Morgunblaðið - 20.11.1969, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 20. NÓV. 196®
15
Ævar R. Kvaran:
Leiklistin í þágu skólanna
ÍSLENDINGAR inrna leiklist ef
til vill freimiur flestuim listuim öðr
um. Aðsókn að leikhúsum höfuð
staðarins ber þess glöggt vitni.
I>á er hinn m-ikli leikiistaráhuigi
út um land ekki síður athygli
verður en aðstaða til leiksýn-
inga hefuT víðast batnað þar
verul'ega með félagsheimilum.
Óttuðust ýmsir að sjónvarpið
ætti eftir að hafa mjög lamandi
áh-rif á aðsókn að leikhúsum. En
nú er ljóst orðið, a-ð sjón-varpið
gietur ekki frem-ur en kvik-
myndahúsin orðið him-u lifandi
ieikhúsi að aldu-rtila. Þá er m-jög
athygli verður áhugi barna og
unigilinga á leiklisit. Ekki þykir
leniguT mikið koma til nokkurr-
ar skólahátíðar, ef n-emendur
ef.nia þar ekki til sýndnga-r á
leikþætti.
Sökum vaxandi velmegunar
okka-r síðuistu þrjátíu ár, hafa
börn og uiniglinigar nú úr miklu
meira að spila en áður tíðkað-
ist. Gildir það jafnt um fjár-
muni og val á skem-m-tunum. Hef
ut verið mikið um það skrafað
og skrifað, og stundum af litl-
um skiílnángi á afstöðu unga
fólksina. En í stað þess að böl-
sótaist yf-ir því hve æskan sé
vei'k á svellimu á þessum timum,
væri okkur eldri kynslóðin-ni
mær að gefa ful-lan gauim a-ð því,
hvort ekki er hægt að virkj-a
þenman mikla þrótt æsku-fólks á
heillavæniliegan hátt. Æskufjörið
hlýtuT að leita útrásar. Ef ekki
með jákvæðum hætiti, þá nei
kvæðum.
Hefur mér dottið í huig, hvort
leiklistaráhugi unga fólksina
væri ekki ei-nmitt kraftur, sem
þan-nig mætti virkja, unglim-guo-
um til gleði og menningarauka
Þetta mætti gera með því, að
beita leiklistinni í þágu náme-
ine. Hví ekki að nota leiklistar-
áhuiganm ti'l dæmis til þess að
fegra málfa-rið? Benda má á það,
að lei'klist sé list orðsiins. Tií
þess að geta leikið vel sé fagur
og skýr framburðÚT svo n,auð-
synleigur, að án ha-n-s sé aáiit amn
að unnið fyrir gýg. Nota þan-n-ig
þenna-n áhuga til þess að vekja
nýja vi-rðimgu fyrir fögru mál-
fari og feiguTð íslen-zk'U'nnar.
Til þess að þetta sé fnamkvæm
a-nlegt þurfa þeir kemn-a-rar, sem
áhuiga ha-fa á því að leiðbeima
börmum eða umglingum í leikliet,
að hl-jóta þjálfun á sérstökum
námskeiðuim. Þar ætti að leggja
megimiáhisrzki á fa-gran fram-b-urð
svo sem -ré'ttimæli, hiarðiam fraim-
burð og hv-fram.burð. Þar lærðu
kemmarair einmig umdirstöðuatriði
sviðsetmimgar. Þá verður að
kemnia þeim að lesa án aáis
„lestrarfcóns“. Lesturinn ve rð-ur
að hljóma eins og mælf mál,
enda er það ei-nd lestu-rinn sem
viit er L
Síðan geta kenmararmir þjálf
a-ð niemendur sína með sama
hætti í fallegu-m framburði og
liipru turaguta-ki, jafnframt þvi
að þeir sviðisetja leikþættina.
Sjón-varpið hefu-r sýmt það svart
á hvítiu með himum fárá-mlegu
barmasýniiniguim sámum, þar sem
íslen-zk börn hafa leifcið umdir
stjóm kemmaira, að hvoriir
tveggja hefðu gott af nokkunri
tilisöign.
