Morgunblaðið - 01.04.1971, Qupperneq 17

MORGUNBLAÐtÐ, FIMMTUDAGUR 1. APRÍL 1971
17
Dr. Árni Kristinsson:
Ný viðhorf í meðferð
kransæðas j úklinga
Kransæðasjúkdómur er kallað
ur faraldur nútlmaþjóðfélags,
svo mjög hefur útbreiðsla hans
aukizt síðustu áratugi. Orsakir
hans eru óljósar. Menningarþjóð
ir eyða stórfé í rannsóknir á
sjúkdómi þessum, og hefur orð-
ið bylting í meðferð kransæða-
sjúklinga síðustu árin. Hér á
landi hefiur aðeins fáum þessara
nýju aðferða verið beitt Þessu
veldur alvarlegur sikortur á
starfsfólki, tækjabúnaði og
akipulagi. Nú skal reynt að
kynna alþjóð þessi nýju viðhorf
og leita stuðnings við að hrinda
umbótum í framkvæmd. Verður
efninu lýst í þeirri röð, sem hér
segir:
I Bráð kransæðastífla:
1. Flutningur í sjúkrahús
(Pre-eoronary Care).
2. Hjartagæzla 1 sjúkrahúsi
(Acute coronary care).
3. Framhaldsgæzla
(Step-down unit).
4. Bnduiihœifinig
(Rehabiliitation).
II Skurðaðgerðir við krans-
æðas j úkdómum.
III Heilsugæzla.
IV Vísindarannsóknir.
I BRÁÐ kransæðastífla
1. Flutningur í sjúkrahús
(Pre-coronary care).
a) Reynsla erlendis. Víða er
sérstakt neyðarsímanúmer, sem
aðstandendur eða sjúklingur
geta hringt í. Sérstök sjúkrabif-
reið er send á vettvang, ef grun
ur leikur á, að um bráða krans-
æðastíflu sé að ræða. Sjúkrabif-
reiðarnar (Heartmobiles) eru út
búnar hjartarafsjám, raflosts-
tækjum og öðrum nauðsynlegum
áhöldum. Sums staðar fara lækn
ar og hjúkrunarkonur með bif-
reiðinni, t. d. í New York, Bel-
fast og Árósum, en sums staðar
sjá slökkviliðsmenn um meðferð
sjúklinganna að loknu ströngu
námskeiði. Svo er háttað í Port-
land, Oregon í Bandaríkjunum.
Þar hafa slökkviliðsmenn lífgað
14 kransæðasjúklinga úr dauða-
dái og flutt 300 í sjúkrahús og
iðulega gefið iyf á leiðinni.
Þetta gerðist á rúmlega einu ári
mieðal um 250 þús. Sbúa.
b) Núverandi skipulag í
Reykjavík. Ekkert sérstakt
Skipulag er á flutningi krans-
æðasjúklinga. Aðstandendur
eða sjúlklinigiur kalla í vaiktlœkni,
ef veikindi ber að höndum. Þeg-
ar læknir kemur á vettvang
kallar hann i sjúkrabifreið, sem
fflytur sjúlkliiniginn eifltiriitelausan
í sjúkrahús. Þannig liíður nokk-
ur cími meðan sjúklingur er að
ákveða að kala í teekni oig síð-
an getur liðið langur timi frá
því kallað er í lækni og sjúkl-
ingur kemst í sjúkrahús.
c) Tillögur til úrbóta. Afar
mikil áherzla er lögð á, að sjúkl
ingar með bráða kransæðastliflu
komist tafarlaust í sjúkrahús
vegna þess, að rannsóknir hvar-
vetna hafa sýnt, að um helm-
ingiur alra dauðisifa’Ma af sjúk-
dómnum verða á fyrstu 4—5
klukkustundunum. Er þvi nauð-
synlegt að kynna alimenningi
rækilega einkenni kransæða-
stíflu og skipulag á flutningi
sjúklinganna. Verður þetta bezt
gert með aðstoð f jölmiðla og með
því að senda upplýsingabækl-
ing í öll hús í Reykjavík og ná-
lægum kaupstöðum og sveitum.
