Morgunblaðið - 17.04.1971, Blaðsíða 10

EFTIR
GÍSLA SIGURÐSSON
I nokkrum samtalsþáttum, sem fram
fór»i í Stokkhólmi, var komið víða við,
þótt árangurinn yrði að vonum mis-
jafn. En þátttakendur voru afburða vel
menntað fólk; sérfræðingar án þess að
vera „fagidíótar" og umræðum þessum
var haldið á mjög háu plani án þess að
alit kafnaði í alvöru.
Alva Myrdal, sem umræðunum stjórn
aði, er vel kunn i sinu heimalandi og
raunar víðar; stórgáfuð kona og hefur
það ugglaust glatt hin göfugu rauð-
sokkuhjörtu, hvað hún hafði örugg tök
á hinum ólikustu viðfangsefnum. Það
sést naumast á henni, að hana vantar
aðejns eitt ár i sjötugt. Á uppvaxtar-
árum hennar var menntunaraðstaða
ólík þvi sem nú er orðið; hún tók á sín-
um tíma stúdentspróf utanskóla, en
lagði siðan stund á norræn mál, bók-
menntasögu og trúarbragðasögu við há-
skólann í Stokkhólmi. Siðar lauk hún
kandídatsprófi í uppeldisfræði, hug-
lægri heimspeki og geðlækningafræði.
Auk þess lagði hún stund á réttarlækn-
isfræði um tíma. Hún giftist Gunnari
Myrdal, prófessor og ráðherra, en á
löngum starfsferli hefur Alva Myrdal
verið sendiherra lands síns í Indlandi,
fulltrúi á afvopnunarráðstefnu í Genf,
formaður þjóðfélagsmáladeildar hjá
Sameinuðu þjóðunum og starfsmaður
við þjóðfélagsvísindadeild í París. Hún
er fágæt kona, skarpskyggn og áhuga-
söm um allar hliðar mannlífsins.
★
Mikið regindjúp er niilli þessara um-
ræðuþátta og svokallaðs skemmtiefnis,
sem stundum berst frá Svíum. Af ein-
hverjum ástæðum spælir það kollega
okkar á Þjóðviljanum, ef fundið er að
Svíum og sænsku sjónvarpsefni hér i
blaðinu. Mér þykir fyrir því að þurfa
enn að hryggja Svíavini; nýtt met hef-
ur verið sett með gamlárskvöldsþætti
kenndum við Bertil Taube. Stundum er
talað um glæsilega úrkynjun. En því
miður var ekki einu sinni því að heilsa.
Sænsk úrkynjun er ekki einu sinni
glæsileg og þaðan af síður skemmtileg.
Þrúgandi leiði lá sem farg á þessu
gamlárskvöldi; vísnasöngvaranum leidd-
ist og balletdönsurunum leiddist, enda
markmiðið trúlega þessi sænska nauð-
syn að láta einhvern fækka fötum.
Venjulega ber framúrstefna í sér lífs-
kraft og gleði þess, er brýtur af sér ok.
Hér var aftur á móti á ferðinni gömul
og lífsþreytt framúrstefna.
Vera má, að Svíar séu komnir það
langt á þróunarbrautinni, að þeir séu
almennt hættir að glápa á imbakassa á
gamlárskvöld. Þá skiptir vitaskuld
harla litlu máli, hvað sent er út. En
mér er sem ég sæi framaní okkar fólk,
ef íslenzka sjónvarpið leyfði sér að hafa
annað eins á boðstólum á gamlárs-
kvöld.
★
Frá Norðmönnum kom fljúgandi villi-
önd Ibsens; eitt meginverk þessa norr-
æna stórmeistara i leikbókmenntum. Sú
sending var að öllu leyti góð og til-
hlíðilegt spariefni til notkunar á pásk-
um. Eins og raunar í öllum verkum sín-
um, kafar Ibsen djúpt í mannlegt at-
ferli og setur það undir smásjá, sem
engu leynir. Mér virðist þungamiðjan i
villiöndinni sú spurning, hvort ekki má
of mikið af öllu gera, og þá einnig því,
sem venjulega telst gott og fagurt sam-
kvæmt almennri siðgæðisvitund. Það er
talið til höfuðdyggða að segja sannleik-
ann, en langt er síðan vitrir menn vissu,
að oft má satt kyrrt liggja. Ibsen sýn-
ir okkur, hvernig tiltölulega hamingju-
söm fjölskylda er eyðilögð vegna þess
að vinur húsbóndans þjáist af „réttlæt-
iskomplex" og telur sér skylt að draga
sannleikann miskunnarlaust fram í
dagsljósið. Þetta er vitaskuld algerlega
misskilin góðvild og verður til þess eins
að svipta burt þeirri blekkingu, sem
þessi fjölskylda hafði lifað góðu lífi á.