En væri þetta umdirbúið með
fraimanigrei-ndum hætti gæti leik
listin orðið þáftur í ísdenzkunámi
og mdkliu Mklegri til að vekja
áhuga á því en nokkur önnur
aðtferð.
En nú kamm eimhver að segja,
að þetta mæði aðeime til þeirra
til'töl-ulega fáu nemenda, sem ætl
að væri að leika í skól'asýning-
um. Það er rétt. En hvers vegn-a
ekki að skrifa s-tutta samtalis-
þætti eimnig fyrir al'la hina, og
þjálfa þá þannig lika í eðlilegri
framsögn og fögrum framburði,
eins og þeir væru að „leika“ í
útvarp? Þanndg mætti bei-ta
leikl-istinnd í þágu íslenzkunmar.
Þessari listgreim má beita víð-
a-r í námirnu til þess að vekja
Ævar R. Kvaran.
ferska-n áhuga á sérstökum fög-
um. Tökum sögu til dæmis. Ef
skrifaðir væru stuttir þættir um
ýmea helztu viðburði íslenzkr
a-r sögu svo ssm kristnitökuna,
Kópavogsfuindinn o.þh., og mem-
emdiu-r fengju að leika þá eða ein
umgis lesa þá saman með hlut-
verkaskipan og leiðbeiningum,
þá gleymduist þedr seinf, hvorki
árböl né þeir sem koma við s-ögu.
Þá má nefna tungumálin. Lítill
va.fi er á því, að ef nemendur
femgju anmað veifið að „leika“
samtöl á við eigandi tumgumáli,
þá miynd-i það hressa upp á
ábuiganm.
En nú kamn ei-nhver að spyrja:
hverjd-r eiga að skrifa þessa leik
þætti og þessi samtöl? Áðu-r en
því er svarað er sjálfsagt að
benda á þær söguilegar ledkbók-
men-mtir sem til eru, og nota
mæffi kafla úr, t.d. Lyga-Mörð
Jóhanns SigurjónissoniaT, Jón
Arason Matthiasar Jochumsson'-
ar, Fyrir kóngsins mekt eftir
Sigurð Einarsson, Gissur jarl eft
ir Pál Kolka og flei-ri lei-krit.
Hvað snertir anna-ð, sem skrifa
þyrfti sérstaklega í þessurn til-
gangi, þá er þess skemmst að
mdnnast að imman sjál-frar ken-n-
aTastéttarinnar 'eru ágætir rit-
höfuimdar. He-fðu ýmsir þeirra
vafailau'St gama-n af að spreyta
sig á því að skrifa lceikþætti eða
sa-mtalsþætti í þessu akyn-i, sjálf
um sér til þjálfuma-r í leikrita-
gerð. Aulk þeima er stór bópur
umgria Tmaimma, sem fást við leik-
rifagerð, en skortir tilfinmanlega
þjálfun. Hér gætu þeir komið til
lifandi samsfarfs við skóla-ma,
bá-ðuim a.ðilum til gagns. Þá má
emnf-remur benda á þa-mn mögu
leika, að memiend-uir æðri skól.a
spreyti sig sjálfir á slíkum rif-
smdðuim. Þa-ð er kuimmara en frá
þurfi að segja, að eitt allra vin-
sælasta leikri-t á ísla-ndi var
skrifað af skólasveini.
Þá er jafnvel ekki útilokað að
taka leiklistima í þágu leikfim-i-
ke-nnisiliu, þ.e. með þvi að koma
Leikfimimni að einihverju leyti í
form látbragðsleiks.
Þeim sem siáu hirnn ágæta leik
flokk Óðinsleikhússins hér fyr-
ir skömmu í leikfimisail Men-nta-
skólams við Tjörnina, er enn í
fersku mimnd, hve hinir un-gu
leikendur voru óvenjulega vel
þjálfaðir og styrkir líkamlega.
