Morgunblaðið - 12.02.1971, Qupperneq 14

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 12. FEBRÚAR 1971
a±
„Nei, Gunnar Bjarnason, þannig
lætur þú ekki fara með þig“
Menn af kynslóð Reykvík-
Inga, sem muna þá tíð, er eng
In höfn var í Reykjavík, geta
sagt skemmtilega sögu. Þeir
hafa fylgzt með ótrúlegum
breytingum — fiski- og verzl-
unarþorpi, sem varð að stór-
borg með stórhýsum og varan
legum götum — skipulagi, ys
og þys. Einn slíkur maður er
sjötugur i dag, Gunnar Bjama
son, skólastjóri Vélskóla Is-
lands. Gunnar er minnugur og
þvi er gaman að heyra hann
segja frá gömlu Reykjavík,
sem að hans sögn einkenndist
og er sérstaklega minnisstæð
fyrir ró og frið, er yfir henni
hvíldi.
Eins og svo margir, sem
finnst vænt um borgina sina,
- er Gunnar fæddur í hjarta
hennar — Aðalstræti 2, þar
sem nú er verzlunin Geysir.
Þar var þá Fischerverzlun,
þar sem faðir hans Nicolai
Bjarnason var verzlunarstjóri.
Nicolai var kvæntur Önnu
Emilíu Thorsteinsson og áttu
þau 4 börn, Þorstein, Hjálmar,
Stellu og Gunnar, sem var
yngstur og einn bamanna, sem
fæddur var í Reykjavik. Til
Reykjavikur fluttist fjölskyld-
an frá Keflavík, en látum af-
mælisbarnið um að segja frá:
— Mér finnst skemmtilegast
að minnast þessa gamla tima
— segir Gunnar — þá var
þessi ró og friður yfir Reykja
vík, sem þekkist ekki í dag. Ég
man að mestu frá þessum tima
aðeins eftir sólskininu og brak
andi þerri — þegar fiskurinn
var þurrkaður í Hafnarstræti
og við Vesturgötuna eða í fjör
unni þar fyrir framan. Síðan
hefur mér alltaf fundizt salt
fisklykt góð. Við pottormarn-
ir lékum okkur mikið í fjör-
unni og þá einkum í Geirs-
fjöru.
bernskuArin
— Fyrsti atburðurinn, sem
ég man eftir var Glasgowbrun
inn. Ég var háttaður og heyrði
allt i einu mikið tramp og læti
og man eftir að herbergið var
uppljómað af bjarmanum. Þetta
var mikið bál, enda Glasgow
fyrsti vísir að sambýlishúsi í
Reykjavík. Þar misstu margar
fjölskyldur aleiguna, en brun-
ann bar upp á afmæli kóngs-
ins, 8. apríl 1903. Skömmu eft-
ir að þetta gerðist fluttumst
við að Hverfisgötu 4, sem þá
var nú 28, þar sem móðursyst
ir min Gunnhildur rak ljós-
myndastofu. Þar vorum við að
eins um hálft ár, því að pabbi
keypti þá um líkt leyti Suður-
götu 5 af Halldóri Jónssyni
bankagjaldkera, föður þeirra
Péturs borgarstjóra og Jóns
skrifstofustjóra Landsbankans.
Halldór hafði þá reist hús í
Suðurgötu 4 og fluttist þang-
að.
— Ég man að pabbi gaf fyr
ir þetta hús 10 þúsund krón-
ur. Strax og kaupin höfðu ver
ið gerð, fór hann til landfóget
ans til þess að fá kaupunum
þinglýst og ég man að hann
hafði orð á því að fljótt flygi
fiskisagan, þvi að hann var á
heimleið, er hann mætti
Tryggva Gunnarssyni, sem
spurði hann, hvort hann hefði
verið að iáta snuða sig. En
pabbi sá ekki eftir þeim kaup
um. Þetta var þó nokkur pen-
ingur á þeim tima, sem sést af
því að luxuskaramellur kost-
uðu þá aðeins 2 aura.
— Bæjarbragurinn var
þessi friðsemd. Menn voru ár-
risulir og borðuðu yfirleitt þrí
mælt. Morgunverður var frá
kl. 9 til 10, síðan var hádegis
kaffi kl. 12, miðdagsverður kl.
