Morgunblaðið - 02.04.1971, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐH), FÖSTUDAGUR 2. APRÍL 1971
17
Jóhann Hafstein, forsætisráðherra í útvarpsumræðum:
Sameinum orku okkar og vilja til að
ná því marki, sem við stefnum að
sverð innbyrðis sundurlyndis
- Slíðrum
LANDHELGISMÁL íslend-
inga er að minni hyggju hafið
yfir pólitískar flokkadeilur og
erjur. Mér er það gleðiefni að
geta lýst yfir að við íslend-
ingar stefnum allir að einu
marki, þótt ágreiningur sé
nokkur um leiðir að þessu
marki eða aðferðir til fram-
kvæmda. Sá ágreiningur er of
lítilfjörlegur til þess að geta
verið uppistaða í umræðum
frá Alþingi um þetta örlaga-
ríka mál þjóðarinnar. Hitt er
mikilvægt, að Alþingi íslend-
inga geri umheiminum ljóst,
að hverju við stefnum, hver
sé kjarni málsins.
OIM.EIJ ÖLAFS THORS
Ég leyifi mér að vitoa til orða
eins hölzta brautryð.janda ís-
lenidiniga í baráttu þeirra fyrir
róttindium landisimanna yfir haf-
iiniu umlhverfis landið, Óla.fs
Thors, þegar hánn sagði á lands
íundii Sjiálifsrtiæðisifliolkfksiínis i
marzmánuði 1959 eftirfairandi:
„Við viHjiuim að umheimurinn fiái
að vi'ta, að:
1. Á lálandi gietur enigin ríkis-
stjóm setið að völidum nema að
hún hagnýti til hims ýtrasta rétt
táiendinga til friðunar á fi'ski-
miiðum.
2. Á Islandi gietiur engin þjóð
búið nema því aðeinis að friðun-
artiilraiuniimar taki'st.“
Við islendinigar þurfuim ekki
rnörg orð til þess að lýsa sitefiniu
okikar: 'Úttihafisieyjan isiland, nyrzt
í Atlamtsiáliuim, og landgrunn
þess eru eiitit.
STEFNUYFIRLÝSIN G
ST.JÓRNARINNAR
Þegar ég gerði grein fyrir
stiefniu rlkisstjómarininar, er Al-
þtogi kcwn saman á síðastliðmu
hausti vék ég nmeðal annars að
efitirfarandi varðandi landhelgis
málið:
Bikisstjómin telur hagsmuna-
gæzliu isliendimga og rétitar-
vemd á liandgirunnimu eitit veiga
miesta viðfamgsefnið á nœstiuinini.
Leggja ber áherziu á samsitöðiu
landsimamna á þess'um vetibvamgi
samanber þtogsáliytet'unarti'liliög'U
firá 5. mai 1959, er allir þimg-
floteikar sitóðu að, þar sem Al-
þimgi liýsir yfir, að það telur ís-
land eiiga ótvíræð'an rétt til 12
mílma fislkiveiðiliandhie'llgi og að
aflla beri viður'toenningar á rétti
þess til landgrunm&ims allls svo
sem stiefint var að með ll&gumum
uim vísindalega verndun fiski-
miða landigirumns'ims frá 1948.
Enmfreimiur mimmti ég á lögin frá
24. marz 1969 um yfirráð ís-
lenzka rílkisins yfir landgrunn-
iiniu sjáltfiu umihverfis Island, þar
sem lýst er yfir, að islenzka rík-
ið eigi fiulilan ag ósteoraðan yfir-
ráðarétt yfir liandigrunni i&lands
að því er teteur ti'l ranmsókna á
auðæfuim landgrunnstos og
vmimsiiu og n.ýtimgu þeirra.
Ég taldi, að auka bæri vísinda
rannisókmiir og efila landhielgis.
gæzfliuma í temgs'lum við þetta
llífshagsmiunamál þjóðarinnar.
