Morgunblaðið - 08.06.1971, Blaðsíða 26

26
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 8. JÚNl 1971
— Magnús
Jónsson
Framhald af bls. 15.
atvinnurekstur, njóti sambæri
iiegra hlunninda? Það vill svo
til, að t. d. hér á Norðurlandi
öllu — það má rekja svo að
segja hvert einasta byggðarlag
— hefir verið unnið að marg-
vfslegri og mjög merkilegri upp
byggingu atvinnuiífs með al-
mennri þátttöku fólksins á við-
komandi stöðum, og þvi í ósköp-
unum skyldi þetta fólk þurfa að
taka fé sitt út úr banka og
missa hiunnindin af þvi að hafa
vextina frádráttarbæra, en fá
ekki skattfrjáisan arð af þess-
um bréfum sínum? Hvað er at-
hugavert við það að laða fé að
atvinnurekstri sem þessum? Að-
aiatriðið er, að með þessum frið-
indum fyrir hlutaféð er lagður
grundvöilur að þvi, að hinn al-
menni borgari geti iagt fé af
mörkum án þess að missa hiunn
indi sem sparifjáreigandi. Með
þessu er hægt að koma á eðli-
legum verðbréfaviðskiptum með
stofnun kaupþings og fjár-
magna fyrirtæki á eðlilegri hátt
en áður.
— Hvað um skattvísitölu?
— Margir telja, að hún eigi
að fylgja framfærsiuvísitölu, en
ég skai ekki rekja þá deilu hér.
En skattvisitala er hugsuð
þannig, að verði kauphækkanir
til að mæta verðbreytingum,
sem orðið hafa, eigi menn ekki
að gjalda hærri skatt að krónu-
töiu af kaupi sínu hlutfallslega
en áður var. Skattvísitalan hef-
ir nú verið fest i lögum og
ákveðin 100, en þess má geta sér
staklega, að þó að það sé rétt,
að á erfiðleikaárunum að undan
íörnu var ekki mögulegt, m. a.
vegna þess að það hefði gersam-
lega vaidið öngþveiti hjá sveit-
arfélögunum, að hækka skatt-
visitölu eins og æskilegt hefði
verið miðað við kaupgreiðslu-
vísitölu, vil ég leggja á það rika
áherziu, af því að þvi er mjög
haldið á loft, að kauphækkan-
irnar á síðasta ári muni vegna
skattvlsitölunnar leiða til mik-
iiia skattahækkana, að þar
er um algeran misskilning að
ræða, vegna þess að skattvisital
an i ár hefir verið hækkuð um
20%, sem ieiðir til þess, að frá-
dráttariiðir allir hækka um 20%,
en bæði framfærsluvísitalan og
meðalkauphækkanirnar á skatt-
árinu urðu mun minni. Auðvit-
að munu skattar almennt hækka
vegna hinna miklu launahækk-
ana, en frádráttarliðirnir
hækka meira hlutfallslega skv.
skattavísitölu en þeir áður
gerðu.
— Á næstunni tekur gildi nýtt
fasteighamat. Gefur það ekki
sannari mynd af verðmæti fast-
eigna en fyrra mat?
— Þetta fasteignamat er raun
verulega fyrsta íasteignamatið,
sem gert hefur verið á landi
voru, sem því nafnd getur kall-
azt. Það hefir að vísu tekið
langan tima, og ég hafði vonazt
ta, að því yrði lokið mun fyrr,
en ég sé ekki eftir þeim tima,
eftir að hafa kynnt mér, hversu
geysimerkilegt starf hefir verið
unnið. Staðfesting matsins, sem
ekki hefir enn farið fram og hef
ir verið frestað nú frá mánuði
til mánaðar, skiptir auðvitað
ekki meginmáli. Frestunin staf-
ar eingöngu af þvl, að yfir-
nefndin hefir þurft lengri tíma
en gert var ráð fyrir tii að úr-
skurða kærur, en það hvilir eng
in leynd yfir matinu, þvi að það
hefir verið lagt fram um alit
iand fyrir löngu, þannig að
menn vita nákvæmlega, hvemig
eignir þeirra hafa verið metnar.
