Morgunblaðið - 08.05.1971, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐH), LAUGARDAGUR 8. MAl 1971
17
Siguröur Pétursson, gerlafrædi ngur:
það á að efla
niðursuðuiðnaðinn
1 upphafi þessa máls er nauð-
synlegt að taka það fram, að þeg
ar talað er hér um niðursuðu-
verksmiðjur, niðursuðuiðnað og
niðursuðuvörur, þá er átt við
hvort tveggja: niðursoðnar vör-
ur, sem eru sterilar og hafa
nokkurra ára geymsluþol, og
niðurlagðar vörur, sem eru
ósoðnar, en i eru sett rotvarn-
arefni, og hafa mjög takmarkað
geymsluþol.
Það raá segja, að niðursuðu-
iðnaðurinn á Islandi eigi sér orð
ið nokkuð ianga sögu, en hún
er að sama skapi, hvorki við-
burðarík né glæsileg. Fyrsta
ökráða heimildin um útflutning
á íslenzkum niðursuðuvörum er
í Þjóðótfi 19. októbér 1863, en
þar segir, að Ritsdhe, sem var
enskur laxakaupmaður, og hóf
hér niðursuðu í Borgarnesi 1858,
„hafi nú flutt út með sér 9000
pund af niðursoðnum laxi og
18000 pund af niðursoðinni ýsu.“
Ekki hefur fyrirtækið vist
reynzt arðvænlegt, því að ekki
fara af því meiri sögur. Senni-
lega hefur verið hægt að fá
hærra verð fyrir laxinn og ýs-
una á annan hátt. Ekki er hér
síðan getið um útflutning á nið-
ursuðuvörum, fyrr en á árunum
1912—1914, en þar mun hafa ver
Tf ÚTFLUTT NIÐURS0ÐIÐ 00 NIÐURLAGT FISKMETI 1070
Teetund ■ Tonn Þús. kr. Kr./kg.
Caffalbitar 219-7 36.758 167.32
Sildarflök 125.3 16.578 132.27
Kippers 273.2 32.929 120.53
Smjörsíld 218.7 10.012 45.77
SJólax 105.4 16.129 153.07
Kavíar 66.7 14.873 222.94
Þorskhrogn 139.4 6.391 45.85
Þorsklifur 40.2 3.578 89-04
Síldarsvil 8.5 1-559 182.74
Rækja 17.5 3.144 179.31
Murta 8.1 951 117.35
Annað 8.1 904
1230.8 143.806
ið um að ræða fiskbollur frá ir augum. Sumar þeirra hafa
Pétri M. Bjarnasyni á Isafirði, hætt, aðrar dregið fram lífið
en hann hóf þar niðursuðu árið með þvi að framleiða fyrir inn-
1908. Ekki varð þetta fyrirtæki lendan markað, en örfáar hafa
heldur langlíft. Gerðist nú ekk- náð sómasamlegum árangri í út-
ert á þessu sviði, fyrr en 1936 flutningsframleiðslu.
er hafin var niðursuða á rækju
á Isafirði og 1938, þegar sett var
upp niðursuðuverksmiðja S.I.F. i
Reykjavík. Síðan hafa verið sett
ar hér upp margar niðursuðu-
verksmiðjur með útflutning fyr-
UTFLUTT NIÐURS0ÐIÐ OG NIÐURLAGT FISKMETI
1912-1970
1500
1400
1300
1200
1100
1000
900
800
700
600
500
400
300
200
100
..lll
liJll
0
BH-35 *36'37‘39‘39 '40‘41 '4243'4*'45'46'47 '4a’49 '50'51 '52 '53'54'55 '55'57 '58'59 '50'61 '52'63'64'65 '66'67'68'69 '70
Bezt verður saga islenzka nið
ursuðuiðnaðarins sögð með því
að gefa yfirlit yfir útflutning á
niðursoðnum og niðurlögðum
fiskafurðum á liðnum árum.
Á línuriti I, sem sýnir útflutn
inginn á árunum 1912 til 1970,
kernur greinilega í ljós, hversu
erfiðlega hefur gengið að ná tök
um á þessari grein útflutnings-
framleiðslunnar. Sveiflumar
eru stórar. Toppurinn 1940—
1941 er stríðsfyrirbrigði, en
toppurinn 1946—1951 er einkum
að þakka Fiskiðjuveri ríkisins,
sem þá sauð niður bæði þunn-
ildi og sildarflök. Eftir djúpa
lægð á árunum 1952—1957 tek-
ur útflutningurinn aftur að
vaxa, fyrst vegna sjólaxfram-
leiðslu Matborgar, en síðan með
árunum 1965—1966 vegna fram-
leiðslu á gaffalbitum og síldar-
flökum frá Sigló og Kristjáni
Jónssyni, þorskhrognum frá
Langeyri og S.I.S. og kippers frá
Norðurstjörnunni. Hámarki nær
útflutningurinn árið 1969, en
svo dregur dálitið úr honum
1970, vegna minnkandi fram-
leiðslu á niðursoðnum þorsk-
hrognum.
Hluti hverrar einstakrar teg-
undar niðursoðinna og niður-
lagðra fiskafurða í útflutningn-
um árin 1935 til 1970 er sýndur í
töflu I og á línuriti II. Mest
áberandi eru þar sildarafurðirn
ar: gaffalbitar og kryddsíldar-
flök, kippers og smjörsíld, og
svo þorskhrognin. Síðustu 2 ár
in er og að færast vöxtur í sjó-
laxinn og grásleppukavíarinn.
