Morgunblaðið - 02.04.1971, Blaðsíða 16
16
MORGUN’BLA.ÐIÐ, FÖSTUDAGUR 2. APRÍL 1971
Otgefandi hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvavndastjóri Haraidur Sveinsson.
Rilstjórar Matthías Johannessen.
Eyjólfur Konráð Jónsson.
Aðstoðarritstjóri Styrmir Gunnarsson.
Ritstjórnarfulltrúi Þorbjörn Guðmundsson.
Fréttastjóri Björn Jóhannsson.
Auglýsingastjóri Árni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn og afgreiðsla Aðalstræti 6, sími 10-100
Auglýsingar Aðaistræti 6, sími 22-4-80.
Áskriftargjald 195,00 kr. á mánuði innanlands.
f lausasölu 12,00 kr. eintakiö.
21. APRÍL
'jV/ferkur atburður í sögu ís-
lenzku þjóðarinnar gerð-
iist um hádegi í gær í Krist-
jánsborgarhöll. Þá var full-
giltur samningurinn milli ís-
lands og Danmerkur frá 1965
um afhendingu handritanna.
fslenzka þjóðin fagnar því, að
handritin, hinn fomi menn-
ingararfur, koma loks heim
aftur. En íslendingum er
einnig þakklæti í huga, þakk-
læti til dönsku þjóðarinnar
og þings hennar. íslendingar
munu ekki gleyma nöfnum
þeirra fjölmörgu Dana, sem
barizt hafa fyrir málstað
þeirra af einlægni og velvilja
Þjóðin tekur undir þessi orð
Jóhanns Hafstein, forsætis-
ráðherra, er hann mælti í
ávarpi sínu til þjóðarinnar i
gærkvöldi: „Ég hygg, að
aldrei hafi verið meiri hlýja
í hugum íslendinga í garð
Dana en einmitt nú. Við met-
um hina veglyndu framkomu,
en fordæmi þeirra mun ein-
stakt í samskiptum þjóða.“
Helge Larsen, kennslumála-
ráðherra Dana, skýrði frá því
er skipzt var á fullgildingar-
skjölum í gær, að fulltrúar
danska þingsins og ríkis-
stjórnarinnar muni koma til
íslands 21. apríl næstkomandi
og afhenda íslendingum Flat-
eyjarbók og Sæmundar-Eddu.
Sjaldan eða aldrei hafa kom-
ið til landsins jafnmiklir au-
fúsu gestir og hin tákn-
ræna afhending handritanna
innsiglar vináttu þjóðanna
tveggja. í dönsku sendinefnd-
inni verða bæði fulltrúar
stjórnar og stjórnarandstöðu
til merkis um að danska þjóð-
in í heild stendur á bak við
afhendinguna.
Það er gleðilegt, að íslenzk
Flateyjarbók og
ryrstu handritin, sem fs-
* lendingar fá heim aftur
frá Kaupmannahöfn, eru
Flateyjarbók og Sæmundar-
Edda, mestu dýrgripirnir úr
Konungsbókhlöðu. Flateyjar-
bók er frægust allra íslenzkra
handrita, þeirra stærst, feg-
urst og glæsilegust að ytra
útliti. Efni Flateyjarbókar er
fyrst og fremst Noregskon-
ungasögur. Hún geymir
sagnalist íslendinga.
Sæmundar-Edda er aðal-
handrit Eddukvæðanna. Mörg
kvæðanna eru hvergi geymd
nema þar, þar á meðal Völu-
spá og Hávamál. Sæmundar-
, stjórnvöld munu bjóða til
landsins ýmsum þeim Dönum,
sem hafa stutt málstað okkar
einna drengilegast, mönnum,
sem við stöndum í mikilli
þakkarskuld við. Án slíkra
gesta yrðu hátíðahöldin 21.
apríl svipminni.
Nú, þegar handritin koma
heim, er okkur hollt að minn-
ast þess, að við tökumst mik-
inn vanda á hendur. Það
verður hlutverk íslendinga
að hafa forgöngu að vísinda-
legri rannisókn handritanna
og útgáfustarfsemi. Það á að
vera stolt okkar, að á íslandi
verði miðstöð norrænna
fræða.