Á þann hátt lærir fólik, hverniig
það á að hegða sér, þegar sjúk-
dóminn ber að höndum. — Kom-
ið verði á miðstöð í Reykjavík,
sem sjái um að senda sjúkrabif-
reið og búa hjartagæzludeiid
viðkomandi sjúkrahúss undir
móttöku sjúklingsins. — Keypt
verði rúmgóð sjúkrabifreið og
nauðsynleg tæki til meðferðar
kransæðasjúklinga. Verði sú bif
reið einungis notuð til þessara
flutninga og ætið til taks. Ann-
að hvort vierða liælknir oig
hjúkrunarkona ávallt að fara
með bifreiðinni eða halda verð-
ur námskeið fyrir slökkviliðs-
menn og fylgja þeim í nokkrar
fyrstu ferðirnar. Ef siðari leið-
in verður valin, ætti að kaupa
tæki, sem símsenda hjartaMnu-
rit sjúklings um talstöð eða
venjulegt símakerfi. Getur þá
lítið notuð og þjálfun starfS-
fólksins ryðgar. En í meðferð
þessara sjúklinga skiptir hver
sekúnda máli, og stöðug starfs-
reynsla er frumskilyrði þess, að
góður árangur náist. Sjá allir,
hversu fánýtt svona skipu-
lag er. Fyrir um mánuði tók til
starfa hjartagæzludeild á Borg-
arspitalanum. Eru þvi 2 sldkar
deildir til í Reykjavík. Á Akur-
eyri mun bráðlega verða fyrir
hendi tæki til hjartagæzlu.
c) Tillögur til úrbóta. Sjúkra-
húsin tvö, sem hafa komið á fót
hjartagæzludeild, skipti með sér
verkum, t. d. eftir borgarhlut-
um, eða taki á móti sjúklingum
annan hvern sólarhring. Ekki er
grundvöllur fyrir fleiri hjarta-
gæzludeildum á suðvesturlandi.
Símsvarinn, sem áður gat um,
sendi sjúkling rakleiðis á rétt
sjúkrahús í hjartabifreiðinni.
Tryggt verði, að eftirlit með
sjúklingi haldist frá sjúkrabif-
reið um ganga sjúkrahússins
alla leið á hjartagæzludeildina.
Þar dveljist hann a.m.k. í 3 og
helzt í 5 sólarhringa. — Á einu
sjúkrahúsi í Reykjavík verði
komið á fót sérdeild fyrir fár-
veika hjartasjúklinga (shock
unit). Auðvelt er að flytja slíka
sjúklinga milli sjúkrahúsanna i
hjartabifreið. 'Á þeirri deild
verði tæki til að mæla þrýsting
í hjarta og æðum, afköst hjart-
ans auk tækja, sem síðar verð-
ur getið í sambandi við skurðað
gerðir.
3. Framhaldsgæzla
(Step-down unit).
a) Reynsla erlendis. Á hjarta
gæzludeildum verða sjúklingar
að vera í rúminu, þar sem þeir
eru tengdir við hjartarafsjá.
Sumir kransæðasjúklingár hafa
þrálátar hjartsláttartruflanir,
stundum mun lengur en venju-
legri rúmlegu nemur í þessum
sjiúlkdómi. Hefur þá reynzt mjög
nytsamt að láta slí'ka sjúklinga
ganga um sjúkradeildina með
sendiitœki i vasanum, en sMlkt
tæki sendir hjartaMnurit hans á
sjónvarpsskerm inni á hjarta-
gæzludeildinni. Þannig er fyigzt
með sjúklingnum, hvert sem
hann fer. Svipaðan útbúnað er
hægt að nota, eftir að hann er
kominn heim til sín.
b) Núverandi skipulag í
Reykjavík er ekki til staðar.
c) TiIIögur til úrbóta. Rétt er,
að eitt sjúkrahús í Reyfkja-
vík eigi slík tæki. Er þá hægt
að velja sjúklinga til þessarar
meðferðar af hjartagæzludeiid-
4. Endurhæfing
(Rehabilitation).
a) Reynsla erlendis. Sums
staðar gefst kransæðasjúkling
um kostur á að fara á sérstak-
ar endurhæfingarstöðvar að
sjúkrahússvist lokinni. Eru þeir
þjálfaðir skipulega næstu vik-
urnar og jafnframt fylgzt með
hjartastarfseminni með svipuð-
um tækjum óg áður segir. Er
þannig hægt að segja hverjum
og einum, hvaða áreynslu hann
þoli og þar með, hve hart hann
megi leggja að sér í vinnu sinni.
b) Núverandi skipulag i
Reykjavík er ekki fyrir hendi.
c) Tillögur til úrlwta. Þetta
er meiri háttar fyrirtæki, sem
krefst bæði húsrýmis, starfsliðs
og tækjaútbúnaðar. Heilbrigðis-
yfirvöld ættu þegar í stað að
láta gera áætlun um stofnun
slikrar endurhæfingarstofnun-
ar, svo að unnt verði að hrinda
þessu máli í framkvæmd, þeg-
ar fjárhagur leyfir.