Hvers vegma? Vegna þess að sú
tegund leiklistar, sem þessi leik-
flokkur leggur megimáherzlu á,
krefst mikLLlar iíkamlegrar þjálf
unar. Þamnig hefur leiklistin í
þessu tilfelli gert þetta æsku-
fól'k að eins komar íþróbtamömn-
um. Og æbli sé nú víst, að það
hefði lagt á sig svo erfiðar æf-
ingar, ef þær hefðu ekki ein-
mitt ve-rið leiklisfarle-g nauð-
syn. Það er vafasamf.
Þó hép ha-fi verið l-auslega
drepið á mokkra • möguleika til
þess að beita leiklistaráhuga í
þágu ferskari kemmsluaðferða,
þá- skal það fúslega viðurkenn-t,
að langmiki'lvægast er að leik-
listin geti komið að gagni við
verndun móðurmálsins. Þróu-n
mælts máls hér á landi er
ískyggiLeg. Limmæli og hvers
koma-r latmæli fer sdvaxa-mdi. Og
h-egguir þar sbundum sá, er hlífa
skyldi. Þan-nig heyrum við lög
unga fólsins í útvarpimu, og
sjónvarpið ta'Iar í sífel-lu um
starsemi síma, Stafurinn r er allt
af að detta afba-naf orðum: Móð-
ir mín verður „Móði mín“, faðir
minn verður „faði mimn“, orðið
þegar er farið að bera fram
„þega“. Mjúkt g er að hverfa
smám saman. Þannig er ég orðið
í frambuirði „é“, fallega ec orðið
„fallea“. f stað orðamna þegar
ég kom kemur þetta ba-mamál:
„þega é kom“. Já, fólk er farið
að tala aftiur eins og ómálga
börn. Þá faida stafirnir d og t
iðu'lega n-iður á undan s: bands
verður „bans“, lands verður
„lans“. Litir haustsins verða „1-id
ir haussins". Sérhljóðar styttast
og hljómuT orðanna hverfur.
Men-n eru ekki lemgur ísdend-
imgar, ssm eiga heima á íslandi
og tata íslenzku, heldu-r „íss-
lfendingar", sem eiga h-eim-a
á ,,fssilandi“ og ta-la „ísslenzku".
Þá er stafurimn æ örðiran að „a“.
Nemandi spyr skólabróður sin-n:
„Lakkaðiru (ð-ið fellur miður) á-
prófinu?" Hinn svara.r: „Nei, é
hakkaði." Ræðumaður 17. júní
kemst svo að orði: „Aska fss-
lans er okkar f-ramtíðarvon.“ Og
þa-mndg mætti lengi telja. Að
ekkd sé minnzt á kiv-fnaimlbur'ð-
imn og limmælið.
Það skal fúslega játað, að öll
tumgumál hl'jóta að taka þróun
í ei'rahverjar áttir. En spursmálið
er þá: stendur mönniuim öldung-
is á sama í hverja átt sú þróum
stefmir? Er noklkiur goðg-á að
r-eyna að hafa eimhverj-a s-tjórn
á þessari stefnu?
Ef memn eru sarmmáila þeim,
se-m þetta skrifar um það, að
sl-íkt sé ekki einumgis sjálfsagt,
heldur bráðnauðsymLsgt, þá er
samn-arle-ga tím-i til þess kom-inn
að 1‘áta h-endur standa fra-múr
ermum.
Ef menn hafa áh-u-ga á að
himdm þessta óheililaivæmiLagu þró
un mæLts máls, er n-auðsymlegt
að byrja á því að saimræma ís-
Lenzkan framburð, svo þeir se-m
hiamin kemima viti 'hiveTs æitlliazit er
til af þeim. Ætti eikkert að vera
því til fyrirstöðu, sökiuim þess að
fyri-r heradi liggja tililögur hæf-
ustu rraararaa í ísderazkri t-umgu
uindir fyrirsögrairani Reglur um
íslenzkan framburð. Og sjálfir
hafla íslenzkuikemnarar í bréfi til
fræðslumál-astjóra da-gs. 17. marz
1961, la-gt til að meiri rækt sé
lögð við talmálið en nú er gert.
