Morgunblaðið - 22.01.1971, Síða 15

MORGUNBLA.ÐIÐ, FÖSTUDAGUR 22. JANÚAR 1971
15
Hita og suðu undir yf irborði
má lesa úr hveraloftinu
Borað við Kleifarvatn í næsta mánuði
STEFÁN ARNÓRSSON, jarð-
fræðinigur, hefur að undanförnu
fenigizt við j arðefnalegar at'nug-
aiTLir á hitaveitusvæðum þeim,
sem við erum að byrja að nýta
eða ætlum að fara að nýta, þ. e.
á Reykjanesi, í Krísuvík og við
Námafjall. En viðfangsefni hans
tii doktorsritgerðar var einmitt
heita vatnið og etfnin, sem í því
fimnast. Þetta viðfangsefni varð-
ar miklliu hér á landi, og því
tfengum við Stefán til að eiga
við okkuir samtal um það.
Stefán er jarðfræðingur frá
Edinbor.garháskóla, og stundaði
síðan framhaldsnám í Lundúna-
háskóla, þar sem verkefni hans
til doktorsgráðu voru athuganir
á efnasamsetningu heits vatns
á fslandi. Kveðst hanin hafa
fenigið áhuga á því viðfangsefni
hjá jarðhitadeild Orkustofnun-
ar, þar sem hann vann á sumrin
frá 1963 og stóð stofnunin að
nökkru leyti straum af kostnaði
rannsóknanina. Við báðum
Stefán að segja okkur nánar frá
þessu verkefni og það sem út
úr því kom.
— Þessi rannsókn beindist
fyrst og frenmst að því að kanma
magn og útbreiðslu ýmissa
sporefna í heita vatninu á fliest-
utm jarðhitasvæðum lamdsins,
sagði Stefán. Þessi sporefni eru
einkurn ýmisir mátonar og m'á
þar nefna kopar, zink, króm,
járn, vanadium, molybden,
igermanium, gallium og titan.
Magn þessara efna í vatninu er
yfirleitt aðeinis fá míkrógrömm
í hverj'um lítra, en míkrógramm
er milljónasti hluti úr grammi,
Með ti'lliti til sjóafnavinnslu á
Reykjaniesi skiptir magn ýmissa
sporofna miklu máli fyrir gæði
saltsins. Til dæmis mundi ör-
llítið magn af kopar gera saltið
óhæft til fiSkvinnSl'u. Einnig er
atrsen mjög óæsfeilegt. En þessi
eflni hafa reynzt vera í svo litlu
magni í jarðsjómum, að það kem-
uir ekfei að sök. Niðurstöður
benda til þess, að magn hinma
ýmsu sporefna, sem leitað var
í vatninu, stjórnist af uppleysan-
leika ýmissa steintegunda í
berginu. Þess vegna er unnt að
spá hvert sporafnaiiiinihaid
mjuni vera, ef vitað er um vatn
með ákveðið hitastig.
— Voru það eingöngu spor-
efnin, sem þú efnagreindir í
vatnimu?
— Sporefnin vöru það, sem
nýtt var í þessum rannsóknium.
En einnig var könnuð útþreiðsla
ýmissa efna, sem algeng eiru í
heitu vatni og alltmifeið var
vitað um áður. Gagmlegustu
niðurstöðurnar þar taka til
kísilis, en hann má nota til að
segja fyxir um hita vatnsins und-
ir yfirborði. Sem dæmi má
nefna, að á Geysissvæðinu má
samkvæmt því búast við 250
stiga hita, á Hvervöllum á Kili
270 stiguan, á Reykjanesi 260
stiiguim og nálægt 150 Stigum í
Reykholtsdal og afst á Suður-
landsundirlendinu. Þetta kemur
fram í ritgerðinmi.
— Hvað viðkemur kísil er
heitt vatn á íslandi sérstætt
wmm
uindir yfirborði út frá samsetn-
ingu hveraloftsins. Þær ndðuir-
Stöður benda til þess, að á
Krísuvíkursvæðinu muind neyn-
ast heitast við suðurenda Kleif-
arvatnis, ef þar yrði borað. En
ætlunin er að í næsta mánuði
verði einmitt borað þama. Er
hitinin þar líkiegaSt 250 stig.
Aftur á móti' benda sama konar
niðurstöður til þess, að ekki
megi fá öllu hærri hita en 200
stig m.eð boruin í Trölladyngju.
