess að sibofna ný fyriirtæki
framlag
og refca þau með ágóðá.
Það hefuir tekið hættulega
l'aragan tíma fyrir þá, sem bezta
átrtu að hatfla yönsýn og með
roest völd flómu, að átta sig á
þessu ölflu sam'am. En nú enu
aiuigu stjórmmálamiammiamma, sem
hingað ti'l bacfa verið rilfur einar,
að opraast fýrir því að við svo
búið megi elkkn lengur standa.
Er þá fcomið að því hvernig
á málumum eigi að taka raú.
Eins oig friam hetfúr komið í
ræðum og blaðaiskrifum um
þessi mál, þá bemda menn á það
sem niærtækast ráð, að veita
auiknu Hánlstfé til atvinnuirekst-
ursinis, sem h'aiUliaka hetfur flairið.
Þetta er aiuðvdtað gott og
btessað oig ber að flaigraa því fyrir
'h önd þeissaira aitvinnuigneinB og
aildrar þjóðarinmaæ að Skilndn'gur
er að fáat fyrir því að jiafna stkuli
mietin. Ein atlhuigum þetiba nláruar.
Eðli 'llánistfjiár er fynst og fremist
þalð, að það sfci'ld arði þedm sem
lániar og alð það verði endur-
'greitt.
Þeir sem talka Ilániím þumfla því
að geta sbaðið stnaium atf hvoru
tveggja alfbargun og vöxtum.
Lánrtiafc'andiiinm, atvinnufyrirtæk-
in í þessu dæmi, þartf mieð öðrum
orðum að haifa arð atf lánrtötounmi
í Starfsemd siraná og mögufleifca
til þess að endungredða lámið atf
þeim arði á eðlilegum tíma.
Þebta vefciur til sikiflnin'gs á
því, að rétt hkntfaill verður að
vera miíli kapiltadis og liánsfjár.
Þietita sýniir einni.g að rekstiranatf-
'ganigur eftir að sfcattar hatfa
verið gneiddir verður að þola atf-
borgandr iána.
Eru þessar foriseradur fyrir
hemdi í diag í verzlun og iðniaði
og jafnvell þótt viðar væri flarið?
Því miður hefld ég að þessu
veriði að svpra nedtandi.
Ég er þedimar Skoðunar að at-
viinmu/fyrirtæki í iðraaðd ag verzl-
un séu með allt otf lítið eigin
fjármagn, og ég gætá tniað því
að þorri þessara fyrirtæfcja væri
þegar með lánistfé, sem efctoi hetfði
verið unnt að endungreiða með
eðfliflegum hraða.
Fyriirtæfci hér á l'andi eru
yfirleiltt simlá og ágóði þeirra afll-
flllestra tiflböiiufllega lágar tökur.
Að haflda etftir aðeins um %
hlu'tum atf ágóða samtfara sára-
liblum afldkritftum, er aflflltof hæg-
tf’ara uppbygg'iinig, og stríðir auk
Hjörtur Jónsson.
þess á móti siðferð'iisfceinind
þeinna manraa ,sem leiggja sig
fnam við hagfcvæman refcstur
fyrin'ækja simna.
í nútíimia vertosmiðjuiðnlaði
venða véiar og tæfci úrefflt án fýr-
irvara. Því ræður tízlkai, tækni,
marikaðssvei/fllur o. flL og það
muin veina anðið roat sanmgjannira
manraa að atfdknilfltiarinegíliur haíi
llemgi verið mangfllábar.
Haflaindi í huiga það sem að
framiam er sagt, þá þainf ewgam
að fluinða á því, þótt fyriirtæki
'hönis svoikafflliaða firjáflisa finam-
dalks, séu raú þegar á heifldima er
litiið, ákafliega fjlárhagisfllega illa
stödd.
Ég tieil mjög ólífclegt að bjart-
sýnd og duigraaður ábyngra at-
faiaiflmamianmia diulgi tifl þess að
stofirua til nýs eða aufltims refltst-
uiris, með lánstfé, miðað við þamn
airð og þær aiflkomiuivomir, sem
við blaisa að öflflu óbreyttu.
Og aimleinniinigi dettur auðvit-
að elkki í hug að leiggja spiaritfé
sitt í aibvininiuinelkstur eims og nú
er ásatt. Það edtt segir síma
sögu.
Gangi maður út flrá þessari
skoðun á stöðu fyriirtæikjamma
veinður Ijóst að aulkið iánstfé
þeim til handia er elklki iauisn á
miálluinum, niema flLeina komi tifl.
í rauin og veiru þartf fyrst að
'gena fyrirtætojumum mögulegt
að safraa eigin fjármiagni. Verði
þessa efcki gætt, kamn svo að
flaru, að tfjárfestimgiaisjóðir og
sbofinianir, sem veita fé til at-
vintnuifyniintæfcjanma, verði svo
valdam'ilklar stoflniarair, og fyrir-
tækiin svo háð þessum láraa-
drottraum, að áhuigasömum ríkiis-
nefcstrarmönnum reynist auð-
vefllt uð fcúiga þau til lilýðni þegar
þeir fá valM'aaðötöðu tiil þess.
