Morgunblaðið - 14.07.1971, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐLÐ, MIÐVIKUDAGUR 14. JÚLl 1971
Otgefandi hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsaon.
Ritstjórar Matthías Johannessen.
Eyjóifur KonréS Jónsson.
Aðstoðarritstjóri Styrmir Gunnarsson.
Ritetjómarfulltrúi Þorbjðrn Guðmundsson.
Fréttastjóri Bjöm Jóhannsson.
Auglýsingastjóri Arni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn og afgroiðsla Aðalstraati 5. sími 10-100
Augiýsingar Aðalstraati 6, sími 22-4-80.
Áakriftargjald 195,00 kr. á mánuði innanlands.
f lausasölu 12,00 kr. eintakið.
GÓÐ STAÐA ÞJÓÐARBÚSINS
¥ iðinn áratugur hefur ein-
kennzt af stórstígum
framförum á öllum sviðum
þjóðlífsins. Við upphaf stjórn-
arferils viðreisnarsitjórnar-
innar var mörkuð ný stefna
í atvinnu- og viðskiptamál-
um þjóðarinnar, sem m.a. hef-
ur stuðlað að því, að þjóðar-
auðurinn hefur aukizt um 72
af hundraði frá ársbyrjun
1960 til ársloka 1970, og á
sama tíma hefur kraupmáttur
ráðstöfunartekna aukizt tim
55 af hundraði. I greinargerð,
sem ráðuneyti Jóhanns Haf-
stein hefur birt, kemur fram,
að búizt er við, að þjóðar-
framleiðslan í ár aukizt um
6Vá% frá fyrra ári og raun-
verulegar þjóðartekjur geti
orðið 10% hærri en árið
1970.
Á ellefu ára tímabili frá
1960 til ársloka 1970 nemur
aukning þjóðarframleiðslunn-
ar á mann 3% á ári, en aukn-
ing þjóðartekna á mann nem-
ur 4,1% á ári. Þessi aukning
á sér stað þrátt fyrir miklar
sveiflur á aflabrögðum og
verðlagi sjávarafurða á er-
lendum mörkuðum. Árangur-
inn er því að þakka, að lögð
hefur verið áherzla á aukna
vinnslu sjávarafurða innan-
lands og markaðsöflun, þann-
ig að gjaldeyrisverðmæti
framleiðslunnar hafa aukizt.
Samhliða hefur verið lagt
kapp á að efla innlendan iðn-
að. Stóriðnaður til útflutn-
ings, sem reistur er á orku
fallvatna landsins, hóf starf-
semi sína á árinu 1969. Árið
1960 var hluti annarra greina
en sjávarútvegsins um 9 til
10% af heildarútflutnings-
verðmætinu, en nú er þetta
hlutfall komið upp í 22%.
Ljóst er, að á næstu árum
getur hlutur hinna nýju út-
flutningsgreina aukizt til
mikilla muna, ef hin nýju
stjórnvöld telja það æskilegt.
Þessi markvissa viðleitni til
þess að auka fjölbreytni at-
vinnulífsins auðveldaði þjóð-
inni mjög að komast yfir
efnahagserfiðleikana á árun-
um 1967 og 1968. En á þeim
tíma minnkaði gjaldeyris-
andvirði sjávarafurðafram-
leiðslunnar um 45 af hundr-
aði. Efnahagsráðstafanirnar
og gengisbreytingamar 1967
og 1968 gerðu það mögulegt
að mæta þessum erfiðleikum
og snúa þróuninni við. Þannig
hefur tekizt að tryggja góð-
an rekstrargrundvöll sjávar-
útvegsins á ný. Og jafnframt
bættri afkomu fyrirtækja og
launþega hefur reýnzt unnt
að mynda verulegan verð-
jöfnunarsjóð, þannig að sjáv-
arútvegurinn er nú betur
undir það búinn að mæta
verðsveiflum en verið hefur.