í ræðu sinni í Kristjáns-
borgarhöll vék Gylfi Þ. Gísla-
son, menntamálaráðherra, að
því hlutverki, sem handritin
eiga að gegna á íslandi. Hann
sagði m.a.:
„Við tökum ekki við hand-
ritunum til þess eins að eiga
þau. Við tökum á móti þeim
til þess að andi þeirra og
kjarni haldi áfram að vera lif-
andi þáttur í þjóðlífi okkar
á tímum tækni og efnis-
hyggju, til þess að hjálpa
okkur til þess að varðveita
sál okkar í vélargnýnum. Og
við ætlum ekki að sitja einir
að þessum fjársjóði. Við vilj-
um að hann auðgi menningu
heimsins enn meir en hingað
til. Ekki sízt munu danskir
visindamenn verða velkomnir
til Íslands til rannsókna á
handritunum. Þegar við veit-
um þeim viðtöku erum við
ekki aðeins að fá í hendur
dýrgripi. Við tökumst einnig
á hendur helga skyldu gagn-
vart sjálfum okkur, gagnvart
heiminum.“
Sæmundar-Edda
Edda er Íslendingum því dýr-
mætust allra handritanna.
Hún geymir fornan ljóðlist-
ararf norrænna þjóða. Hér á
landi varðveittist þessi arfur
auk þess sem bætt var við
hann af miklum skáldum,
sem ekki einungis hafa mót-
að íslenzka ljóðlistararfleifð,
heldur hafa einnig haft mikil
áhrif á klassíska vestræna
menningu,
Heimkoma Flateyjarbókar
og Sæmundar-Eddu eru tíma-
mót í íslenzkri sögu. Þau
tímamót munu ætíð minna á
vináttu tveggja bræðraþjóða.
Rúmenía í leit að
nýjum leiðum
EFTIR
MAGNÚS SIGURÐSSON
RÚMENAR hafa á undanförnum árum
vakið athygli fyrir sjálfstæða utan-
ríkisstefnu. Þeir neituðu að taka þátt
í hernaðarsamstarfi Varsjárbandalags-
ins, sögðu, að hver kommúnistaflokkur
ætti að ákveða stefnu sína sjálfur og á
þeim grundvelli fordæmdu þeir harð-
lega innrásina í Tékkóslóvakíu 1968.
Innanlands ríkti hins vegar nær stalin
istískur ósveigjanleiki gagnvart sérskoð
anamönnum og svokallað forystuhlut-
verk kommúnistaflokksins var túlkað
á þann hátt, að flokkurinn skyldi alls
ráðandi á öllum sviðum þjóðlífsins.
Nicolae Ceausescu
Nú hefur þetta snúizt við. Verulegrar
tilhneigingar verður vart í þá átt að
taka að nýju virkan þátt í hernaðar-
samstarfi Varsjárbandalagsins. Á hinn
bóginn gerast nú nær ótrúlegir hlutir
í þá átt að milda flokksræði kommún-
istaflokksins, blása nýju lífi í verka-
lýðsfélögin og fá manninn „á götunni“
til þess að trúa því, að hann eigi þátt
í því að móta örlög þjóðfélagsins og
sjálfs sín. Þegar er farið að tala um
„rúmenskt vor“ með sama hætti og
þróunin í Tékkóslóvakíu fyrri hluta
árs 1968 var nefnt „Vorið í Prag“, enda
þótt þessu tvennu sé að svo komnu
alls ekki saman jafnandi.
Nicolae Ceausescu, forseti og flokks-
leiðtogi hefur gengið á undan og gagn
rýnt stjórnmálaástandið í landinu ó-
vægilega. Hefur hann að verulegu leyti
skellt skuldinni á embættismenn flokks
ins og heitið almenningi meiri hlutdeild
í pólitískum ákvörðunum. Þá hefur
hann jafnframt hvatt verkalýðsfélögin
til þess að fylgja hagsmunum verka-
fólks mun betur eftir.
En ástæða er fyrir öllu. Þetta tvennt
— linari utanríkisstefna og umbótasam
ari innamríkiisisitiefna — virðist ganga
hvað öðru í mót, þegar litið er til Rúm
eníu síðustu ára. Orsakanna er hins
vegar ekki langt að leita. Það er versn
andi fjárhagur Rúmeníu, sem veldur
því, að landið hefur að nýju tekið upp
auðsveipari stefnu gagnvart Sovétríkj
unum og öðrum ríkjum Varsjárbanda
lagsins, sem eru helztu viðskiptalönd
þess. Samtímis er brýnni úrbóta þörf
innanlands. Þar er ekki unnt að halda
áfram sömu stefnu og áður.
Að svo komnu er ekki hægt að tala
um neina kúvendingu í utanríkisstefnu
Rúmeníu. Það er greinilegt, að ráða
menn landsins vilja viðhalda þeim
tengslum, sem komið hefur verið á við
Vesturlönd á undanförnum árum. Þann
ig fór Ceausescu í tveggja vikna opin
bera heimsókn til Bandaríkj anna í des
ember sl. og kom þá við hér á ís-
landi á leið sinni vestur, sem ýmsum er
í fersku minni. De Gaulle, þáverandi
Frakklandsforseti heimsótti á sínum
tíma Rúmeníu og sömuleiðis Nixon
Bandaríkjaforseti. Nú í maí mun Gust
av Heinemann, forseti Vestur-Þýzka-
lands fara í opinbera heimsókn til Rúm
eníu og þá beinist athyglin að nýju
að sérstöðu Rúmena gagnvart Þýzka-
landsmálunum.