15 og kvöldverður kl. 19 til
20. Ekki man ég eftir þvi að
ég sæi drukkinn mann. Menn
höfðu yfirleitt áfengi um
hönd, en kunnu með það að
fara. Sæist maður fullur á al-
mannafæri þótti sá viðundur,
enda var þetta áður en bann-
árin komu til sögunnar.
— Manstu eftir konungskom
unni 1907?
— Það man ég vel. Ég var
þá staddur hjá Gunnhildi móð
ursystur minni á Hverfisgötu
og fylgdist þá ásamt öðrum
með því, er Friðrik konungur
og Hannes Hafstein lögðu upp
í ferð sína til Þingvalla með
fríðu föruneyti. Þeir voru tígu
legir, er þeir riðu upp Hverfis
götuna. Fyrir konungskomuna
hafði verið keypt mikið af
kerrum og hestvögnum. Pabbi
keypti svo þessa vagna, setti
upp skýli og leigði út. Ein
drossian var t.d. fínni en all-
ar hinar og var hún ávallt not
uð við sérstök tækifæri, svo
sem þegar brúðkaup fóru
fram. Bílamir komu svo um
1914. Man ég þá að pabbi
hafði hug á að breyta til og
færa sér tæknina í nyt —
kaupa bíla í stað hestakerr-
anna, en verkfræðingar —
tæknimenntaðir menn, sem
hann leitaði ráða hjá höfðu
mestu ótrú á þessu nýja farar-
tæki og sögðu honum, að bílar
yrðu aldrei í förum, nema inn
anbæjar, svo að honum leizt
ekki á og hætti við.
— Ein var sú stétt manna,
sem hvarf af sjónarsviðinu eft
ir 1912, er Vatnsveitan tók til
starfa og það voru vatnsber-
arnir. Þetta voru fréttamiðlar
þess tíma. Þeir komu við í eld-
húsunum um allan bæ, sögðu
fréttir og fregnuðu. 1 eldhús-
inu heima man ég eftir að var
stór ferhyrndur, grænmálaður
jámkassi, sementhúðaður að
innan. Þennan kassa fyllti dag
lega gömul kona, sem hét
Þura. Hún var svo viðloðandi
heimilið eftir að hlutverki
hennar var lokið allt fram til
1920. Ég man að hún reykti og
tók í nefið og þótti gott og var
þakklát, ef einhver stakk að
henni rjólbita. Hún var glað-
lynd kona og sótti vatnið í
Ingólfsbrunn í Aðalstræti. Þar
var alltaf þröng og mikið líf.
Ég man t.d. eftir gamalli konu,
sem átti blindan son. Sonur-
inn var mikill vexti og sterk-
ur. Hann dró handvagn með 2
tunnum, en hún leiðbeindi hon-
um.
I MENNTASKÓLA OG VIÐ
LEIKLIST
— Nú, svo hefst skólagang-
an.
— Já, 1914 settist ég 1
Menntaskólann, en fyrsta vet-
urinn veiktist ég og gat ekki
tekið próf að vori, svo að ég
fór aftur í fyrsta bekk. Stúd-
ent varð ég 1921, en árið eftir
útskrifuðust fyrstu stærðfræði
deildarstúdentamir og tók ég
þá viðbótarpróf úr þeirri
deild. Það má því segja að ég
verði 50 ára júbilant í vor og
einnig aftur næsta ár.
—Var ekki mikið listalíf í
Reykjavík í þá daga?
— Jú, í Suðurgötu 4 bjó t.d.
mjög söngelskt fólk. Þeir bræð
ur Jón og Pétur Halldórssynir
stofnuðu ungir söngflokk og
voru í honum Viggó Björnsson
og Einar Indriða, síðar Viðar.
Ég held það hafi verið upphaf-
ið að Söngfélaginu 17. júní
Þeir voru mjög góðir söngmenn
og heima hjá Halldóri hljómaði
oft músík. Fríða systir þeirra
lék þá oft undir á píanó. Þeir
félagar sungu oft og tíðum fyr
ir .utan Menntaskólann og kom
þá allur bærinn til þess að
hlýða á.
