Morgunblaðið - 02.04.1971, Blaðsíða 7

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 2. APRÍL 1971
7
Landssveitin
Óskar Einarsson læknir,
bróðnrsonur Eyjólfs Guð-
mundssonar Landshöfðingja í
Hvammi, hefur iýst Land-
sveitinni í handriti f þjóð
skjalasafninu. Lýsingrin er
mikið stytt,
„Landið eða Landmanna
hreppur liggur milli Þjórsár
og ytri Rangár otfanverðrar og
allt inn undir Tungnaá. Eins
og nafnið bendir til er það
yfirleitt þurrlent og sléttlent
víða. Þar skiptast á hraun-
belti, lítt eða ekki gróin,
svartir sandgárar og kjarn-
miklar, sléttar valllendisheið-
ar.
Bændur hafa þar lönigum
búið miest að sauðtfé oig treyst
imiíkiið á beitina, enida var hún
talin atfbragðis góð meðan til
riáðöist, en sliægjur hins
vegar síðisprotitnar og snögg-
lendar. Að sjálísögðu á þessi
lýsing ekki við hin siðustu ár,
eftir að tilbúin áburður og
stórvirkar vélar gerðu tún-
rækt auðvelda og breyttu
jafnvel hinum svarta fok-
sandi í grösugt og got-t land.
Flestum þykir Landið svip-
mikið og fögur sveit. 1 austri
ris Hekla há og mikilúðleg og
er hún höfuðprýði sveitarinn
ar, en otft hiefur hún reynzt
Landmönnum illskeyttur ná-
granni.
Árbær, Húsagarður, Stóru-
vellir og Lunansholt eru tald
ar landnámsjarðir sveitarinn-
ar og hafi Árbær staðið þá
allmiklu ofar við Þjórsá, en
síðar varð. Annars er öll frá-
sögn Ara fróða af landnámi
austan Þjórsár þannig, að
hún sýnir, að hann hefur ver
ið ókunnugur á þeim slóðum.
Sdðar urðiu jarðirnar Skarð,
Stóri-Klofi, Leirubakki og
Galtalækur höfðingjasetur
og hafa þessar jairðir þá ver-
ið taldar í hópi beztu jarða.
Skarð var eitt af höfuðbólum
Oddaverja. Þar bjó meðal
annarra Páll Jónsson, sem
síðar varð biskup i Skál-
holti og flutti þaðan búferl-
um. En dýr varð honum sá
flutningur, þvl hann missti
bæði kramu otg dóttur í Þjórsá
á lleiðinni. Torfi hdnn rilki,
sýsHumaður í Klofa, gerði
þann garð frægan. Hann varð
kynsæll mjög og búa afkom-
endur hans enn i sýslunni.
Á landnámsöld var Land-
sveit öll vaxin þroskamiklum
birkiskógi, en í skjóli skógar
ins óx kjarnmikill valllendis-
gróður. Þegar byggð hófst
var skóginum að sjálfsögðu
eytt í kringum bæina, annars
mun hann furðu lítið hafa lát
ið á sjá, þrátt fýrir mikla
beit og skógarhögg til kola-
gjörða og húsreftinga. Auk
þessara hlunninda var mikil
og góð veiði í stórum vötn-
um, sem fyrrum voru austan
við Stóra Klofa. Dregur bær
inn Vatnagarður eða öllu
heldur Vatnagarðar, nafn af
Höfuðl)ólið Skarð á Landi. Þar býr nú hreppstjórinn í sveit
inni, Guðni Kristinsson, vinsæll mjög og niikiil hestamaður.
Ljósmyndina tók Bjarni Hinriksson.

Eitt mesta stórbýli landsins, Hvammur á Landi. Þar bjó í
fremri bænum „Landshöfðinginn“ Eyjólfur Guðmundsson,
en nú býr þar sonarsonur lians, bændaliöfðinginn Eyjólfur
Ágústsson, en sonur lians Kristinn býr í efri bænum.
Á mynd þessari sjást þrir afkomendur Eyjólfs landsiiöfðingja
í Hvammi, en mynd af honum er efst í yinstra homi.