Liðinn áratug hefur tekizt
að viðhalda fullri atvinnu
nema á erfiðleikaárunum, er
fylgdu í kjölfar efnahags-
áfallanna 1967. Efnahagsað-
gerðirnar og sérstakar ráð-
stafanir til atvinnuaukningar
hafa nú með öllu útrýmt at-
vinnuleysinu. Verðlag innan-
lands hefur hækkað mjög ört
á þessu tímabili í nánu sam-
hengi við mjög öra aukningu
atvinnutekna almennings og
sem afleiðing af sveiflum
á aflabrögðum og útflutnings-
verðmæti. Á sama tíma og
framfærslukostnaður hefur
rúmlega þrefaldazt hafa
kauptaxtar verkafólks og iðn-
aðarmanna rúmlega fjórfald-
azt, en ráðstöfunartekjur at-
vinnufólks í heild hafa því
sem næst fimmfaldazt. Jafn-
framt hefur kaupmáttur
kauptaxtanna aukizt um
31.4%.
Á tímabilinu frá 1960 hefur
þróun ríkisfjármálanna ein-
kennzt af aukinni þjónustu
við borgarana og viðleitni til
aðstöðujöfnunar einkum á
sviði félags- og fræðslumála.
Ríkisútgjöldin hafa aukizt
um 43,9% á þessum tíma, en
framlög til félags- og fræðslu-
mála hafa aukizt um 80,6%.
Hinn eiginlegi stjórnsýslu-
kostnaður hefur hins vegar
ekki aukizt nema um 23,1%.
Sú viðleitni stjórnvalda að
tryggja raunhæfar kjarabæt-
ur eftir kjarasamningana
vorið 1970 lagðist þungt á rík-
issjóð með verðstöðvunarað-
gerðunum. Staða ríkissjóðs
var á hinn bóginn það traust,
að unnt var að gera þessar
ráðstafanir, án þess að grípa
til verulegrá skattaálaga á
almenning.
í lok júnímánaðar var
gjaldeyrisforði landsmanna
yfir 4000 millj. kr., og útlit er
fyrir hagstæðan greiðslujöfn-
uð á árinu, en þó er reiknað
með verulegum viðskipta-
halla. Þróun greiðslujafnaðar
og gjaldeyrisstöðu þjóðarinn-
ar á árunum frá 1960 til 1970
er hagstæðari en á nokkru
öðru sambærilegu tímabili og
á þessu tímabili á sér stað ör-
ari og meiri uppbygging at-
vinnuvega landsmanna en
nokkru sinni fyrr.
Þannig má ljóst vera, að
stefna viðreisnarstjórnarinn-
ar hefur borið mikinn árang-
ur, enda býr fólkíð í landinu
nú við meiri hagsæld en jafn-
an áður og staða þjóðarbúsins
í heild er góð.
Eggert G. Þorsteinsson, sjávarútvegsmálaráöh.;
Staða í slenzks s j á var-
útvegs í dag
Á ÁRUNUM 1962—1966 átti
sér stað mikil þensla í efna-
hagsltfi þjóðarinnar. Megin-
ástæður þessarar þenslu voru
einikum tvíþættar, það er auk-
inn síldarafli og hækkandi
verðlag á útflutningsafurðum.
Síldaraflinn jókst úr 326 þús.
t. á árinu 1961, sem þá var
tiltölulega mikill afli miðað
við áratuginn á undan, í 771
þúsund tonn á árinu 1966.
Verðlag á útflutningsafurðum
hækkaði frá áirinu 1961 til
1966 um 46%. Þannig jókst
verðmæti útflutningsafurða
okkar um 88%, eða um 13,5%
að meðaltali á ári. Öllum er
kunnugt um, hve gifurleg á-
hrif þessi uppgangur í undir-
stöðuatvinnuveginum, sjávar-
útveginum, hafði á efnahags-
lifið í heild.
Á árinu 1967 hætti gæfan
að vera okkur jafn hliðholl.
Ekki þarf að vera íjölorður
um hið stórfellda verðfall,
aflabrest, söluerfiðleika og
stóraukinn veiðiikostnað, m.a.
vegna fjarlægðar síldarinnar,
óhagstæðrar veðráttu og veið
arfæratjóns á árunum 1967
og 1968. Minnkaði síldarafl-
inn í 462 þúsund tonn 1967
og í 143 þúsund tonn á árinu
1968. Á árinu 1969 keyrði þó
fyrst um þverbak, og er síld-
araflinn varð aðeins 57 þús
und lestir. Á árunuim 1967 og
1968 varð einnig gífurlegt
verðhrun á erlendum mörkuð
um, svo sem öllum er kunn-
ugt. Var verðhrunið um 15,5%
bæði árin til samans. Utflutn-
ingsverðmæti framleiðsiu fisk
afurða minnkaði um 29% á
árinu 1967 og um 45% bæði
árin til samans. Óbreytilegur
kostnaður við veiðar og
vinnslu gerðu tjón þetta enn
meira, þannig að nettóverð-
mæti útflutningsafurðanna
lækkaði yfir 50%.