II SKURÐAÐGERÐIR VIÐ
KRANSÆÐASJÚKDÓMUM
a) Reynsla erlendis. Síðustu
2—3 árin hefur athygii iækna
beinzt að nýrri aðferð við að
græða æðar inn í hjartað. Fyrst
eru sjúklingarnir rannsakaðir
með hjartaþræðingu og dæit
skuggagjafa inn í kransæðar og
kvikmyndir teknar um leið. Sýni
Framhald á bls. 24

Á gagnvegum
Arni Kristinsson.
Iæknir í sjúkrahúsinu fylgzt
með hjartslættinum frá komu
sjúkraflutningamanna að sjúkra
beði og gefið fyrirmæli um með-
ferð, þar til sjúklingur kemur í
sjúkrahús. Þá er sjálfsagt að
eignast svipuð áhöld, sem hægt
er að fliytja í sjúkrafiliugvél.
2. Hjartagæzla í sjúkrahúsi
(Acute coronary care).
a) Reynsla erlendis. Hjarta-
gæziudeild er þrautskipulögð
eining innan lyflæknisdei'ldar
sjúkrahúsa, þar sem sérhæft
starfsfólk er til taks allan sólar-
hringinn og hefur til afnota sér-
stök hjartagæzlutæki. Á hjarta-
gæzludeildum hefur tekizt að
lækka dauðsföll eftir kransæða-
stíflu úr 30—35% niður í
15—18% eða um helming. Er það
gert með því að fylgjast stöðugt
með kransæðasjúklingum, koma
í veg fyrir og lækna hjartslátt
artruflanir og aðra fylgikvilla
og iífga sjúklinga við eftir
skyndidauða. Sérstakar einingar
innan þessara hjartagæzlu-
deilda sjá um meðferð fárveikra
kransæðasjúklinga (shock unit).
b) Núverandi skipulag i
Reykjavík. 1 Landsp’ítalanum
hefur starfað hjartagæzludeild í
2 ár. Skipuleg kennsla i sér
hæfðri meðferð þessara sjúkl-
inga hefur stöðugt farið fram
þessi tvö ár fyrir allt starfsfólk
deildarinnar. Sérlærðir læknar
og hjúkrpnarkonur eru stöðugt
á vakt. Hins vegar taka sjúkra-
húsin í Reykjavík á móti bráð-
veikum sjúklingum eina viku í
senn þriðju hverja viku. Þannig
þyrpasit sjúklinigar inn á
spitalann elna viku og næstu
tvéer vikumár standa tækin oft
EFTIR
SVERRI HERMANNSSON.
AÐ ÞESSU sinini má ég tif með í upp-
hafi greinaTkornisiinis að minnast á af-
káral'ega prentviliki, sem varð í síðasta
skrifi mínu. Ég minmtist þar á skort á
þjónusitu ýmiss konar, m. a. lélega síma-
þjónuistu á nokkrum stöðum á Auistur-
landi. Úr orðalagimu mátti llesa, að
ábyrgð á því bæru forystumenn í við-
komandi plássum, en átti að sjálfsögðu
að vera forsvarsmienin símans. Fyrir-
svarsmemn í héraði hafa þvent á móti
háð haxða baráttu við sírmaeiniveldið í
landinu um úrbætur. Þees vegna hefur
nokkuð uinmiz’t á, en al'ls ekki viðunan-
lega.
Ég var á dögunum að flietta upp í
kompum mínum, sem ég hripaði í ýmis
atriði, sam fram ftomiu á framboðsfund-
um á Auisturlandi fyrir þimgkosninlg-
arnar 1967. Á þeim fundum al'lum var
Lúðvik Jósepsson mjög inntur eiftir
heimilisástæðum í Alþýðubandalaginiu.