Spanifé laindsmanna er ráð-
sbaflað um banfcastofraanir þjóð-
arininiar, en tíil mótvægis er það
að faainin hreiði fjöfldi á þetta fé
og ‘getur ráðið því.
N’ú kemiur amnað sparifé til
söguemar, þeigar afllmennu líf-
eyniissjóðinndr talka tíil stairfa.
Þar miumiu einstalkliingar, laun-
þegar og atvininurefcendur, sem
að sjóðumum starad'a, minmu ráða
hver og einm, en um hið al-
memnia spariiflé.
Nefmt beifuir verið að þessár
sjóðir verði orðrair ytfir 5 miMj-
ainðar að firnm árum liðtnum og
muinu þá venða í örum vexti.
Meirihfliultd þessa fj'ár euu fram-
lög atvininiuinefcsbuinsiras og mundi
öllfflum fyrir beztu að svo væri
búið um fná upphatfi að ófcveð-
iran hluti þessa fjár geinlgi beint
tifl atvimnutfyriribækjiamna atftur í
tformd lárua, bnéfafcaupa eða á
amr.cn bátt. Mótiun ne'gtlU'gerða
tfyirir þessa sjóði er nú í deigl-
unni og ég lít svo á að það sé
mög mikillsvert fyrir allllan at-
vininiurclkstuir, hvenmig til tekst
uim Skipufliaig þessama sjóða.
Niðunstaðla hiuigleiðiiniga mirana
verðluir þessi:
Skjótiur vöxtuir eigiin fjór fyr-
irtækjainna er fansenda bættrar
aiflkomu þeima og um Jleið mauð-
syruleg þróun tifl fj'ármiagrasjafn-
vægis. Þess vegna þanf stmax að
lébta staattaibyrðina á framitei'ðslu-
og þjónuistutfyrirtækjum eánlca-
fnamt'alksims, og færa atfsfcriftir
taefcjia og flaisteignia til vitilborins
hortfls. Hvont tveggja þarf að
gera, og er það að mírau állití
'gnundvaílliainsfcilyrðd. Því næst
þanf að veita auflcnu flánistfjár-
ma'gná till fyriintækjianna í hlut-
flallfli við eigið fcapitafl og arð.
Það þarlf að aiflétta verðilaigs-
'höftum og tneysba á frjálisa sam-
keppnii, og igeifla þvi kertfi tíma
bifl að sarnn/a yfirburðd sáraa hér
á Laindi eins og alfls staðar amn-
®ris staðair í frjiádisum löndum.
Þeíta er fors'enda fjnrir heil-
brigðri verzlun og fjórmaigns-
jiaflnivægi verzluraainsté'ttarinnar.
Það, þartf að toveða rtiðiur með
ö'lilu þann óheiflladriauig að ein-
stalkllliinlgar og fyrirtæíki megi
dkfltí safnia sjóðum og etfiast fjár-
haigsl'ega. Líti'isvinðdnig fyriir
maninii sem keppir að etflniahags-
lagu sj'álfstæði, er eflgemg feenin-
img hér á landi ag eirahver sú
Skaðflegasta sem huigsazt getur
fyrir þjóðarbúið.
Þegar þessi neimflieiki er úr
•sögninini, þá spái ég því að spari-
fj'ánedigendiur verði fúsari til
þess að 'genaist bedinir þátttafcend-
ur í uppbygginigu atvininuveig-
anna.
Á veigi verfasmdðjuiðn/aðarinB
tifl bættna fcjiana og au'kinna átaika
eru því tvær ilfllfænaT toirfærur,
skattafflög og fjármiaignisskoirtui;
en á vegi veirzluinairistéttarinmar
eiru tonfæruinniar þrj'ár, verð-
laigslhöflt, stoab'.iailög og fjárSkort-
ur.
Það er æbiazt til þess nú að
veriksmiðj'uiðniaðuininm á fslamdi
beri æ mieiri ábyngð á fjöligum
og fnamfönuim þjóðarkuniar, Oig
stand'i fljótlieigia gömlum iðmað-
ainþjóðum á sporði. Ég hetf þá trú
að iðmiaðuiriinm murni gieba það og
gera það, en þó því aðeinis að aif
horaum varði höggniir þeir fjár-
miagnsfjötnar, sem ég hetf hér
iýai að nioklknu. Og eigi þertiba að
bslkast þá þgirf elklki siður, lSka
þess v'eigraa, eð höggva fj'ánmagns
fjötinsinia etf verzfluiniainsitérttimmi,
j þv'í á hemrnii mum það velta og
á að v'elta hvont miairtoaðdr finm-
j £St fyrir íSllenzlkar úiiflutnfln'gs-
vönu'r.