Kjarni verksins birtist í einu tilsvari
hins drykkfellda en glöggskyggna
læknis: „Sviptu mann blekkingunni og
þú tekur frá honum lífshamingjuna um
leið.“
★
Fyrir þann, sem ókunnugur er í Vest-
mannaeyjum verður erfitt að dæma um,
hvort kvikmynd Vilhjálms Knudsen ger-
ir öllu því helzta skil, sem þar er að
finna. Ef að líkum lætur, munu inn-
fæddir benda á margt sem vanti og
hefði fremur átt að koma en annað, sem
flaut með. Burtséð frá slíkum sparða-
tíningi kom þessi kvikmynd víða við
og gaf talsvert ýtarlega mynd af staðn-
um og fólkinu. Svo stórfenglegt sem
náttúrufar er i Eyjum, ætla ég þó að
mátt hefði ná öllu svipmeiri heildar-
mynd. Þó voru einstaka tökur góðar;
til dæmis af fjársmöluninni í Elliðaey
og flutningum fjárins til og frá. Mikill
fengur var að gömlu kvikmyndabútun-
um þótt takan væri frumstæð og
spaugilegt að sjá menn hreyfa sig eins
og leikbrúður á þessum gömlu mynd-
um.
Sízt af öllu skal ég mæla bót, að texti
sé flatneskjulegur, en öllu má ofgera
líkt og sannleiksástinni í Villiönd Ib-
sens. Texti Björns Th. Björnssonar var
um of uppskrúfaður og getur stundum
jaðrað við að verða broslegt, þegar
hversdagslegum hlutum er lýst með svo
há-dramatískum tilburðum. Slíkur texti
getur fallið vel að myndum um örlaga-
ríka og ógnvekjandi atburði líkt og
Tyrkjaránið, en öðru máli gegnir, þeg-
ar fjallað er um venjulega fiskvinnu
eða fuglaveiðar.
★
Þættirnir um sögufræga andstæðinga
hafa oftast verið fremur þunnir og þrátt
fyrir myndefnið hefur jafnvel falizt í
þeim lakari frásögn og upplýsing en
hægt er að koma á framfæri í vel skrif-
aðri blaðagrein. Hins vegar er alltaf
forvitnilegt að sjá framaní þessa karla,
kjörna fulltrúa eða einræðisherra, sem
koma saman til að ráðskast með heim-
inn. Að þvílíkt og annað eins skuli enn
geta átt sér stað á tuttugustu öld: Tveir
eða þrír stórvesírar setjast við hring-
borð að búa mannkyninu örlög. Þeir
hafa sigrað; nú þarf að skipta kökunni,
finna upp járntjaldið og kalda stríðið
og fremja valdsýningar með því að
sprengja atóm.
Myndin um þá Stalin og Truman á
Podzdam-ráðstefnunni var álika gagns-
lítil og ráðstefnan sjálf. Athyglisverðast
var að sjá andstæðurnar: Annars vegar
slóttugan svip Stalins og hins vegar
vandræðaskapinn og öryggisleysið í fasi
vesalings Trumans, sem hafði, eftir því
sem hann sjálfur sagði, aldrei sótzt eft-
ir opinberri stöðu. Nú hafði röð tilvilj-
ana fleytt honum á sjálfan toppinn,
þegar svo mikið lá við. Reynslulaus i
refskák alþjóðlegra stjórnmála kom
Truman til þessa fundar; venjulegur
maður í venjulegum gráum jakkaföt-
um. Og það var hann, þessi venjulegi
maður, sem samþykkti að steikja tvær
japanskar borgir kjarnorkueldi.

Pétur Einarsson og Valgerður Dan í hlutverkum sínum í Mávinum.
Mávurinn í Iðnó
— frumsýning næsta þriðjudag
LEIKFÉLAG Reykjavíkur frum
Býnir n.k. þriðjudag leikritið
Mávinn eftir rússneska rithöf-
undinn A. P. Chekhov, en hann
er í röð fremstu rússnesku rit-
höíflu/ndainmia á 19. öld.
Mávurinn er 4. frumsýning
vetrarina hjá Leikfélaginu, en
þýðinguna gerði Pétur Thor-
steinsson ráðuneytisstjóri. Þýddi
hann Mávinn úr rússnesku árið
1947, en þá hafði hann verið
liðlega þrjú ár í Moskvu. Leik-
ritið þýddi hann þó hér heima
á 4 vikum, þegar hann lá veik-
'Ur vegna bakkvilla.
Leikstjóri Mávsins er Jón Sig-
urbjörnsson, en leikmyndir og
búninga gerði Ivan Török. Leik-
arar eru Sigríður Hagalín, sem
Arkadína, Pétur Einarsson, sem
Konstantín, Brynjólfur Jóhann-
esson, sem Zarin, Valgerður
Dan, sem Nína, Þorsteinn Gunn
ansson, sem Tricorin, Guðmund-
ur Pálsson, sem Doran læknir,
Margrét Ólafsdóttir, sem Pálína,
Guðrún Ásmundsdóttir, sem
Mashja, Borgar Garðarsson,
sem kennarinn, Karl Guð-
mundsson, sem Sjamarajev og
auk framangreindra leika Sig-
urður Karlsson, Gestur Gíslason
og Arnhildur Jónsdóttir.