Alveg sénstaklega var hamm spurður um
ástæður fyrir sérframboði Hannibals
Valdimarssonar í Reyfcjavík. Það stóð
ekki á svörutm hjá Lúðvík og gerði hanm
sig í hvert skipti frábærilega heið'ar-
iegan í framian. Þetta er bókað eftir
honium á fundinium í Höfn í Hornafirði:
„Innan Aiþýðubainidaiiagsins rífcir enginn
málefn'al'egur ágreindnigur. Aðalástæðan
fyrir sérframboði Hamnibals stafar af
óánægju í skylduiLiði hans, en sonur hans
einn hefu'r gert mjög harkalegar til-
raunir til að 'komast í framboð á vegum
A.lþýðubandalaigsinis, en það hlaut ekk-
ert fylgi í samtökunium. Þess vegna er
sérframboð Hamm,iIbaiB fram komið. Efitir
kosninga'rniar er enigimii vafi á því að
all’ir Allþýðubandaiagsmenn miunu taka
hönidum isaimanj Hanni'bal Valdimarsson
sem aðrir, og samtökin verða sterkari en
nokíkru sdnini fyrr“. Og þanniig í þessum
dúr eima 13 fundi í röð. Allicr landsmenn
þefckja hvert framhaldið hjá Alþýðu-
handaiagimu varð. T. d. hefúr þingflokk-
ur þess mininfcað um nákvæmllega 30%
síðan 1967.
En nú er ekki verið að rifja þetta upp
hér til þess að segja allkunna sögu af
heimilisástæðuim hj á Alþýðubandalag-
inu á undanförmium árum. Og enm síður
tiil að sýna fram á sanin'leikselskandi
málílutning Lúðvíkis Jósepssonar. Upp-
rifjmnin er gerð til þess að sýna að
áhyggjur þeinra komma vegna firam-
boðsmál’a ríða ekki við eimteyming,
þótt ólíkindai'ega sé stundum l'átið.
Og ef rrnenn halda að þær áhyggjur séu
eingönigu bumdnar við þeinra eigin flokk,
eða afganiginm af þeim flokki sem var,
þá hefur nú sýnit sig, að það er hinn
mesti misskilningur. Allit frá þvi að
Sjálfstæðismenm á Austuiiandi álcváðu
framboð siitt í ágúst í fyrra hafa Lúð-
vík og félagar hans eystra ekki getað
á heiium sér tekið. Kommablaðið
„AustuTiÍamd" sem gefið er út vikuiega
í Neskaupstað, hiefur helzt aldnei komið
út síðan, án þess að verja einis og einni
síðu a.m.k. í skrif um hið gerómögu&ega
og misheppnaða framboð Sjálifstæðis-
flofctksins á Austunlandi. Og í tilefni af
þessu vonida framiboði lýsti blaðið
snemma í haust yfir því, fyrir hönd Al-
þýðubandaiiaigsinis á Auistuirllandi, að það
Mti á Sj áLfstæðisflok'kinm sem sinn
höfuðandstæðing í kjördæminu í hönd
farandi þinigkosndngum. Nú er Þjóðvilj-
inn Mka byrjaður að sfcrilfa um máMð
og lýsa áhy-ggjum sínium yfir þessu
slaka framboði. Virðast bæði blöðin
mikið ólukkulieg yfir því að Sjállfstæðis-
flokkurinn gjaldi afhroð í kosningun-
um í júní n.k. á Austuirlandi.
Einiu sinni var nafngreindur skól'a-
kennari sem vildi veæa ákafil'ega fínn og
sniurfusaður tiil fara, en var raumar ek’ki
eins og fólfc er flest til sáliarinmar. Hann
varð eitt sinn fyrir því slysi að verða
mjög svo forugur á fótum og batt þá
vasaklútinn shnn um hattinn til að
draga athygli vegfaremda frá óhrein-
indunum.
Kommar minrna mig dálítið á þenman
mann með skrifuim sínum um framboð
Sjálfstæðisfllokksiins á Auistuirll'andi. Það
er hinis vegar enginn smáræðia dammur,
sem þeir þurfa að draga athygli kjós-
enda frá, ti'l að þeir télji þá þaninig til
fara að hæfiir séu í húsum Ailþinigis.
iF/%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%%