Börnin heita, tahð frá vinstri: Lóa Rún Kristinsdóttir,
Selma Huld Eyjólfsdóttir og Karl Höskuldur Guðlaugsson.
vötnum þessum. Síðan fyllt-
ust þau vikri og sandi, en
hvort það hetfur verið eftfir
Heklugosin þrjú á síðari
hluta sextándiu aldar eða I
harðindunum á fyrrihluta 17.
aldar og Heklugosinu 1636,
læt ég ósagt. Eins og sjá má
af framanrituðu hefur Land-
ið verið fagurt og búsældar
leg sveit til forna og við hana
eiga orð Sigurðar á Brún:
„Þar var til forna fagurt land
f jalldrapa runnum vafið,
byigjótt og breitt sem hafið.
Nú er því skipt fyrir nakinn
sand.“
Siðasta og liklega versta
hretið, sem yfir þessa sveit
hefur gengið, að undanskild- r
um Móðuharðindunum, kom
svo vorið 1882. Veturinn 1881
var óvenju frostharður
(frostaveturinn mikli), svo
jörð varð gegnkalin og
spruttu hvorki tún né engjar
á þurrlendi. Bændur flúðu
um sumarið niður í Safamýri
og Oddaflóð og voru bæði
teiglögð og meira að segja
hnakkamanirnar í Safamýri
einnig. Svo sem við mátti bú-
ast varð heyskapurinn sára
rýr efitir sumarið. 23. april
1882 gerði norðangarð og
hörkufrost og stóð svo í nær
hálfan mánuð, en harðindin
héldust fram sumarið, enda
var hafís landfastur fram í
september. Þegar mesta garð
inum lauk voru ýmsar jarðir
huldar svörtum foksandi og
féð þar kafnað í fjárborgun
um. Þegar komið var fram á
vorið tók fénaður bænda að
falla af bjargarleysi og fór
isvo bæði í þessari sveit,
sem öðrum, að bændur, sem
tíundað hötfðu 10—12 hundr-
uð fyrir harða vorið, gátu
aðeins tíundað 2—3 hundruð
eftir það eða jafnvel minna.
Landmenn hafa löngum
reynzt tryggir sveit sinni.
Sömu ættirnar setið mann
fram af manni á mörgum jörð
um. Skömmu eftir 1750 flytur
Þorstedinn Helgason að Aust-
vaðsholti og bjó þar í hálfa
öld, en niðjar hans að kalla
nær óslitið síðan. Það er
heldur enginn lausingjabrag
ur á þessu svari Mjallsteins-
höfðabóndans Jóhanns Teits:
„Þessar þúfur hafa þó fætit
mig og mína forfeður í yifir
300 ár,“ við því að kaupamað
ur hans kvartaði yfir léleg-
um slægjum."
Að lokum fylgir hér lýsing
Óskars á föðurbróður sínum,
Eyjólfi Landshöfðingja, einn-
ig nokkuð stytt.
„Eyjólfur lá í lungnabólgu
og orti þá þetta til Einars
bróður síns:
„Þú ert bróðir fullur feitnr
fastmæltur og burðastór,
en ég er veikur, boginn
bleikur,
bundinn að mér krepptur
skór.“
Eyjólfur var frekar hár, en
alveg óvenju þrekinn og
herðabreiður, enda talinn af
armenni til burða. Harða vor
ið 1882 lét hann sig ekki
muna um að bera hartnær
hestburð af heyi frá Bjólu
upp að Hvammi, er hann kom
úr verinu. Eýjólfur hafði
allra manna mest höfuð, and
lit fr'ekar stórskorið og svip-
urinn í senn skarpleitur og
hiklaus. Hann var talinn holl
ráður og hagsýnn, en ráðrík-
ur og þykkjuþumgur. Hann
liktist að allri skapgerð,
vexti og útiliti móður sinni
og hafði auk þess brúnu aug
un hennar, en föður sínum
líktist hann í þvi að vera sér
lega mikill langsikald (hötfði)
og hafði hinn geysistóra sér-
kennilega skalla hans.“
Ó.E.
Þekkirðu
landið
þitt?