Menn hafa haft vissan ótta
vegna gjalda i sambandi við hið
nýja mat, því að vissulega
er um stórkostlega hækkun á
skráðu verði fasteigna að ræða.
Gert var ráð fyrir þvi í lögun-
um um fasteignamatið, að gjöld
þessi yrðu lækkuð, þegar hið
nýja mat tæki gildi. Þau gjöld,
sem eru á vegum f jármálaráðu-
neytisins, hafa þegar verið
lækkuð. Lækkun eignaskatts
tekur gildi um næstu áramót, en
stimpilgjöld og þinglýsingar-
gjöld lækka samtímis og fast-
eignamatið gengur i gildi, þann-
ig að þar verður ekki um hækk
anir að ræða. Fasteignagjöldin
aimennt þarf að sjálfsögðu að
endurskoða, en þau skipta ekki
máli að þessu sinni, vegna þess
að þau eru á lögð um áramót,
og þarf að ákveða á næsta Al-
þingi, hvernig með þau gjöld
verður farið. Það er ekkert
launungarmál, að sveitarfélögin
hafa lagt á það nokkra áherzlu,
að fá möguleika til að hækka
eitthvað fasteignagjöid. Ég tel,
að það komi vel til álita, en fara
verði með mikiu hófi í slíka
hækkun og fylgja verði þeirri
meginreglu, að almennum ibúða
eigendum, sem búa í eigin íbúð-
um, verði gert að greiða mjög
hófleg fasteignagjöid. — Um
erfðafjárskattinn er það að
segja, að verði reglum um hann
ekki breytt, hiýtur hann að
hækka mjög verulega, hvað fast
eignir snertir. Honum var ekki
breytt á siðasta þingi. Löggjöf
um hann heyrir ekki undir mitt
ráðuneyti, og get ég því ekki
um það sagt, hvað framundan
er i þeim efnum.
sem fjárveitingarnefndarmanni
frá gamalli tíð, að mjög skorti
á samvinnu mdlld nefindardnnar
og ráðuneytisins nema þann
stutta tíma, sem nefndin sat að
störfium við yfirferð fjárlaga.
Fyrirrennari minn kom þeirri
skipan mála á, að formaður f jár-
veitinganefindar fylgdist með
undirbúningi fjárlaga. Það hef-
ir verið gert alla tíð síðan, og
það hefir a.uðveldað formannin-
um mjög vinnu sina við að leiða
nefndina við meðferð fjárlaga i
þingi. En til viðbótar hefi
ég hlutazt til um það, að sett
yrðd varanleg undirnefnd fjár-
veitinganeflndar, sem fylgdist
með öllu starfi Fjárlaga- og hag-
sýslustofnunarinnar og gætd átt
frumkvæði að því að koma með
hugmyndir um spamað í ríkis-
rekstrinum. í þessari nefnd eiga
sæti fulitrúar aldra fLokka,
þannig að stjómarandstaðan hef
ir nú fyrst þessi síðustu ár feng-
ið jafngóða aðstöðu og stjórnar-
flokkarnir tdi þess að gera tdl-
lögur um endurskipulagningu
hinna ýmsu þátta ríkiskerfiisins.
— Telur þú, að sýnilegur ár-
angur hafi náðist í spamaðarátt
nú þegar og á hvaða sviðum
heizt ?
unnið að, er heildarendurskoð-
un á verkstæðismálum ríkisins,
Þar er um að ræðá mjög kostnað
arsama starfsemi, þar sem ótal
ríkisstofnanir hafa sin sérstöku
verkstæði, en það er mjög óhag-
kvæmt fyrirkomulag, og ætti að
koma upp einni heildarvélamið-
stöð oig sameina þessi verkstæði
að verulegu leyti. Nú nýlega
hefd ég fiengið endanlegar tillög
ur frá nefnd, sem unnið hefir
jafinhliða Hagsýslustofnunnd að
athugun þessa máls, og sam-
kvæmt niðurstöðum þeirrar
nefndar er ljóst, að hægt er að
spara milljónatugi með end-
urskipuiagningu þessara máia.
