Morgunblaðið - 20.06.1971, Qupperneq 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 20. JÚNÍ 1971

Úr stjórnklefa Saljut. Greina má tvö sæti fyrir framan ein-
hvers konar stjórnborð og hringurinn ofarlega á miðri myntl
er gluggi.
Áhöfn Saljut: V. í. Patsaev, G. X. Dobrovlski, stjórnandi geim stöðvarinnar, og V. N. Voikov
Að því er gífurlegur sparn-
aður, þvi mestur hluti þesa
eldsneytis sem geimför nota
fer í að lyfta þeim frá jörðu.
Saljut er aðeins fyrsta til-
raunastöðin, og sjálfsagt ófull-
komin miðað við þær stöðvar
sem verða á braut um jörðu
eftir nokkur ár, Skylab stöð-
in sem Bandaríkin ætla að
senda á braut árið 1973, verð-
ur t. d. þrisvar sinnum stærri
en Saljut.
En brautryðjendastarf er í
flestum tilfellum afrek, og
Saljut er þar engin undan-
tekning. Sovézku vísinda-
mennimir lentu í upphafi í
nokkrum erfiðleiikum með
stöðina, en þeim tókst að yfir-
vinna þá. Saljut vegur rúm-
lega 17 tonn, og með Soyus
farinu sem tengt er við hana,
vegur hún um 25 tonn og er
ein sextíu fet a iengd. Fyrst
þegar henmi var skotið á loft
lenti hún á of lágri braut, og
hefði hún verið iátm af-
skiptalaus þar, hefði aðdrátt-
arafl jarðar dregið hana
smám sarnan inn i gufuhvolf-
ið, þar sem hún hefði sundr-
azt.
Vísindamönnum á jörðimni,
tókst að hækka braut hennar,
og þegar geimfararnir komu
um borð, hækkuðu þeir braut
hennar enn, þannig að hún
getur nú verið á lofti í marga
mánuði áður en nauðsynlegt
reynist að hækka braut henn-
ar enn einu sinni. Það má því
búast við að geimfarar verði
í stöðinnd í marga mánuði, og
að Soyus geimför verði notuð
til að skipta um áhafnir.
Reyndar er búist við fréttum
á hverjum degi, um að nýju
Soyus-fari verði sfcotið á loft.
Það er og alis ekki óhugsandi
að Soyus förin flytji með sér
nýja hluta, sem verði tengdir
geimstöðinni til að stækka
hana og auka þar með tækja-
búnað hennar. Saijut er lík-
lega undanfari ótrúlegra
ævintýra í geimvísindum.
í samtölum við jarðstöðvar,
hafa geimfararnir látið í ljóis
mikla ánægju með hve vel
fari um þá í stöðinni, enda
er hún mun rúmbetri en
nokkurt geimfar sem iiingað
til hefur verið smíðað. Geim-
farárnir hafa jafnvei íþrótta-
tæki til að geta haldið sér
í þjálfun, og þeir eru að sögn
klæddir sérstökum búningum
sem gera að venkum að lík-
amsáreynslan við hreyfingar
er svipuð og á jörðinni, þrátt
fyrir þyngdarleysið. Um
borð í Saljut er einnig lítið
huggulegt eldhús, og lítið
bókasafn, til að geimfararnir
þurfi ekki að láta sér leiðast
þegar þeir eru ekki að vinna
að rannsóknarstörfum.
, Geimistöðvar geta komið
maninkyninu að miklu gagni,
en á beim er þó ein sikugga-
hlið, þær eru einnig tilvaldar
til hennaðarnota. Þegar þær
stækka og verða fullkommari,
er eklkert því til fyrirstöðu
að hægt sé að gera þær að
eldflaugastöðvum, fyrir flaug-
ar sem bera vetnissprengjur.
Viðvörumartími um árás frá
slíkri stöð yrði mjög skamm-
u r og eftir því sem tíminn
er minni eykst stríðshættan,
og hætta er á að einhver ein-
föld mistök kæmu af stað
styrjöld.
Sem betur fer virðast stór-
veldin sammála um friðsam-
lega nýtingu himingeimsins,
og vomandi geta þau komið
sér saman um að þar verði
ekki byggðar neinar hernað-
arstöðvar.
UNDANFARI
ÓTRÚLEGRA
ÆVINTÝRA
NOKKRAR síðustu vikur
verða áreiðanlega rússnesk-
um geimvísindamönnum —
og reyndar öðrum — eftir-
minnilegar. Úr rúmlega 170
mílna hæð bárust glaðlegar
raddir þriggja geimfara, í
fyrstu mönnuðu geinnstöðinni
sem skotíð hefur verið á loft.
Á tunglinu vöktu geislar sól-
arinnar tunglbílinn Lunokhod
til lífsins og áttundi tveggja
vikna tungldagur hans hófst.
Enn lengra úti í geimnum
geystust tvær rússneskar eld-
flaugar áfram, á leið til
Mars.
Óneitanlega hefur geim-
stöðin Saljut vakið mesta at-
hygli. Æ síðan Bandaríkin
unnu kapphlaUpið til tungls-
ins, hafa ' Sovétríkin lagt
áherzlu á mikilvægi mann-
aðra rannisóknarstofa á
braut um jörðu, og Hklega er
ekki til sá vísir.damaður í
heiminum sem ekki er sam-
mála þeim í því efni. Mögu-
leikarnir virðast ótæmandi.
Með þeim tækjum sem nú
eru til, og þeim sem verið er
að fullkomna er hægt frá
mannaðri geimistöð að senda
mjög nákvæmar veðurfréttir,
fylgjast með gróðri, finna
máJma, rannsaka hafstrauma
og fiskigöngur. Það hefur
verið talað um sjúkrahús í
geimnum, og geknstöðvar
eru auðvitað tilvalinn staður
til að skoða stjörnurnar, þær
eru utan gufuhvolfs jarðar-
iranar sem deyfir mjög og
truflar stjörnuskoðun með
sjónaukum og öðrum tækj-
um á jörðu niðri. Þegar
geimferjur verða teknar í
notkun, til að flytja menn og
vistir í geimstöðvar, er einnig
hægt að setja saiman risa-
fiaugar við geiimistöðina, til
ferða' til fjarlægra pláneta.
Geim-
stöðin
Sal j ut
Saljut (til hægri) og Soyus, eins og þan líta út i geimnum.