FRETTIR
Kvenfélag Hátcigssóknar
heldur fund í Sjómannaskólan-
um þriðjudaginn 6. apríl kl. 8.30.
Frú Steinunn Finnbogadóttir
kynnir orlof húsmæðra. Mynda-
sýning: Gunnar Hannesson. Ný
ir félagar velkomnir.
Happdrætti Ásprestakalls
Dregið var hjá Borgarfógeta 31.
ma-rz. Þessi númer hdiuifcu vinn-
ing: 1. vinningur: 841. (Ferð til
útlanda fyrir 2), 2. vinningur
nr. 468 (Rafmagnstæki fyrir
4000 krónur), 3. vinningur nr.
2299 (Rafmaignstæki fyrdr 2500
Itorómur). Uppflýsángar í síma
32195.
Stórólfshvolskirkja
Æskulýðsmessa kl. 11. Séra
Stefán Lárusson.
Oddakirkja
Æskulýðsmessa kl. 2. Séra
Stefán Lárusson.
VÍSUKORN
Hreinsa Drottinn hjarta mitt,
hjálp mér virztu senda,
leyf þú mér á ljósið þitt
læri ég að benda.
Guðrún frá Melgerði.
Spakmæli dagsins
Iðjuleysið er alltaf siðspill-
andi. Þú ert aldrei nógu vak-
andi yfir þvi, hvemig þú eyðir
tómstundum þínum.
Th. Davidson.
í allan bakstur!
W\ smjörliki hf.
BROTAMALMUR
Kaupi allan brotamálm lang-
hæsta verði, staðgreiðsla.
Nóatún 27, sími 2-58-91.
STAPAFELL — KEFLAViK
Til fermingargjafa:
Carmen hárliðunartæki,
krullujárn, hárþurrkur,
standlampar, snyrtitöskur,
skartgripaskrín.
Stapafell sími 1730.
STAPAFELL — KEFLAVlK
Til fermingargjafa: Skrif-
borðslampar, Luxo lampar,
Philips rafmagnsrakvélar, bak
pokar, plötuspilarar, veiði-
stangir og hjól. Black &
Dekker gjafasett.
Stapafell sími 1730.
^jíiA næstunni ferma skip voij
jtil lslands, sem hér segir:
„ANTWERPEN:
Askja 12. apríl*
Dettifoss 28. apríl
^ROTTERDAM:
Dettifoss 8. apríl
Reykjafoss 15. apríl
Skógafoss 22. apríl
Dettifoss 29. apríl
Reykjafoss 6. maí*
sFELIXSTOWE
Skógafoss 2. apríl*
Dettifoss 10. apríl
Reykjafoss 16. apríl
Skógafoss 23. apríl
Dettifoss 30. apríl
Reykjafoss 7. maí*
ÍHAMBORG:
Skógafoss 6. apríl*
Dettifoss 13. apríl
Reykjafoss 20. apríl
Skógafoss 27. apríl
Dettifoss 4. maí
Reykjafoss 11. maí*
^WESTON POINT:
Askja 15. apríl
Askja 30. apríl
ÍNORFOLK:
Selfoss 7. apríl
Goðafoss 19. apríl
Brúarfoss 29. apríl
Ikaupmannahöfn.
Bakkafoss 10. apríl
Gullfoss 19. apríl
Tungufoss 26. apríl*
Gullfoss 4. maí
f HELSINGBORG:
Lagarfoss 19. apríl
Tungufoss 27. april*
jGAUTABORG:
Tungufoss 2. apríl*
Lagarfoss 20. april
Tungufoss 28. apríl*
' KRISTIANSAND:
Lagarfoss 21. apríl
Tungufoss 29. apríl*
SGDYNIA:
Lagarfoss 16. apríl
'KOTKA:
Fjallfoss 20. apríl
ÍVENTSPILS:
Fjallfoss 15. april.
fSkip, sem ekki eru merkt
fmeð stjömu, losa aðeins i<
»Rvík.
Skipið lestar á allar aðal.
'hafnir, þ. e. Reykjavík, Hafn-^
^arfjörður, Keflavík, Vest-
'mannaeyjar, Isafjörður, Akur-®
*eyri, Húsavík og Reyðar-1
ffjörður.