Það hefur mér alltaf þótt
mjög mikils virði, hve pabbi
og mamma voru miklir leikhús-
unnendur og við vorum býsna
ung, krakkarnir, er við feng-
um fyrst að fara i leikhús. Mér
er t.d. Stefanía Guðmundsdótt
ir enn í fersku minni og raun-
ar einnig allt Indriðafólkið,
sem voru nágrannar okkar. Þá
man ég vel eftir Jens Waage
og Árna Eiríkssyni í Lénharði
fógeta og Jakobi Möller í hlut
verki Kotstrandarkvikindisins.
Ég hafði ákaflega mikla
ánægju af leiklist sem bam og
heima myndaðist þetta skemmti
lega andrúmsloft hennar
vegna. Sjálfur byrjaði ég að
leika í Óla smaladreng um
1916 og síðar í Menntaskólan-
um í „Den pantsatte bonde-
dreng“ eftir Holberg. Einnig
tók ég þátt i revíu, sem Tennis
félag Reykjavikur stóð fyrir
og hét „Boltinn með lausa nafl
ann.“ Síðan varð löng bið á því
að ég léki, en 1941 byrjaði ég
aftur og lék f.yrst í revíum og
siðar í öllu mögulegu. Því
hætti ég, er ég varð skóla-
stjóri 1955.
— Var fólkið í henni gömlu
Reykjavík ekki hamingusamt?
— Lífið hefur kannski ekki
allt verið dans á rósum segir
Gunnar og brosir. Töluvert
var um fólk, sem var eitthvað
skrítið og átti bágt. Ég man
eftir „oreginölum" eins og Eyj
ólfi ljóstolli, Gvendi dúllara
og Símoni Dalaskáldi. En yfir-
leitt held ég að fólk hafi ver-
ið hamingjusamt, þótt þægindi,
sem við köllum í dag hafi ver-
ið af skornum skammti. Breyt-
ingin, sem ég og mínir jafn-
aldrar hafa orðið vitni að er
stórmerkileg. Það var ákaf-
lega mikið spor i framfaraátt
er gasið kom — sem nú er lið
in tíð. Ég man t.d. eftir því að
pabbi sagði við okkur: „Þegar
þið verðið fullorðnir, strákau
þá verður komin höfn i Reykja
vik og skipin geta lagzt að.
Þá þarf ekki að flytja vöruna
í land á bátum." En svo varð
breytingin ör að hann lifði að
sjá höfn og mörg fleiri undur
sem engan hafði órað fyrir að
kæmu svo fljótt.
VIÐ NAM OG I FANGELSI
I ÞÝZKALANDI
— Svo leggur þú land undir
fót og ferð til náms erlendis.
— Ég innritaðist í Politekn-
Isk læreanstalt i Kaupmanna-
höfn haustið 1922. í Danmörku
veiktist ég og lá dauðvona á
spítala í nærri ár. Eftir að
heim kom og ég var farinn að
hressast vann ég um tíma í
Sænska frystihúsinu, en 1929
bauðst mér að fara til Þýzka-
lands og Ijúka námi í Mitt-
weida, sem er borg nálægt
Chemnitz. Þar voru margir
Skandinavar við nám og var
þar m.a. starfandi félagsskapur
Skandinava. Snemma um haust
ið var fundur í þessu félagi —
eins konar bjórkvöid, en það
hófst með því að mér sinnað-
ist við þá félaga og fór ég þá
á brott. Snemma um kvöldið
sat ég á kjallaraknæpu og
heyrði þá talað um uppþot á
Skandinavafundinum og að ein
hverjir hefðu verið handtekn-
ir. Ég var sannfærður um að
misskilningur hefði valdið
handtöku 2ja forsprakka fé-
lagsins, svo að ég hélt þegar í
stað til lögreglustöðvarinnar.
