Morgunblaðið - 03.04.1971, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 3. APRÍL 1971
17 <
Valgarður Egilsson, læknir;
Betri er krókur en kelda
LÍTIL hugleiðing um ýmis
mannlcg vandamál, m.a.
mengun, skólamál. næringar-
skort, grunnhyggni, vísinda-
trú, gróðaveiði, læmingja,
löðurát, forsjá, meira um
mengunarhættuna o.s.frv.
Oft hlæjmm við að náungan
um, nörrum hann, teymum hann
á asnaeyrunum. Einfaldur er
hann aumingja xnaðurinn.
Nokkru lélegra en þessi ein-
feldr.ingur virðist mannkynið
sem heild. Þetta sér maður ekiki
ifyrr en eftir á. Var þó vitað um
ýmia gíæfraupor manna. Samt
treystu því allir að ferðin á
heiðinni gengi þolanlega, enda
þðfct ekfki væru spumir af manna
ferðum þar fyrr. Og engan ór-
aði fyrir þessu.
Hverju?
Narraður, teymdur á asna-
eyrunum, var allur mannhópur-
inn, teymdur af eigin fáfengi.
Og valda rniklu þeir, sem léttir
eru í taumi, enda hlaupa marg-
ir franwneð. Og létu teyma sig út
I svað, fen, hinir á eftir, eru nú
allir sokknir á kvið, og alllt
óvLst hvort - snúið verður til
haka, en fenið botnlaust. Betri
er kelda en krókur? Það óraði
engan fyrir þessu: Mannhópur
imn hefði ekki forsjá með kappi
aínu og hlaupimm á kaf. Hiæj -
um nú að náunga okkar einiföld-
um fei’gðarhlátrL
Nagdýr í Noregi, læmingjar,
fara í hjörðum, stórum breiðum,
fara sér að voða, lenda fram af
hömrum; fara svo þétt, að hveir
læmingi sér ekki nema rassinn
á næsta á undan.
n.
Guð nærist á igóðum hugsun-
um í hans garð. Fyrir nokkrum
áratugum tók traust mannanna
á Guði að þverra mjög. Þeir
treystu stöðugt meira á vísindin,
hafa síðasta aldarfjórðung trúað
á visindin. Enda hefur Guð lagt
af, menn voru óánægðir með
hans leiðvísun. En svo skynsam
leg og heillandi, sem skynsemis-
trúin virtist, þá er Ijóst orðið
nú, að það var of bjartsýn trú
fyrir menn. Ajm.k. var svo óvar
Jiega farið, sem reynt er: mann-
höpurinn í voða.
Þetta var fyrir oftrú á vísind
in. Visindamenn eru ófuilkiomið
ifólik — af þvi að þeir eru fólk.
Það eru líika þeir, sem hagnýta
Vísindin, vaidhafar, athafna-
menn, gróðaveiðimenn, einfaldir
bjartsýnismenn sem og aðrir ein
faldir menn. Framan af gáfu vis
indin mikil heit. Græðginni
fýligdi hótun dauðans. Mengun-
in kann að útrýma þessu aum-
ingja fólki, sem hana þó
skóp. Sér greíur gröf, þótt
grafi. All-tof dapurlegur endir á
fallegri sögu.
Þetta þykir svartsýni, en
þetta er raunsæi. Aidrei hefur
þurft eins mikinn kjark og nú
til að horfa í kringum sig. Enda
rnunu hinir kjarkminni þá held-
ur fá sér einn gráan þar i dik-
inu. Það dugir þó ekki heldur.
ra.