í fyrrasumar var unnið að þess-
iwn rannisóknum í Krísuvík oig
í suimar verður unmið að djúp-
rannsókn þar, þ. e. boranir og
rannsóknir á borholum, í þeim

fyrir það, að sýrustigið á vatn-
inu er svo hátt, að taka þarf
tillit til áhrifa þess á uppleysan-
teika kísiisýruhnar hélt Stefán
áfram útiskýringum sín'um. Enm-
flremur sýndi sig, að þar sem
hiti er ekki mjög hár, stjórmast
magn kísiis í vatninu af upp-
leysandieika kallsedóns eða mjólfe-
urkvarz, en þar sem hiti er yfir
110 stig þá af uppleysanleika
kvarz. í ritgerðinni benti ég á,
hvað hefur áhrif á útfellingar
kiísils í borholum, en slíkar út-
fellimgar geta valdið nokkrum
erfiðlei'kuim á Reykjamesi m'eð
tililliti til áætlaðrar sjóefna-
vinnslu.
— Nú starfarðu alveg á jarð-
hitadeild Orkustofnunar. . Yið
hvað hefuriðiu verið að fást þar?
— Eftir að ég fór að vinma
þatr alveg, hefi ég annazt ýmsar
j arðefnalegar athuganir fyrir
deildina, einfeum á þremiuir há-
hitasvæðuim, það er á Reykja-
nesi vegna sjóefnavinnslu, í
Krísuvík vegna hugsanlegrar
nýtinigar fyrir hitaveitu eða
iðnað og við Námafjal'l. En rarun
sóknirnar í Krísuvík og við
Námafjall eru liður í fimm ára
áætíliun jarðhitadeildar um rann-
sókn háhitasvæða. Og loks má
af viðfanigsefnunum nefna jarð-
efnaleit.
—• Ef viö töfeum hverl þessara
viðfangsefna fyrir sig. Iivað
hefurðu verið að gera að und-
anifömu á Reykjanesi?
— Af margþættuim ranmsókn-
um þar, hef ég aminazt það að
fylgjast rneð' efnium í jarðsjón-
um í borholum. Selta sjávar-
ims, sem streymir inin í djúpar
borholuir á Reykjanesi, er alveg
sú sama og í sjó. Samt er magn
ýmissa efna í jarðsjónum all-
frábrugðið þvi, sem er í sjón-
um. Kalí- og kalsíuminuihald er
máklu meira, en magníum og
súlfat er þar í miklu mimma
magni. Rannsóknimar hafa
sýrut, að forsemduir þær um
saimisetniingu jarðsjávar, sem
reiikinað var með í áætffluinum um
sjóefnavinmsliu, standast alveg.
Síðasta borholan á Reyfejanesi,
sem er 1750 m djúp og var hönn-
uð sem vinmSluhola, er mjög af-
kastamikii. Heiidarrennsli henn-
ar er um 80 kg á sekúndu. Fram-
ileiðir þessi hola því nær jafn-
mikið salt og Islendingar nota
áriega. Mælingar á afli holuininar
hafa sýnt, að það heifur haldizt
óbreytt síðan í október, þegar
hölan var fyrst látin bl'ása. En
fyrir sjóefnaverksmiðju þarf 3
holur sem þessa til viðbótar.
Enn um sinn verður fýlgzt mieð
aftii holunnar og efnaininihaidi.
En niðurstöður benda til þess,
að jarðhitasvæðið muni stand-
ast þær kröfur, sem gerðar e.ru
í áætlunum um sjóefnavininslu.
— Hvað getuirðu sagt okkur
um hin háhitasvæðin, sem þú
hefur unnið við, Krísuvík og
Námafjall?
— Þar hef ég unmið að yfir-
borðsrannsóknum, sem beinast
að samisetnimigu hveraiofts. Til-
raun hefur verið gerð til að
segja fyrir um hita og suðu tilgar.gi að gefa upplýsinigar um
hugsan'l'ega virkjunarstaði og
kostnað við vinmsluboranir.
- s , * »•» \ Eftir um það bil hál'ft annað ár,
ætti þá væntar.lega að verða
liægt að gefa svar um vinnsiu-
eigir.Ieika svæðisins.
— Hvað um hitan.n við Náma
fj all?
— Samsetnimg hveralofts við
Námafjall og Kröflu, sýnir að
þar á að vera hægt að fá hærri
hita með borun en á Krísu-
víkunsvæðinu. Við NámafjáU er
heitast á austanverðu fjallikiu.
Suðvestan í Kröfl'u má líkleiga
fá sama hita með borumum og
nú er í borholunum vestan við
Námafjáll, eða 270—290 Stig.
Kristj án Sæmundsson, j atrð-
fræðingur hefur umsjón með
rannsóknunum við Námafjail og
Karl Ragnars með borunum.
— Nú ert þú í ramnsófenum á
efnaimnihaldi heita vatmsins.
Segðu mér nú, getur heita-
vatnið mengað? Og hvað er í
því, sem hugsamlega gæti skað-
að?