— Þannig mætti telja mörg önn
ur atriði. önnur ráðuneyti leita
i sívaxandi mæli til Fjárlaga- og
hagsýslustofnunarinnar um að
stoð til þess að meta ýmis atriði,
sem hafa fjárhagslega þýðdngu.
— Þá á ég enn ótalinn mikil-
vægan þátt og kannski hinn
mikilvægasta sem að vissu leyti
snertir Hagsýsiustofnunina, en
er þó almennt endurskiipulagn-
ingaratriði um framkvæmdir rik
isins, en það eru nýsett lög
um skipan opinberra fram-
kvæmda, en þar eru settar mjög
fastar reglur um það, hvernig
unnið skuli að framkvæmdum
rikisins í sambandi við byggimg-
ar og aðrar opinberar frarr,-
kvæmdir. Þessi löggjöf hefir ver
ið borin undir alþjóðiegar stofn
anir, sem telja hana mjög eftdr-
tektarverða og merkilega. Raun
ar er vafasamt, að í náiægum
londum sé gert ráð fyrir jafn
föstu skipulagi á opinberum
framkvæmdum. Reynt er að
tryggja það sem bezt, að ekki sé
ráðizt í opinberar framkvæmdir,
nema áður hafi verið athugað,
hvaða valkostir séu skynsamleg-
astir og hvemig ódýrast og hag
kvæmast verði að málum unnið.
— Þá skal ég að lokum geta
þess, að opiniberar framkvæmd-
ir eru boðnar út í sivaxandi
mæli, og til að forðast allar
grunsemddr, sem stundum hafa
komið fram um það, að einhverj
ir gæðingar njóti hLunninda i
sambandi við sölu ríkiseigna,
skai það tekið fram, að það er
orðin föst og ófrávíkjanleg
regla, að allar eignir rikisins
skuli seldar samkvæmt útboðum.
— Þú minntist á það, að önniur
ráðuneyti og stofnanir, sem
heyra undir þau, leituðu i vax-
andi mæli til Hagsýslustofnunar
innar. Hvernig er annars sam-
vinnan við önnur ráðuneyti,
sem hljóta að eiga mikið sam-
starf við fjármála ráðu neyt i ð,
vegna þess að efckert gerist
nema íyrir peninga?
— Samvinnan við önnur ráðu
neytd hefir yfirleitt gengdð mjög
vel. Það er vitanlega svo, ekki
sízt í sambandi við sitarfsemi
Hagsýslustofnunariinnar, að
hún verður að hafa afskipti af
margvisiegum málum, sem segja
má, að heyri undir önnur ráðu-
neyti. En þau hafa almennt sýnt
fullan skilning á nauðsyn end-
urskipulagningar. Hinu er ait-
ur á móti ekki að leyna, að visst
tregðulögmái gildir í sambandi
við það að koma á endurskipu-
lagningu, t. d. í sambandi við
sameiningu stofnana, niðurlagn-
ingu embætta og afiskipta aí svdð
um gamalgróinna embætta og
stofnana, þannig að vissir erfið
leikar hafa skapazt í þessum
efnum, en það er ekki vegna
andstöðu annarra ráðuneyta.
Það er svo alveg rétt, að fjár-
málaráðuneytið hdýtur eðld máis
' ins samkvæmt að verða að gagn
rýna tiliögur annarra ráðuneyta
og fjárbeiðnir þeirra, og þær
eru auðvit'að alltaf miklum mun
meiri en hægt er að sinna, þann
ig að fjármáiaráðuneytið og fjár
veitinganefnd verða oft að
skera þær kröfiur verulega nið
ur. Við undirbúning síðustu fjár
laga munu íjárlagabeiðnir ráðu
neytanna hafa verið lækkaðar
um nær 600 milljónir fcróna. En
í minni tíð hefir það tekizt ágæt-
lega, og ég þarf ekkert að
kvarta undan samvinnu við
starfSbræður mina eða önnur
ráðuneyti í þessum efnum, og
sérstaklega tel ég það ánægju-
efni, hvern skilning önnur ráðu
neyti hafa sýnt á þvi endiur-
skipulagningarstEirfi — og i
rauninni auknu afskiptum —,
sem f jármálaráðuneytið hefir
unnið að og gripur að sjálf
sögðu inn á svið annarra ráðu-
neyta.