Ég mimnti á, að ríkisstjóm Is-
lamds væri þvl samþytek, að
kvödd væri saman alþjóðaráð-
Sbafna varðandi réttarregliur á
hafitou emda yrði verksvið
harnnar niægilega viðtætot til að
ifijiailla um ölil atriöi varðamdi rétt
imdi stramdrítoisims á svæðum,
sem liggja að ströndum þess. Is-
laimd var rmeðfluitiniimgsaðili að tii
lögu á aiaisherjarþinigi Saum-
einuðu þjóðanna í haust, sem
ðltoveður að hafréttarráðstefma
sltouli krvödd saman á ártou 1973.
Ég lýtsti þeirri ákoðun, að
strandríki ætti rétt á að átoveða
tatomörk liögsögu simmar imman
sanmgjarnra takmarka rrneð Mið-
sjón af landfræðillegum, jarð-
fræðiiliegum, efinahagsflieguim og
öðrum sjénarmiðum, er þýðimigu
hafa. Ég talidi, að fi'Skveiðilög-
saga ísliands og umráð yfir l'and
grunni þess og hafinu yfir þwi
væri sannigjörn og rétltlláit og
verðskuilidaði viðurkemmiingu
samfélags þjóðamma.
TILLAGA
RÍKISSTJÓRNARINNAR
í samræmi við þessi sjónarmið
hefur riikisstijórm falands nú með
stuðntagi þimigfflolklka simna lagt
fram á Alþimgi tilflö.gu til þimgs-
áflykbunar um réttimdi íslend-
imiga á hafiimiu umhiverfiis lamdið.
Þessi tilflaga móitar stefinu okk-
ar og viðhorf mieð þeirri greim-
argerð, sem hemmi fyfligir. Ég
verð að láta mér næigja tímans
vegna. að vitma til þessarar til-
ilögu tiJl þinigsálykbumar ásamt
greinargerð en draga saman í
sem fæstuim orðum miegimefnið:
1. Afllir þinigfiliotokar vinni
sameiiginflega að því, að urndir.
búa frumvarp til laga uim rétit
Islendimiga til landigrummsims og
hagmýibimigar auðæfa þesis, ér liagt
verði fyrir nœsita Alþimgli.
2. Landgrunmisimörkin verði
þanniig ákveðin í væmttanflegri
iöggjöf, að 50 sjiómíflur frá
gruminliínum sé l'ágmark f'istoveiði
iandheiiginnar, sem á viss-
um svæðum geti hins vegar orð-
ið veruflega viðari.
3. I liögumiutm verði ákvæði um
óskertan rétt ísJiendimiga til fisk-
veiða í hafimu yfir landgrunn-
inu eins og rétturinn tiíl hafs-
botnsins hefiur þegar verið
tryggður rmeð löigum firá 24.
marz 1969 um yfirráðarétbt ís-
lands yfiir landgrumninu sjiálifu
umhverfis flandið.
4. RáðstafamSr séu gerðar
næigjamliega viðtækar til þess að
tryggja efitirliiit af isl'ands hálifiu
og varnir gegn því að hafið
krimigium island geti orðið
fyrir Skaðlegum mengU'naráhrif-
um úrganigsefna frá skipum eða
af öðrum ástæðuim.
5. Áróttuð sé sú stefna, sem
ríki'sstjórn isliands mótaði í orð-
sendinigu til aiþjóðaflaganefnd-
ar Sameinuðu þjóðanna 5. mai
1952 og hefiur sflðan sitatit og
stöðugt hafldið fram, að rí'tois-
stjóm ísliands sé rétt ag skylit
að gera alar nau'ðs'ynflegar ráð-
stafanir á einhliða grunidivelli til
að vernda auðfltodir landigrunns
ins og þar á meðal fiskisitofn
ana til hagnýtingar fyrir land-
ins börn.
6. Nú þegar verði undirbún-
ar friðunaraðgerðir fyrir Öllum
veiðum til verndar ungfiski á
landgrunnsis'væðuim utan 12
miílina markanna.
UM HVAÐ DEILUM VIÐ?
En uim hva@ deiflan við þá,
svo að ég vífci örfliítið að þeirri
hlið máflsins, þar sem fyrir
lflggja tvær tildíögur tiil þinigs-
álykitunar i þes-su máfli, önmur
frá ríkisstjórn og stjómarfliokk
um en hin frá stjórnarandsitæð-
ingum?