Það virðist því ekki standa á
öðru en staðfestingu memn-ta-
málaráðun-eytisins á þessum
ágætu negLum. Megu-m við biðja
memntamálaráðherra að lyfta
penn-a-mum? .
Ég vil að lokum min-n-ast hér
lausdega á mál, sem þessu er
skylt. Erlenda kennara við Há-
skóLamn okkar furðar mjög á
uppburðarleysi stúdenta í
kemmslusitund'um. Þannig bemti
kunningi min.n, sem er sendi-
kennari við HáskóLamn, mér á
það, að hainn hefðd í kenmsdu-
sbund jafmvel vísvitandi haldið
fram vitleys-um, sem stúdentum
væru alveg Ijósar, til þess ei-ns
að fá eirahvern þeirra til að mót-
mæla. En árangursl'aust. Kvaðst
hamn ekki vamur slíkuim dauð-
yfllum. Sagði þesisi kenmari, a-ð í
háskólum þar sem hann hefði
kemnt væri mifclu meira fjör.
Stúdiemtar sættu færis að koma
kemmara sdmu'm í bobba með
hvers konar spurningum og um-
ræðum í samiba-ndi við námið.
Þairanig væri líf í tuskunum í
kenrasLustundum, eins og vera
bæri.
Úr sllíkri deyfð verðu-r bezt
bætt m-eð því að byrja að þjáLfa
memendur strax í bar-ma- og ungl
inga-skóLum í því að kom-a fram
og taka til máls. Málfundafélög
skólamna 1-eysa þenn-an vanda
emgan veginn, Þar standa adltaf
við ræðupúltið sömu djörfu nem
endurni-r, en yfirgnæfa-ndi meiri
hluti þeirra kemur þar hvergi
nærri. Þá sikortir kjairk til þess
að ráðast í þetta og eru þess
vegn-a haldni-r feim-ni og van-
metakennd í þessu-m efnum ævi
la-n-gt.
Þebta verður því að kemn-a sér
staklega, þan-nig að allir njóti
þjálfuin-ar í þessum efnum, en
ekki aðeims örfáúr kjarkmen-n
eða þá a-n-gurgapar, sem stíga í
ræðustólinn af galgopaskap. Ef
þessu hefði verið sinnt sem
skyldi, væru sumar kemmsl-u-
stundir í Háskólanum, og reynd-
a-r málfundir þar ei-mmig, fjörugri
en nú tíðkast. En það er eng-
in fucða þótt dauflegt sé í há-
skóla þar sem jafravel verðandi
ken-narar, lögfræðingar og presit
ar fá en-ga kemmslu í framsögn
og ræðuiflutnimgi. Prestum er að
vísu kemn-t að tóna, en eftir ár-
aimgri þeirrar kennislu í sumum
tilfellum að dæma, hefði betur
farið á því að kerana þeim að
tala.
Já, þetta er furðulegt ástand
í þjóðfélagi, sem hamast við að
herma allt eftir öðrum þjóðum,
það virðist ga-nga framhjá ýmsu,
sem raunveru-lega er okkur tii
fyrirmyndar og við gætum haft
Framhald á bls. 2f
FEILER-reiknivélin
hefur fengið
margra ára
reynslu
á íslenzkum
markaði.
V-ÞÝZK
-X LEGGUR SAMAN
* DREGUR FRÁ
* GEFUR KREDITÚTKOMU
* STIMPLAR Á STRIMIL
FEILER-reiknivélin kostar.
Rafknúin kr. 10.950.—
Handknúin kr. 9.793.—
Fullkomin viðhaldsþjónusta
á eigin verkstæði.
k.MICíV/.
^ <5

SKRI FSTOFUVÉLAR H.F.
% ^
Hverfisgötu 33
Sími 20560.
IMA ER INNKAUPASAMBAND
MATVÖRUKAUPMANNA, SEM MEÐ
HAGRÆÐINGU OG HAGSTÆÐUM INNKAUPUM
GETUR BOÐIÐ YDUR BEZTU KJÖR