— Skömmu fyrir jód undiirrdt-
aðir þú nýja launasamninga við
opinbera starfsmenn. Ertu
ánægður með þá fyrdr hönd rik
isins og þá einnig það starfsmat,
sem lá til grundvallar og er
beitt í fyrsta sinn á Isiandi ?
— Gerðar hafa verið miklar
skipulagsbreytingar í fjármála-
ráðuneytinu í sambandi við
launamálin vegna hinnar brýnu
nauðsynjar þess að hafa sem
bezta yfirsýn yfir þetta mikia
viðfangsefini. Það má nokkuð
marka aí því, að launagreiðslur
rikisins murai nú alls vera ná-
iægt 4 milijörðum króna á ári.
Áður fór enginn sérstakur að
ili í ráðuneytinu með þessi mál,
en nú hefir þar verið sett upp
sérstök launadeild, sem var hin
brýnasta nauðsyn, og án til-
komu hennar tel ég, að ógeriegt
hefðd verið að gera kjarasamn-
ingana.
— Margt hefur verið sagt um
þá. Ég er persónulega ánaagður
með þá í meginatriðum. Opin-
berir starfsmenn fóru fram
á miklu meiri kjarabætur en
veittar voru, þó að mörgum
þyki nóg um, hvað falizt var á,
en að lokum tókst að semja, og
það voru fyrstu heildarsamning
arnir, sem gerðir hafa verið án
þess að máiið þyrfti að fara ti'l
kjaradóms. Það eiitt tel ég skipta
miiklu máli.
— Starfsmatið er mjög merki-
legt mál, og þó að margt standi
þar til bóta, fullyrði ég hdk-
laust, að hér sé um að ræða að-
ferð, sem eigi að geta orðið fyr-
irmynd launaákvörðunar al-
mennt í þjóðfélaginu. — En þeg-
ar samið er fyrir opinbera starfs
menn, er verið að semja íyrir
aragrúa ólíkra starfshópa, en
hin einstöku verkslýðsfélög
haía yfirleitt ekki nema eina
starfsgrein innan sinna vé-
banda.
— Ég mótmæli því algerlega,
sem t. d. ýmsir verkalýðsforingj
ar hafa haldið fram, að nýju
launaskriði hali verið hleypt af
stað með þessum samningum.
Samkvæmt lögum eiga opinberir
starfsmenn rétt á að fá sambæri-
leg kjör og hliðtetæðar stéttir í
þjöðfélaginu, og í samningunum
voru þau kjör könnuð mjög
rækilega. Að vísu eru sums stað
ar ekki til neinar hliðstæðar
stéttir, en þar sem það er, fuli-
yrði ég, að ekki var gemgið
lemgra í íaunafjárhæð en viðmið
unarstétti'rnar höfðu þegar feng
ið. Þá er vert að vekja athygli
á þvl mikilvæga atriðl, að kaup
hækkanirnar taka gildi i áfömg-
um og samið er tiil 3ja ára.
-— Þá hefir það heyrzt, að ver-
ið væri að auka launamismun í
þjóðféiaginu, en ég vii aðeins
leggja á það áherziu, að hann
er nákvæmdega sá sami og
BSRB lagði upphafilega tiO í
kröfium sinum, og það var skoð-
un samtakanna sjálfra, en I
þeim er bæðd láglauna- og há-
launafölk, að þessi launamiunur
væri eðlilegur. Þrátt fyrir launa
muninn, sem er þó mifclum mun
minni en tödiurnar segja tdl ura
vegna afnáms margvdslegra
hllunninda, sem ýmsir menn í
hærri launaflokkunum höfðu, er
efitir sem áður minni launamis-
munur í emibættismannakeríinu
hér en í nálægum löndum.