Lagt hefur verið fram á Al-
þingi frumvarp um grunnskóla á
íslandi. Á þvl verður grunn-
menntun íslenzfcs fðlks e.t.v.
byggð næstu framtíð. Semjend-
ur frumvarpsins og fylgjendur
þess gera eina grunnvitleysu:
Þeir virðaist telja aðalmarkmið
með skólium að skólaframleiðsl-
an geti atutt að frekari efnaleg
uim íramiförum í landinu. Og eft-
ir því er frumvarpið. Þetta er
augljóst af þvl, hvemig áætlað
er að verja 10 frjóustu árum
einstaMinigsins. Breytir þvi
engu þótt taiað sé um að fyrst
o(g fremst beri að efla þrrrska
nemenda o.s.frv. Það er rangt
að miða mótun bama og ungl-
inga fyrst og fremst við það að
auðvéit verði að nota þau til
frekari efnalegra framfara, að
þau verði góð til frálags. Þetta
er raugt vegna þess sem talað
var um í upphafi, um voðann,
sem mannhópurinn er kominn í
fyrir græðgi og grunnhyggni
þeirra sem ferðinmd réðu.
Það, sem sagt hefur verið um
grunnsbólafruimvarpið að ofan,
gildir iiíka um aðferðir í mennta
skólum.
IV.
Tilgangurinn með starfrækslu
menntaskóia er að veita ai-
menna menntun ásamt þvi að
veita noklkra þekkingu þar út
um alimenna memntun nemand-
ans. Og þó að hann hefði öðl-
azt nokkra alm. menntun af
námsefni memntaskölanna, er
það ekki einhffitt til slílks. Miklu
er hægt við að bæta og miklu
þarf við að bæta.
Örðugt verður að skilgreina
hugtakið almenna memntun.
Hins vegar skulu hér nefndar
igreinar, sem skilyrðislaust ætti
að fjalla um í menntaskólum
(og að einlwerjiu leyti skyldiu-
skólum (ekki nánar hér)). Eng-
inn maður telst hafa komizt til
nokkurs þroska nerna reynt hafi
að hugleiða og rökræða og afla
sér nokkurrar þekkingar á
1) Helztu vandamálum mann
kynsins nú (menguin og aðrar
toritíminigarhættur, otffjölgun,
næringarskortur, spilllng nátt-
úrumnar, kynþáttadieilur, sjúk-
dómar, stjórnmálastefnur, styrj-
aldir). Grunnurinn er almenn
náttúrufræði, einkum Mffræði,
þá nútimasaga og landafræði,
einnig liðin saga og tilraum til
að skoða komandi tima með hl'ið-
Viti þaninn hausinn slapir fyrir angu ungmennisins, það liorfir
niður.
sjón af þessu. Þetta eru aðalat-
riðin. 1 veði er líif mannhóx>sins
alils. Jafnframt getur þetta
veiitt miiMa almenna menntun.
2) Áleiitnum spumingum fólks
allra alda, um trú, heimspeM,
lög þjóafélaga.
3) Helztu orsökum óham-
ingj u manna.
3) Helztu gleðiigjöfum manna
nú og um aldir, við hvað fólk
hefur diundað sér til afþreying-
ar, skemmtunar, nautnar.
Menntaskóli er ekki bundinn
þvx að forðast nútímann. Það er
þroskandi að kynnast (óglöggt)
mönnum og málefnum fyrri alda.
Ætla má einnig hollt að kynnast
núlifandi fólki.
Örðuigt verður að skilgrelna
almenna menntun. Nefna má eitt
einkenni hennar: Auðveldara á
þá að vera að setja sig í spor
annans fólfcs, bæði fólks í öðr-
um stéttum, á öðrum aldri, af
öðru kyni, í öðrum lönduim, á
öðrum tímum, sem-sé með önnur
sjónarmið. En þá er ljóst hve
miikil hætta því er fylgjandi að
vera árum saman i lélegum
skóla (sem ætti að vera kominn
úr bameign). Nemandi þar
kynnist fáu fólfci öðru en samlit
um hópi félaga sinna. Talair
ekki við aðra. Leiðir það till
minnkaðs hugmyndafilugs og siíð
an minnkandi umburðarlyndis.
Framliald á bls. 24

w
Menning (4 x / dag).
fyrir. Margir trúa því, að lestur
á núverandi námsefni mennta-
slkólanna
1) sé þwí nær trygging fyrir
þvi að viðkomandi hafi öðlazt
verúiega admenna menntun og
hafi tiieinkað sér mikinn forða
þekkingar.