TAFLA I ÚTFLUTT NIÐURSODIÐ 0G NIBUKLAGT FISKMETI. 1065 - 1Q70
T 0 N N

Tegund 1963 1964 1965 1966 1967 1968 1969 1970
Gaffalbitar 86.0 111.3 163.7 316.4 354.3 371.0 396.2 219.7
Síldarflök 0.7 7.2 4.3 11.2 151.0 19.9 78.6 125.3
Kippers 173.0 217.3 284.0 273.2
Smjörsíld 66.3 146.0 99-4 218.7
Sardínur 122.1 26.8 116.2 40.8
Sjólax 50.6 26.8 10.6 32.1 105.4
Kavíar 10.9 9-3 15.3 26.5 16.8 21.0 31.1 66.7
Þorskhrogn 132.6 185.6 238.3 124.7 541.4 482.8 139.4
Þorsklifur 2.4 0.9 13-3 40.2
Rækja 23.9 58.2 56.4 13.4 29.O 30.5 20.9 17.5
Murta 45.6 35.3 44.3 41.9 15.8 1.8 11.3 8.1
Annað 3.1 1.6 0.4 16.6
Alls 339.8 380.7 681.3 1021.2 692.5 1204.5 1450.1 1230.8

Útflutningsverðmæti hinna
einstöku afurða árið 1970 er
sýnt á töflu II. Heildarverðmæti
þessa útflutnings það ár var 144
miHj. króna. Er það 20 milljón-
um meira en árið 1969, enda þótt
magnið sé um 200 tonnum minna
síðara árið. Verðmætustu afurð-
irnar miðað við 1 kg eru grá-
sleppukavíarinn, síldarsvilin,
rækjan og gaffalbitarnir. Verð-
mætisaukning er mest á gaffal-
bitum, sjólaxi og síldarsvilum.
1 tonn af síld upp úr sjó gef-
ur 360 kg af gaffalbitum, þ.e.
60.235 kr., sem að frádregnum er
lendum kostnaði (18%) gefa ca
43 þús. krónur.
1 tonn af ufsa upp úr sjó gef
ur 250 kg af sjólaxi, þ.e. 38.250
kr., sem að frádregnum erlend-
um kostnaði (16%) gefa ca. 32
þús. krónur.
Síldarsvilin eru beinlinis
fundið fé. Þegar þau fara í úr-
gang, verða þau nær einskis
virði. En séu þau hirt, eins og
gert er við framleiðslu á kipp-
ers, má fá fyrir þau niðursoð-
in yfir 180 kr. hvert kg (sbr.
töflu II).
Og þrátt fyrir þessa miklu
verðmætisaukningu við niður-
suðuna og niðurlagninguna,
kvarta eigendur niðursuðuverk
smiðjanna og segja, að endarnir
nái ekki saman.
Og hver er svo ástæðan fyr-
ir því, að svo hægt og erfiðlega
hefur gengið í niðursuðuiðnaðin
um hér á landi? Það er þó viður
kennd staðreynd, að hér er fá-
anlegt mikið af því bezta hrá-
efni, sem völ er á við Norður-
Atlantshaf, bæði til niðursuðu
og niðurlagningar á fiskmeti.
Sigurður Pétursson.
Þessari spurningu er ætlunin að
reyna að svara hér á eftir.
Þvi hefur verið haldið fram,
að þær niðursuðuverksmiðjur ís
lenzkar, sem vinna úr síld, ufsa,
hrognum eða grásleppuhrogn
um, geti ekki greitt íslenzkum
framleiðendum, þ.e. útgerðar-
mönnum, frystihúsum og saltend
um, eins hátt verð fyrir þessi hrá
efni og erlendu verksmiðjurnar.
Þetta virðist í fljótu bragði
óeðlilegt, þar sem úr síldinni,
ufsanum og hrognunum, frystum
eða söltuðum, eru unnar sams
konar vörur í sams konar um-
búðum, bæði í íslenzkum og er-
lendum niðursuðuverksmiðjum.
Þarna er sjáanlega um að ræða
einhvern verulegan aðstöðumun
hjá verksmiðjunum, annan en
hráefnisverð, sem gerir þeim ís-
lenzku samkeppnina svo erfiða.
Er þá fyrst að bera saman að-
stöðuna við sjálfa framleiðsluna.
Við niðursuðu og niðurlagn-
ingu á fiskafurðum, sem og öðr-
um matvælum, koma eftirtaldir
kostnaðarliðir með í reikning-
inginn: 1) hráefni 2) umbúðir
3) vinna 4) fastakostnaður 5)
flutningskostnaður 6) útflutn-
ingsgjöld og 7) annar kostnað-
Framliald á bls. 2L
ÚTFLUTT NIÐURSOÐIÐ 0G NIÐURLAGT FISKMETI
1965-1970
GAFFALBITAR
SILOARFLOK
KIPPERS
SMJÖRSIL0
SAR0INUR
SJÓLAX
KAVIAR
Þ0RSKHR0GN
Þ0RSKLIFUR
RCKJA
MURTA
100 200 300 400 500 600
T0NN ------►