— Sú spuming brennur á vör
um margra, hvað við tefcur í
hautet, þegar verðstöðvun lýkur.
Hverju spáir þú um þau mál?
— Ég sé enga ástæðu til þess
að vera svarts-ýnn I þeim efn-
um. Því er að vdsu mjöig hald-
ið á löfit af stjórnarandtstæðinig-
um, að þá muni einhver hroll-
vekja eða holskefla dýrtiðax og
vandræða skeiia yfir þjóðina.
Með wrðstöðvuninni hefir ekki
verið safnað saman neinum
vandamálum, heldur hefir verið
tryggtt með henni, að í
haust verður mun auðveldara að
fást við vandann en orðiö hefði,
— Nú hefir þú í ráðherratdð
þinni komið á ýmsum breyting-
um í fjármálaráðuneytinu, sem
horfa til hagræðingar og sparn-
aðar í rikisrekstrinum. Hverjar
telur þú sjálfur mikilvægastar
þeirra breytinga, sem þú hefir
beitt þér fyrir?
— Ég hefi þekkt fjármálaráðu
neytið lengi, var fulltrúi í ráðu-
neytinu í allmörg ár, eftir að ég
fluttist frá Akureyri 1948. Eft-
ir það hafði ég náin kynni af
ráðuneytinu, meðan ég átti sæti
í fjárveitinganefnd Alþingis, en
ég var um alllangt árabil fram-
sögumaður þeirrar nefndar.
Mér var þess vegna mjög vel
Ijóst, þegar ég kom i fjármála-
ráðuneytið, að nauðsynlegt var
að gera á því viðtæka endur-
skipulagningu. Sérstaklega var
nauðsynlegt að gera ráðuneytið
miklum mun virkara sem eftir-
litsaðila með opinberum rekstri
almennt með það meginmarkmið
í huga að sjá til þess, sem er
auðvitað grundvallaratriði, ekki
sízt hjá lítilli þjóð, að rikisfjár-
munir séu hagnýttir á sem hag-
kvæmastan hátt, þannig að sem
mest fáist fyrir hverja krónu.
Þá var mér það einnig mæta vel
ljóst, að það var brýn nauðsyn
að gerbreyta allri gerð fjárlaga
og rikisreiknings, og kom þetta
berlega fram í athugunum á
þjóðhagsreikningum, sem tek-
ið var að gera fyrir allmörgum
árum eftir tilkomu Efnahags-
stofnunarinnar, að fjárlögdn og
rfkiskerfið og hið úrelta skipu-
lag þeirra voru mikill þrándur
í götu þess að fylgjast mætti
með hinni almennu reiknings-
færslu í landinu.
___ Fyrsta verk mdtit, eftir að
ég kom í fjármálaráðuneytið,
var þvd að beita mér fyrir þvi,
að Fjárlaga- og hagsýslustofn-
uninni yrði komið á fót undir
yfirstjóm hagsýslustjóra, og þá
var fyrst fenginn nauðsynlegur
grundvöllair til þess annars veg-
ar að gerbreyta gerð fjárlaga
og ríkisreiknings, sem gert var
með sérstökum lögum, sem nú
hafa gilt í nokkur ár, og hins
vegar að taka upp kerfisbund-
ið eftirldt með rikisrekstrinum.
Hvort tveggja þetta hefir verið
gert. Fjárlagagerð hefir verið
færð í nýtízku horf, oig á mörg-
um sviðum hefir verdð haf-
in kerfitebundin athugun á rik-
isrekstrinum og hugisanlegum
leiðum til spamaðar í honum. 1
sambandi við fjárlagagerð hef-
ir ldka reynzt mdklum mun auð-
veldara en áður, þegar fjárlög-
tn varð raunar að vinna sem al-
ger hjáverk í fjármálaráðunes't-
inu, að gagnrýna með rökum
áætlanir riklsstofnana og koma
þannig við miklu raunhæfara
mati á fjárþðrf þeirra og að-
haidi að rekstri þeirra.