2) sé skilyrði þess að um
verulega almenna menntun sé að
ræða.
3) og jafimfraimit að þá sé litlu
við hana að bæta.
Það er nauðsynlegt að gera at
hugasemdir við þennan algenga
misskilning.
1) 1 memmtaskólum eru próf
eini m'ælikvarðinn á vinnu nem-
andans. Nái hann prófi, er það
viðurkenning á að hann hafi til
eimkað sér ákveðinn (lítinn)
forða þekkingar. Það segir nán-
ast ekkert till um almnennan
þroska, sem hefði miátt hafa af
þessu námi, né segir það nokk-
uð um menntun eftir öðirum leið
um.
Skipulagning, þ.e. óheppideg
ofsikipulagning á náminu tor-
veldar reyndar otftlega að al-
mennt menntunargildi námsins
nýtist, tímaskortur hindrar hins
vegar að nemandinn menmtist
sivo með öðrum hætti, sem nauð-
synlegt er. 4—6 greinar eru
kenndar á dag — þetta er allt
í simábútum. Afflieiðingin er lak-
ari yfirsýn, og leiðir þar af
miinini áhuga. En etfmið lesið án
áhuga er sem ölesið, hvort sem
litið er á þann litla þekkingar-
tfórða sem þannig aflast (og
strax gleymist) eða á almennt
menntunargildi, það er heldur
ekkert. Annað mái er það, að
nokkur hlluti kemur vel menntað
ur úr menntaskódum þrátt fyrir
allt.
2) Þetta er að sjálfsögðu mis-
skilningur. Reyndar var áður
um talað hve örðugt er að afla
sér almennrar menntunair i
menntaskólum, en hins vegar
eru óteljandi leiðir aðrar til,
3) Jafnvel ’þótt vel hafi unn-
izt í menntaskóla, má enn mjög
um bæta. Og það er nauðsyn-
legt enda enn ekki urinn akur
menntunarinnar þá.
Námsefni menntaskólanna er
ekki slæmt, en nýtist sem þekk
ingar- og menntunargjafi iila
vegna vonds kerfis. Og þótt
próf sýndi þeikkinguna inn-
byrta, þá fást litilar upplýsingar
Borgarmál
>
eftir Birgi Isl. Gunnarsson
INNAN skamms fer sá tími í hönd, að
garðeigendur og aðrir ræktunarmenn
fara að huga að vorstörfum. Daginn er
fiekið að lengja og á næstu vilkum mun
borgin smátt og smátt klæðast sínum
vorskrúða. Veðráttan ræður þar að
að sjálfsögðu hraðanum, en öll von-
umst við eftir góðu og mildu vori, sem
fari mjúkum höndum um gróður jarð-
ar.
Engum dylst, að á undanförnum ár-
um hefur borgin tekið miklum stakka
skiptum. Hinum miklu gatnagerðar-
framkvæmdum hefur fylgt aukin rækt
un, bæði hjá einstaklingum og á svæð
um borgarinnar. Ný svæði yið götur
og torg hafa verið brotin til ræktunar
og græn grasteppi lögð þar, sem áður
voru óræktarmelar og móar. Á sl.
sumri var t.d. gert mikið átak í þess-
um efnum, er breytti ásýnd stórra borg
arhverfa.
Reykjavíkurborg rekur umfangsmikla
garðyrkjustarfsemi, bæði til viðhalds
og fegrunar þegar ræktaðra svæða svo
og til ræktunar nýrra svæða. Höfuð-
miðstöðvar þessarar starfsemi eru í
Laugardalnum. Þar rekur borgin stóra
ræktunárstöð, bæði utan dyra og í gróð
urhúsum og þar er ennfremur grasgarð
ur, sem rekinn er á fræðilegum grund
velli. í grasgarðinum eru ræktaðar 250
til 300 tegundir fjölærra, íslenzkra
plantna og um 2000 erlendar plöntu
tegundir, en fjöldi tegunda hverju sinni
fer nokkuð eftir tíðarfari. Þá ræktar
borgin sjálf allar sínar sumarblóm-
plöntur. í Laugardalnum eru ræktuð
um 150.000 sumarblóm, sem dreift er
í garða borgarinnar í sumarbyrjun, t.d.