Þar var þá fyrir múgur og
margmenni og vatt ég mér fram
fyrir og tók að tala máll hinna
Spjallað við skólastjóra Vél-
skólans sjötugan um gömlu
Reykjavík og fleira
>%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%
handteknu. Skipti þá engum
togum, að ég var einnig hand-
tekinn og settur I klefa. Þetta
var á laugardagskvöldi og
sunnudagurinn á eftir er
lengsti sunnudagur sem ég hef
lifað. Á mánudegi var ég kall
aður fyrir dómara, sem hlust-
aði á sögu mína, en vildi ekki
trúa. Ég var því aftur færður
í klefa 17 á 3ju hæð fangels-
isins og leizt nú ekki á blik-
una. Þarna fékk ég svo að
dúsa, en daginn eftir kom
fangavörðurinn og skipaði mér
að koma í gönguæfingu í fang
elsisgarðinum. Þá var öllum
föngunum raðað þar upp og
gengu þeir í einfaldri röð
hring eftir hring. Upp á palli
stóð svo fangavörður og gættl
okkar með stóran og grimmi-
legan hund sér við hlið.
Oti i einu homi garðsins var
verið að krúnuraka menn. Ég
sagði þá við sjálfan mig: „Nei,
Gunnar Bjarnason, þannig læt
ur þú ekki fara með þig.“ Ég
óttaðist þetta samt mjög, en til
allrar hamingju kom þó ekki
til þess og síðar fékk ég þá
skýringu að fangarnir hefðu
mátt ráða, hvort þeir létu
klippa sig á þennan hátt.
— 1 fangelsinu var sæmi-
legt bókasafn og ég fékk nóg
lesefni. Þegar ég var búinn að
dúsa þarna í viku, var klefa-
hurðin skyndilega opnuð og
mér skipað að fara út — ég
væri frjáls. Ég var þá kominn
að sögulokum í skemmtilegri
bók — átti 3 til 4 síður eftir
— og neitaði að fara fyrr en
bókinni væri lokið. Þar með
endaði þessi eina fangelsisvist
mín. Síðar las ég um rithöfund,
sem lét setja sig inn til þess
að kynnast lífi í fangelsi. Sú
hugmynd er alls ekki fráleit,
en helzt verður að koma henni
í framkvæmd án þess að kom-
ast í kast við lög.
-— Við Skandinavarnir, sem
fyrir þessu urðum fórum siðar
til Berlínar og ætluðum að
heimta skaðabætur fyrir fang-
elsisvistina, en við vorum ekki
virtir viðlits.
ÝMIS STÖRF
— Hvað tekur þú þér síðan
fyrir hendur er heim kemur?
— Eftir að verkfræðiprófi
lauk, vann ég fyrst sem jám-
smiður í Hamri, en fór síðan til
Seyðisfjarðar og hafði eftirlit
með byggingu síldarverk-
smiðju. Annars hef ég um æv-
ina unnið alls konar vinnu, ver-
ið verkstjóri, bílstjóri, kennari,
skólastjóri, verktaki o.fl. o.fl.
1945 hóf ég kennslu í Vél-
skóla Islands og kenndi þar æ
síðan. Haustið 1955, er Jessen
hætti skólastjóm tók ég við af
honum og þessi ár býst ég við
að ég hafi útskrifað um 1000
vélstjóra.
— Þetta starf mitt við Vél-
skólann hefur alltaf verið mér
sérstaklega kærkomið og mér
hefur fundizt það sérstaklega
skemmtilegt — eins og raunar
öll störf, sem ég hef fengizt
við. Ég hef kappkostað að sníða
skólann eftir islenzkum aðstæð
um, reynt að láta nemendurna
fá eins hagkvæma menntun og
frekast hefur verið kostur —
þetta eru þeir menn, sem fara
í atvinnuvegina og eiga að
standa sig þar. Mér hefur allt
af fundizt fásinna, að haga
námsefni eftir erlendum skól-
um — eftir atvinnuvegum ann
ars lands og svo standi braut-
skráðir nemendur eins og glóp
ar, þegar út í okkar eigið at-
vinnulif kemur af þeirri ein
földu ástæðu að þeir lærðu
ekki á heimahagana — heldur
erlenda grund. Vélskólanám er
í dag töluvert erfitt og
hefur við það bætzt á síðustu
árum. Tækniþróunin er ör og
ekki þýðir að beygja af. Vél-
stjóri á skipi þarf að geta hætt
þar og tekið við störfum án
teljandi áreynslu i landi.
— Hvað um framtið Vélskól
ans?
— Nú er í undirbúningi
merkilegt átak. Þrir skólar,
auk Vélskólans eru einhuga um
Framh. & bls. 19