Mávurinn er þriðja Chekhov-
sýningin hjá LR. Sú fyrsta var
Þrjár systur, en það verk var
sýnt á 60 ára afmæli LR 1957
og önnur sýningin var Vanja
frændi árið 1964.
A. P. Chekhov samdi hundruð
smásagna auk leikrita, sem
þekkt eru um allan heim. Verk-
um Chekhovs var fálega tekið
í fyrstu, enda var gerð þeirra
á margan hátt árás á ríkjandi
túlkunarmáta, en allt síðan um
aldamót hafa þau verið í hópi
klassískra verka. Chekhov
fæddist árið 1860, en hann dó 44
ára gamall.
Á þessu leikári verða aðeins
5 sýningar á Mávinum og á
meðan verða ekki sýningar á
Þið munið hann Jörund, en Jör-
undur fer aftur í gang á þessu
leikári.
— Thorkild
Framhald af bls. 3
góðs, skrúfa sig upp I hræsn-
ina. Seholten, landstjórinn
sem leysti þrælana í lokin,
beitti sér einmitt á móti
hræsninni í þessu. Og hræsn-
in á erfiðara uppdráttar, eí
maður reynir að útskýra
hvernig hún vinriur.
— Yður grunaði ekki um-
fang þrælaflutninganna, seg-
ið þér. En grunaði yður um-
fang þessa sagnfræðiverks
eða skáldsögu — hvað sem
þér viljið nefna það — þeg-
ar þér hófuð það?
— Nei, fyrst reiknaði ég
með að það yrði ein bók. Síð
an að þær yrðu tvær og það
endaði með því að ég skrif-
aði þrjár bækur í stað einn-
ar. Og hvað þeirri athuga-
semd viðvíkur, hvort það sé
skáldsaga eða sagnfræðirit,
þá hefi ég aldrei getað svar-
að þvi. Ég held yfirleitt ekki
að skáldsaga sé bara skáld-
saga og sagnfræðirit bara
sagnfræði. Ef við lítum á þá
sagnfræði, sem skrifuð er í
dag, þá sjáum við hve við höf
undamir gerum þetta á gjör-
ólíkan hátt. Hver maður verð-
ur að skynja það sem hann
finnur á sinn eigin máta.
— Til að vinna þessi verk,
fóruð þér á hvem einasta
stað, sem kemur við sögu,
bæði i Afríku og á eyjunum
vestan hafs, funduð rústiraf
dönskum virkjum, sem eng-
inn vissi um, eltuð uppi söfn-
um allar hugsanlegar heim-
ildir. Var þetta nauðsynlegt,
til að skrifa um efnið?
— Já, alltaf er eitthvað það
í raunveruleikanum, sem er
betra en það sem býr í ímynd
un manns. Ef sleppt væri
að fara og sjá sjálfur þá
mundi maður kannski missa
af þessu litla atriði, — það
þarf ekki að vera stórt —
sem setur sanna blæinn á.
Talið berst að útgáfu bók-
anna og Thorkild Hansen upp
lýsir að sú bókin, af þessum
þremur, sem lengst hafi ver-
ið á markaðinum, Þræla-
ströndin, hafi selzt í 35 þús-
und eintökum. En til dæmis
Jens Munk hafi selzt í 114
þúsund eintökum, en húnhef
ur verið þýdd á 10 eða 12
tungumál.
— Já, ég frétti að verið
væri að lesa hana í útvarp-
ið hér í íslenzkri þýðingu, seg
ir Thorkild Hansen. En ég
hefi ekki heyrt orð um það
frá ríkisútvarpinu ykkar. Mér
var sagt það svona I frétt-
um þegar ég kom hér.
— Eruð þér að vinna að
einhverju nýju? spyrja frétta
menn.
— Ég vinn alltaf. Ég safna
efni og það tekur marga mán
uði áður en það tekur á sig
form. Og það er ég að gera
núna. En maður á ekki að
tala um böm I vöggunni. Ég
get sagt það eitt, að það lík-
ist ekki því sem ég hefi skrif-
að hingað til. Þrælabækumar
tóku mig fimm ár og mað-
(pr breytist á fimm árum.
Þegar þeim lauk var ég orð-
inn annar maður en þegar
ég byrjaði. Þess vegna hlýt
ég nú að skrifa eitthvað, sem
er allt öðru vísi.
I>ó svaraði Thorkild Han-
sen því alveg neitandi að efn-
issöfnunin togaði sig norður
á bóginn. En hann sagðist
hlakka til að fara austur að
Hlíðarenda í dag. — E.Pá.
ÞBR ER EITTHURfl
FVRIR RLIR
Jllí>ir0illwl»W>ifo
MYNDAMÓT HF.
AÐALSTRÆTI 6 — REYKJAVlK
PRENTMYNDAGERÐ SlMI 17152
OFFSET-FILMUR OG PLÖTUR
AUGLÝSINGATEIKNISTOFA SIMI 25810