— Já, vatnlð úr háhitasvæð-
unuim gæti mengað og þá er það
einifaldlega hitinn, sem getur
verið óæskilegur. Af skaðlegum
efnium, er það fyrst og fremst
brennisteinsvietni og eirunig
hugsanlega bór. Niðurstöður
rannsókna benda þó til þess, að
í öllu ósöitu heitu vatni sé magn
bórs svo l'ítið, að það sé eklii til
skaða. Hins vegar eyðir bremni-
steinsvetni súrefni í vatnd og
getur á þann hátt verið skað-
iegt lífveruim. Þar sem nýting
á heitu vatni er nálægt vötmum
Stefán Arnórsson
Samtal við Dr. Stefán Arnórsson, jarðfræðing
Borholnr við Námaf jall.
Jarðhitasvæðið á Reykjanesi.
og ám, eims og við Mývatm
og hugsanlega á Nesjavöllum
við Þingváilavatn, hafa stík
áhrif til rmengumar verið tefein
ti'l athuigunar. Lauslegar athug-
amir síðastliðið sumar bentu til
þeiss að efeki væri að væmta
meinnar hita- eða brennisteine-
vetnismengunar í Mývatni af
völduim borhola við NámafjaH.
Svo lítið er af bóri í því vatni
að það á ekki að vera á mokkunn
hátt skaðlegt. En næsta sumar
verða gerðar ítarlegar ranirn-
sókmir á þessu sviði við Mý-
vatn.
— Úr ‘því við eruim að ræða
þetta, þá vildi ég skjóta því hér
inin, að hér á landi er uimgengni
við hveri oft rmiður góð. Grjóti,
ryðguðum hlutum og flíkum,
seim verða steinrunnar, er kast-
að í hverima og ligigja allt
í kringuim þá, bætti Stefán við.
Væri óskamdi að sarmfara auk-
inni nýtingu á heitu vatni,
skapaðist betri umgengni og
þrifnaðuir við hveri og borholur.
Þegar við í uphafi þessa sam-
táls vorum að tala um viðfangis-
efnin Stefán, minntist þú á jarð-
efnaleit!
— Já, á síðasta ári fól Ranm-
sóknarráð ríkisins Orkustofnum
að hafa umsjón með jarðefna-
leit á Suðau'stuirlanidi sem kost-
uð var að nokkru af íslenzka
ríki'niu og að nokkru af Sam-
einuðu þjóðunum. Af hálfu
Orbuistofnumar hafði ég umajón
með starfsemi þessari á sl. ári.
En jarðefnaleitin hefur svo
orðið vísir að víðtækari starf-
semi á sviði hagnýtrar jairðfræði
en upphafliega var gert ráð
fyrir. Hefur verið stofmuð sér-
stök deffld imnan Orkuistofnun-
ar, j arðkönimunardei'ld til að
aninast þá stabfsemi. Á þessu
ári verður lögð sérstök áherzla
á ranmsókmir vegna öiflunar á
köildu meyzluivatni og enmfrermur
fer fram athugun á ýmsu'm hag-
nýtum jarðefmum, eins og vikri,
pebluisteini og ileir. Jafnframit
mun Jarðkömmunardeildin amm-
ast nokkra jarðfræði-verkfræði-
þjómuistu fyrir Vegagerð ríkisina
á þessu ári.
— Og þú sérð nm þessa starf-
semi, er það ekki?
— Ég mun hafa ums’ón mieð
rekstri jarðefnaleitar og raran-
sókna á köldu vatni ásamt Jóni
Jónssyni, jarðfræðingi. Haukur
Tómasson, jarðfræðimgur mun
að mestu sjá um þjómustu við
Vegagerðina, og Halldór Magn,-
ússon, viðskiptafræðingur, imM
aminast viðskiptalega hlið jarð-
kömmunardeildar gagmvart utan-
aðkomandi aðiium, sem ósfea
þjóraustu heranar.
— Hvaða áform hafið þið um
vilkurrannsóknir?
— Við geruim ráð fyrir að at-
hugaður verði fyrst og fremst
Hefcluvikur og vikux á Snæfella-
nesi, en vikur má nota sem
byggingarefni og burðarefni í
málningu og fleira. H.vað perlu-
steiniraum viðvíkur, þá verður
perlusteinn í Prestahnjúki ranin-
sakaður í sarrwinmu við banda-
ríska fyrirtækið John Mamvil3)e.
En fyrir milligöngu og að beiðni
Rannsófenaráðs cg Iðnaðarráöu-
meytisims eru áætlaðar athugan-
ir á ieir í Dalasýsl'u og einmig
í Þingeyjarsýslu.
— Og hvað eruð þið að huigsa
varðandi leit að köldu vatni?
— Jón Jónsson, jarðfræðingur
á jarðhitadei’d, hefur um ára-
bi'l liaft með höndum leit að
köldu neyzluvatni fyrir bæjar-
félög og eimstaklinga. Ástæðá
þykir itil að auka ramnsóknir
fyrir kaldavatnisleitina. Er mjög
nauðsynllegt að kortlie'ggja jarð-
Framhalð á bls. 20