öm það var samstaða í land-
heligisneílnd þfagflolkkanna a3
leggja etoki fram tilflöigur á Al.
þingi fyrr en fulllreynt væri,
hvort samstaða gæti orðið um
eina, sameiginilega tiillflögu. Það
er missögn, sem 'fram kemur í
greinargerð fyrir þinigsálliytotun-
artililögu stjórnarandstiæðinga,
að af þessium sötoum hafi þeir
„frestað þvl mánuðum saman að
lieggjia tillögur sínar fyrir Al-
þtagi.“ Fyrirtoomuflag tifllögu-
filiutnimgis á Allþiingi var rætt á
fiundi landlhelgismefndar þann 9.
janúar s.l. og þá samtaomulaig
þar um. Frumdrög' tiiffliagnia afllra
aðiflia voru fyrst lögð fram á
fiumdi liandhefl'gian'efindar þarnn 9.
fiebrúar s.l. Stjórnairandstæðing-
ar lögðu fram tillögu, sém þeir
sögðust hafa samstöðu um, á
fundi landhelgisnefndar þann
23. fiebrúar sl. Á þeim fiundi M
fyrst fyrir, að tvær tillögur
yrðu fluttar á Alþingi og var til
laga stjórnarandstæðinga lögð
fram í þinginu samdægurs. Mér
þytoir rétt að benda á þetta um
leið og ég fagna góðri og gagn-
legri samvinnu í landhelgis-
nefndinni, enda þótt okkur hafi
ekki auðnazit að sitanda ailir sem
einn að tillöguflutningi hér á
hinu háa Alþingi.
Jóliann Hafstein.
Stjórnarandstæðingar vilja í
sinni tillögu lýsa yfir nú þegar,
að við munum færa út landhelg-
ina í 50 sjómílur 1. september
1972. Við viljium á þesisu stigi
málsins ekki binda okkur við
þessi mörk, þau kynnu að geta
orðið viðtækari eins og ég hefi
áður vikið að. í öðru lagi er að
ófyrirsynju að taka að þessu
leyti ákvörðun nú. Við erum að
hefja viðræður við aðrar þjóð-
ir samkvæmt okkar eigin tillögu
á þingi Sameinuðu þjóðanna um
það, hvað rétt sé og eðlilegt í
slíkum efnum og alveg sérstak-
lega með hliðsjón af afstöðu
strandríkis eins og íslands, sem
hefur sína sérstöðu: úthafseyja,
er hvílir á stöpli, landgrunninu,
sem er mjög skýrt afmarkað, áð
ur en úthafið eða úthafsdýpið
tekur við. Að vísu þurfum við
að mæflia og rannsaka fland-
grunnið nánar, en það getum við
hæglega gert á skömmum tima.
I þvi, sem ég hefi sagt felst ekki,
að ekki kynni að vera ráðlegt,
að færa út landhelgina áður en
hafréttarráðstefnan 1973 kemur
saman, en það yrði þá siðari
tíma ákvörðun byiggð á frekari
athugun málsins af okkar hálfu
og jafnframt á meiri kunnug-
leika á afstöðu annarra þjóða,
— en við Islendingar erum ekki
einir í heiminum. Ég tel það ein
faldlega siðaðra manna hátt og
gætinna að hafna ekki mögu-
leikum til þess að kynna sér af-
stöðu annarra þjóða og undir-
búa sínar eigin rannsóknir og
athuganir í svo veigamiklu máli
vandlega.