En aukin samstaða Rúmeníu með
hinum Varsjárbandalagsríkjunum leyn
ist samt ekki. Nýr vináttu- og liðveizlu
samningur var gerður við Sovétríkin í
júlí í fyrra, sem var umfangsmeiri en
sá fyrri. Rúmensk hersveit tók í fyrsta
sinn um langt skeið þátt í haustæfing-
um Varsjárbandalagsins og snemma í
marz kom Ionitza varnarmálaráðherra
sjálfur á fund bandalagsins í Budapest.
Áður hafði hann látið sér nægja að
senda varamann sinn.
Auðsveipari afstaða Rúmeníu á sjálf
sagt einnig að einhverju leyti rót sína
að rekja til vonbrigða með fyrri utan
ríkisstefnu. Árum saman voru Rúmen-
ar furðulega óháðir Sovétríkjunum út
á við og stundum nær ögrandi gagn-
vart hinum volduga náganna sínum.
Þeir hafa sennilega lifað í þeirri von,
að fleiri Austur-Evrópuríki myndu feta
í sömu fótspor og að slík brautryðj-
endastefna myndi um síðir bera verð-
skuldaðan árangur. En eftir innrásina
í Tékkóslóvakíu 1968 hefur öll við-
leitni til sjálfstæðis gagnvart Sovétríkj
unum dvínað stórlega á meðal Austur-
Evrópuríkjanna og er Rúmenía þar eng
in undantekning.
Þar við bætist, að Rúmenía hefur
safnað miklum skuldum á Vesturlönd-
um á undanförnum árum. Mikið hefur
verið flutt inn af vélabúnaði fyrir iðn-
aðinn, sem þó hefur ekki aukið útflutn
ingsgetu landsins eins og vonir stóðu
til. Þetta hefur haft í för með sér að
óhagstæður viðskiptaj öfnuður við Ve9t
urlönd er orðinn að miklu vandamáli.
Ekki hefur tekizt betur til í landbún-
aðinum og neyddist stjórnin til að
hækka verð á landbúnaðarvörum á
miðju sl. ári, um sex mánuðum áður
en Gomulka steig sams konar skref í
Póllandi — sem varð honum að falli.
Ráðstafanir þessar ollu að sjálfsögðu
miklum óvinsældum í Rúmeníu, en
samt fylgdi fleira á eftir. Hömlur á
utanlandsferðum voru hertar og kraf
izt var meiri vinnuafkasta, ella yrðu
menn iækkaðir í launum.
En atburðirnir í Póllandi hafa sýnt
rúmenskum ráðamönnum fram á, að
áhætta fylgir slíkri hörku og í ljósi
þess verður að slkoða viðleitini þeirra
til þess að efla nú tengslin við almenn
ing og afla stjórn og flokki meiri vin
sælda. Það eru notuð stór og metnaðar
full orð. Áformað er að koma á „verka
mannalýðræði“ með því að auka þátt
töku verkamanna í stjórn fyrirtækja
og stofnana og í stjórn hins sósíalíska
þjóðfélags í heild. Hlutverk verkalýðs-
félaganna í lausn félagslegra vanda-
mála á að fara vaxandi jafnframt því
sem lýðræði skal aukið í skipulagningu
og stjórn verkalýðsfélaganna. En samt
skal ekki hnikað við valdi flokksfor-
ystunnar.
Þess er samt naumast að vænta, að
mjög róttækar breytingar verði innan
lands í Rúmeníu þrátt fyrir tal
um „rúmenskt vor“. Ekki hafa orðið
neinar teljandi breytingar innan for-
ystu kommúnistaflokksins og á meðan
svo er, er stórfelldra umbóta varla von.
Þar við bætist nálægðin við Sovétrík
in, en úr þeirri átt verður áreiðanlega
haft mjög nákvæmt eftirlit með því,
að engar róttækar breytingar í frelsis-
átt eiigi séir sitað. En með urnbótasaimari
innanríkissitefnu er verið að ieita nýrra
leiða til þess að lyfta rúmensku þjóð-
félagi úr stöðnuðum farvegi og forðast
sömu atburði og áttu sér stað í Pól-
landi. Enda þótt engum getum sé imnt
að leiða að því, hverjar afleiðingamar
verði, kennir reynslan okkur, að nú
er vert að fylgjast með því, sem er að
gerast í Rúmeníu.