á Austurvöll, þar sem plantað er út
11—12 þúsund plöntum. f Laugardals-
stöðinni er og allmikil trjárækt og er
borgin að mestu leyti sjálfri sér nóg á
því sviði einnig.
Hin ræktuðu, opnu svæði, sem við-
halds þurfa, hafa aukizt mjög ört á
undanförnum árum. í ársbyrjun 1968
voru hin ræktuðu svæði 108 ha. að
stærð, en í byrjun þessa árs voru þau
139 ha.
Þó er mikið verk óunnið á þessu
sviði. Af svæðum, sem rækta þarf upp,
má nefna áframhaldandi gras og trjá
belti inn með Miklubraut, Laugardals-
svæðið og Sogamýrarsvæðið, en þau
svæði munu síðan tengjast Eiliðaár-
svæðinu, sem gert er ráð fyrir að verði
grærit svæði til útivistar fyrir borgar-
búa. Þá má nefna svæðið á mótum
Ægissíðu og Kaplaskjólsvegar, sera nú
er í órækt, en þarf að rækta upp. —■
B’leiri slík svæði mætti og nefna. Allt
þetta ræktunarstarf krefst mikils fjár-
magns, en á þessu ári er áætlaðar til
reksturs skemmtigarða borgarinnar um
14 milljónir króna.
En útivistarsvæði í borgarlandinu
eiga að vera fleiri en hin ræktuðu
svæði. Aðalskipulag borgarinnar gerir
ráð fyrir, að stór svæði innan borgar
landsins haldi sem mest sínu náttúru-
lega yfirbragði, þar sem borgarbúar
eigi að geta notið útivistar. Stærstu
svæðin í þeim flokki eru öskjuhlíðin
og svæðið upp með Elliðaánum og í
framhaldi þar af Heiðmörkin.
Sl. sunnudag gerði ég það einu sinni
sem oftar að ganga um Öskjuhlíðina.
Þar hefur margt verið til bóta gert,
eins og t.d. sú skógrækt, sem fram-
kvæmd hefur verið í suð-vestur hlíðum
Öskjuhlíðarinnar. Þar hafa og verið
lagðir gangstígar. Margt þarf þó fleira
að gera, til að Öskjuhlíðin geti orðið sú
paradís, sem stefna verður að. Víða
þarf þar að hreinsa og snyrta og sem
allra fyrst þarf að f j arlæga þau hrörlegu
mannvirki, sem þarna eru og tilheyra
Flugmálastjórninni og Olíufélaginu. —
Þau stinga mjög í augu og verða ekki
flokkuð undir annað en sóðaskap að
ekki skuli þau rifin og flutt á brott. í
suðurhlíð Öskjuhlíðar eru gamlar
skemmur og út frá þeim draslhaugar,
gamlir ljósastaurar o. fl. sem senni-
lega tilheyra Rafmagnsveitu Reykja-
víkur og þarf að fjarlægja það einnig
og snyrta umhverfið.
í Öskjuhlíðinni eru víða ýmsar leyf
ar frá stríðsárunum. Ýmis þau mann
virki hafa vafalaust sögulegt gildi úr
því sem komið er. Þarf skipulega að
athuga þau og kveða á um, hvað varð
veita eigi, en öll eru þessi mannvirki
nú með hirðuleysisblæ og til lítillar
prýði. Það sem ekki á að varðveita
þarf að fjarlægja og koma landinu í
eðlilegt horf.
Hér hafa verið tekin til umræðu nokk
ur þau atriði, sem bæta þarf úr, til
að Öskjuhlíðin geti orðið meir aðlað-
andi útivistarsvæði. Þar hefur þó margt
verið vel gert, eins og t.d. skógræktin
og grasræktin í kringum hitaveitu-
geymana, en betur má, ef duga skal.