— 1 framhaldi af þessum að-
gerðum hefi ég beitt mér fyrir
þvl að koma á sérstöku sam-
starfi við fjárveitinganefnd Al-
þingis. Mér var kunnugt um það
— Ég tel, að stórfelldur ár-
angur hafi ótvirætt orðið aí
starfi þessarar stofnunar nú þeg
ar og um það sé ekkd ágreining-
ur milli stjórnar og stjórnarand-
stöðu eða þeirra manna, sem
bezt þekkja tdl. Of langt mál
yrði að telja upp öll þau mál,
sem stofnunin hefir haft aí-
skipti af. Ég hefii áður getið um
þá almennu þýðingu, sem það
hefir að geta mikium mun betur
en áður haft yfirsýn yfir fjár-
beiðnir hinna opinberu stofnana
og takmarka þær með raunhæf-
um hætti. Jafnframt hafa ákveð-
in verkefni, sem staðið hafa í
mönnum um áratuga bil, verið
tekin föstum tökum og tekizt að
leysa þau. Nýlegasta málið og
það erfdðasta af þvi tagi tel ég
vera lausn á bilamáflum ríkis-
ins. 1 áratugi hefir verið reynt
að afnema hin sérstöku bilafríð-
indi, sem ýmsir forstöðumenn
ríkisstofnana hafa haft, en aðr-
Ir ekki. Þau hafa skapað mis-
réttd í launakjörum. Jafnframt
var viitað, að rikisbifreiðar voru
misnotaðar með ýmsum hastti.
Nú hefir þeirri skipan loksins
verið komið á, með föstum regk
um, sem framkvæmdar hafa ver-
ið til hlitar, að ailar svo kallað-
ar forstjórabifreiðar hafa verið
seldar, meira að segja einnig bif
reiðar ráðherra — nú eiiga þeir
sjálfir sinar bifreiðar —, og all-
ar rikisbifreiðar hafa verið
merktar. Þessi sparnaður skipt-
ir veruflegum fjárhæðum, auk
þess sem hér er tvimædalaust um
að ræða mikið réttlætismál. Á
mörgum öðrum sviðum hafa ver-
ið gerðar skipulegar aðgerðir tdl
þess að draga úr kostnaðd við
ríkisreksturinn. Öil skip ríkis-
ins eru nú undir einni stjórn,
settar hafa verið ákveðnar regl-
ur um húsaleigu rikisstofnana,
sem áður var ákveðin af hinum
einstöku stofnunum, en verður
nú að samþykkjast af Hagsýslu-
stofnuninni. Ákveðnir menn
hafa verið settir til að ákveða
þóknanir afllra nefnda, sem starf
andd eru á vegum ríkisins. Sett
hefiur verið ný löggjöf um emb-
ættisbústaði. Það var einni.g um
margvislegt misrétti að ræða í
þeim efnum og algerlega óeðli-
leg þróun, sem þar átti sér stað.
Nú er gert ráð fyrir, að emb-
ættisbústaðár verði aðeins reist-
ir í strjálbýli, en í mesta þétt-
býlinu verði ekki um neina emb
ætitisbústaði að ræða, enda voru
það aðeins tilteknir embættis-
mannaflokkar, sem nutu þessara
hlunninda. Þá hefir einnig ver-
ið komið á ákveðnum reglum um
mat á húsaleigu fyrir embættis-
bústaði. Það var mikið verk út
af fyrir sig að komast til botns
í þvi, hvað rikið átti mikið af
bústöðum og eignum. Um það
skorti alla heildaryfirsýn, en
bæði á þeim sviðum og öðrum
hefir verið reynt að koma
á föstu efitiriitskerfi. — Eiitt
stærsta verkefinið, sem nú er