1 tillögu stjórnarandstöðunn-
ar segir, að það mundi tvímæla-
laust verða til styrktar á haf-
réttarráðstefnunni, bæði fyrir is
land og önnur ríki, sem líkra
hagsmuna hafa að gæta, ef fisk-
veiðilandhelgi Islands hefði ver-
ið færð út áður en ráðstefnan
kemur saman. Sannleikurinn er
sá, að island skipaði sér þegar
árið 1948 í flokk þeirra ríkja,
sem telja sig hafa rétt til lög-
sögu ýfir öllu landgrunnshaf-
inu. Það sjónarmið var síðast
ítrekað af Íslands, hálfu á fundi
undirbúningsnefndar ráðstefn
unnar í marz s.l. island er því
á engan hátt talið meðal þeirra
ríkja, siem telja 12 móflma mörk-
in hámark. Þvert á móti er það
nú alkunnugt um allan heim, að
íslendingar telja sig hafa yfir-
ráð yfir landgrunnshafinu öllu.
Það sem nú er um að ræða er
einmitt að afla viðurkenningar
annarra þjóða á þessari afstöðu.
Um það atriði snýst nú þátttaka
íslendinga í undirbúningi að
hafréttarráðstefnu Sameinuðu
þjóðanna, sem er hinn rétti vett-
vangur í þvi efni.
Þá er hitt atriðið, sem stjórn-
arandstæðingar leggja til í sinni
tillögu, að við eigum að lýsa því
nú yfir fyrir umheiminum, að
við íslendingar séum ekki reiðu
búnir til þess að standa við orð
okkar og samninga. Hér er átt
við samkomulag og yfirlýsingar
á milli íslands og Stóra-Bret-
lands og Vestur-Þjóðverja á ár-
inu 1961, sem voru sáttagjörð i
illvígri deilu, sem ég leyfi mér
að halda fram, að hafi verið
stofnað til að ófyrirsynju og af
lítilli fyrirhyggju.
I deilum um þetta mál fyrr og
síðar hafa andstæðingar þeirra,
sem að samningagerðinni við
Breta stóðu því miður viljað
halda því fram, að með henni
væru íslendingar að afsala sér
rétti til einbliða útfærslu, sem
ella hefði verið fyrir hendi.
Þeirri spurningu hefur aldrei
verið sivarað, hvernig hæigt sé
að afsala sér rétti með því að
fá aðra til að skuldbinda sig til
þess að leggja hugsanlega deilu
undir ákvörðun dómstóls? Enn-
fremur hefur annari spurningu
ekki verið svarað: Ef islending-
ar áttu annan rétt til einhliða
útfiærsilu landlhieflgmnar 1958 en
þeir eiga nú, hvers vegna tak-
mörkuðu þau stjórnvöld, sem þá
réðu á ísAandi, útfiærsfluna við
12 mifliur en ekki 50 míflur eins
og nú er lagt til?
UMMÆLI
B.IARNA BENEDIKTSSONAR
Um samkomulagið sagði
Bjarni heitinn Benediktsson í
ræðu á Alþingi þegar málið var
þar til umræðu eftirfarandi:
„Með þessu bindur island sig
hvorkl við viðurkenningu, sem
fást kynni með málaleitan eða
samningum við einstök ríki,
Bretland eða önnur, né við al-
þjóðasamninga, heldur áskiljum
við okkur rétt til að gera ein-
hliða ákvarðanir um stækkun
jafnskjótt og við teljum, að ein-
hver sú réttarheimild sé fyrir
hendi, ' sem alþjóðadómstóllinn
viðurkenni. Á þennan veg hafa
íslendingar tryggt sér, að njóta
góðs af allri þeirri þróun al-
þjóðairéttar, sem kainin að verða
obkur til hags í þessum efnum.
Á hvern hátt er betur hægt að
tryggja sér þá viðurkenningu,
sem Alþingi hinn 5. maí 1959
lagði fyrir ríkisstjórnina að
afla?“
ORÐ ÓLAFS
JÓHANNESSONAR
Sú viðurkenning sem hér er
átt við tekur til réttar íslend-
inga yfir landgrunninu öllu. í
tengslum við þennan lögfræði-
lega skilning þykir rétt að
minna á það, sem prófessor
Ólafur Jóhannesson, formaður
Framsóknarflokksins sagði í um
ræðum á Alþingi um þetta mál
14. nóvember 1960, en það er á
þessa leið:
„— vissulega er það svo að
smáþjóð verður að varast það
að ganga svo langt, að hún geti
ekki alltaf verið við því
búin að leggja mál sín undir úr-
lausn alþjóðadómstóls, því
að sannleikurinn er sá, að smá-
þjóð á ekki annars staðar frek-
ar skjóls að vænta heldur en
hjá alþjóðasamtökum og alþjóða
stofnunum af því að hún hefur
ekki valdið til að fylgja eftir
sínum ákvörðunum eins og stór-
veldin og þess vegna hefði að
mínu viti hvert eitt spor í þessu
máli átt að vera þannig undir-
búið, að við hefðum verið við
því búnir að leggja það undir
úrlausn alþjóðadómstóls."
Hér lýkur tilvitnun í orð
Ólafs Jóhannessonar.
HRAÐFARA ÞRÓUN
í þessu sambandi vil ég leggja
áherzlu á, að öll þessi mál eru
nú 1 dieiiglunni ag eflga efitir að
skýrast mjög á næstu misserum.
Ef útfærsla fiskveiðitakmark-
arina við ísland yrði nú lögð fyr
ir alþjóðadómstól er mjög lík-
legt, að dómur yrði ekki kveð-
inn upp fyrr en að ráðstefn-
unni lokinni. Sú hraðfara þró-
un, sem nú á sér stað, styrkir
okkar málstað. Tíminn vinnur
fyrir okkur íslendinga, er
ótrauður bandamaður.
Ég hefi bjargfasta trú á því,
að við hlijófiuim á næstu miisser-
um aliþjóðaviðuiteenningu á rétti
otokar til fiskve i ð il'ahdhelgi á
landigrunnissvæðiaiiu ölfliu.
Við islendingar höfum frá
upphafi þessa máls fylgt þeirri
stefnu að vinna að breytingum
á alþjóðalögum varðandi fisk-
veiðilögsögu. Þannig tókst að
ráða niðurlögum þriggja mílna
regfliunnar á Gemfarráðistefin-
unni 1958 og enda þótt þar væri
etoki gemgið formiliega frá 12
mílna víðáttu var þó ljóst, að
yfirgnætfiandi meirihliuti þjóð-
anna var fylgjandi 12 mílum, að
visu með 10 ára umþóttunartíma.
Var það þvií með stoð í þeim ár-
angri, sem náðist með Genfar-
ráðstefnunum 1958 og 1960 að
12 mílna lögsaga var ákveðin
við ísland. Af íslands hálfu var
aldrei fallizt á það á Genfarráð-
stefnunni að 12 mílur væru há-
mark fiskveiðilögsögu enda
greiddi sendinefnd íslands at-
kvæði gegn þeirri tillögu.
Siðan hefur þróunin haldið
áfram og hafa margar þjóð-
ir fært landhelgi sína út fyrir
12 miílina mörk oig sumar langt
umfram það. Óhætt er að full-
yrða að nú á næstu misserum
mun gefast gulilvægt tæikifiæri til
að styiteja okkar aðstöðu, sem
nota verður út i yztu æsar, með
því m.a. að skýra málstað okk-
ar ennfrekar, afla fylgis við
hann og fá staðfesta afstöðu
annarra ríkja á þeim fundum,
sem nú eru hafnir og haldið
verður áfram í sumar og á næsta
ári. Enda er hér um að ræða
lokaþáttinn í þvi starfi Samein-
uðu þjóðanna, sem við íslending
ar stofnuðum til á allsherjarþing
inu 1949 er samþykkt var til-
laga fulltrúa íslands, Hans G.
Andiersens, að alþjóðalaga-
niefindin tæki til meðifierðar i
fyrirhuguðu starfi réttarreglur
á hafinu í heild, þar á meðal
um fiskveiðilögsögu og land-
grunnsmál.
Ég vil forðast að ýfa upp deil
ur í þessu máli en íslendingum
verður sjálfurri að vera ljóst inn
tak málsins og efni án undan-
bragða og áróðurs, sem þvi mið-
ur vill blossa upp þegar kosn-
ingar fara i hönd.
Við eigum mikið verk að
vinna með færustu vísindamönn
urri okkar og sérfræðingum á
Framliald á bls. 19.