Árið 1966 varð útflutningur
inn sá mesti síðastliðin tíu
ár, og sennilega í allri sög-
unni, og komst þá í tæplega
11.448 millj. kr. reiknað á nú-
verandi gengi. Árið 1965 kem
ur næst að útflutningsmagni
á síðast liðnum áratug og
nam í verðmætum 10.764 millj.
kr. Eftir 1966 dregur verðfall
og aflabrestur mjög úr heild-
arvirði útflutningsins og 1968
nam það aðeins 6.354 millj.
kr., eða um 55,5% af verð-
mætinu 1966, og er þá áþekikt
verðmætum á árunurn 1961—
1962. Aflabresturinn var eins
og fyrr sagði meginorsök þess
arar lækkunar útflutnings-
teknanna. Milli áranna lækk-
ar magnið um 57,4%, en verð-
lækkunin er ekki nema um
3,4%. Á þessum árum komst
verðlagið í hámark árið 1965
og var þá 21,5% hærra en
1960. Fer það síðan læfckandi
til 1967, en hefur farið hækk-
andi síðustu þrjú árin og
komst í algert hámark á síð-
asta ári, en þá var verðið
66,8% hærra en 1960 og 37,3%
hærra en árið 1965. Þrátt fyr-
ir þessa miklu hækfcun á verði
á síðasta ári, var heildarvirði
útflutningsins lægra en 1965
og 1966, miðað við núverandi
gengi, eða 10.081 millj. kr. Or
sökin til þess er sú, að út-
flutningurinn á síðasta ári
var sá næst lægsti að magni
til síðan árið 1961 og aðeins
um 60% af því, sem hann var
árið 1966.
Frystar afurðir eru lang-
þýðingarmesti afurðaflökkur-
inn. Hlutdeild þeirra í heildar
verðmætinu voru á árinu 1969
46,8%, Næstar að þýðingu
voru saltaðar afurðir 21% og
mjöl og lýsi 15,7%.
Bandaríkin og EFTA-lönd-
in eru langstærstu kaupendur
sjávarafurða okkar, eða um
30% af útflutningi til hvors
um sig. Næst þeim koma
Efnahagsbandalagslöndiin.
Framangreint verðhrun og
afialeysi ollu því, að gengi is-
lenzkrar krónu var fellt á ár
inu 1968. Þær ráðstafanir áttu
að skapa öruggari grundvöll
fyrir rekstri sjávarútvegsins í
framtíðinni. Þær kostuðu mikl
ar fórnir fyrir þjóðfélagsþegn
ana, ekki sízt sjómenn, en þær
fórnir hafa eðiilegar ástæður,
sem nauðsynlegt var að gera
sér grein fyrir. Ekki er nokk
ur vafi á því, að gengisbreyt-
ingin náði þeim tilgangi, er
henni var ætlað. Hún bætti
samkeppnishæfni íslenzkra at
vinnuvega til aukins útflutn-
ings og gjaldeyristekna. Inn-
lend framleiðsla bætti aufc

Eggert G. Þorsteinsson
þess aðstöðu sina á heims
markaðinum.
Fyrst og fremst vegna
hinnar bitru reynslu undanfar
inna ára voru lög um Verð-
jöfnunarsjóð fiskiðnaðarins
samþykkt í maí 1969, og í
Október sama ár var stjórn
sjóðsins skipuð og starfsemi
hans hafin. Með lögunum
sjálfum var stofnuð deild
frystra fiskafurða, en síðan
hefur verið stofnuð deild
loðnuafurða og saltfiskdeild.
Má segja, að sjóðurinn hafi
tekið til starfa með fram-
leiðslu ársins 1970.
Verðjöfnunarsjóðurinn hef-
ur þegar byrjað að skapa þá
festu, sem mjög hefur á
skort. í stað þess, að óvænt
veröhækkun komi öll I hlut
fiskvinnslunnar og valdi örð-
ugleikum og tortryggná í sam
skiptum fiskveiða og fisk-
vinnslu, er allt að helmingi
verðhækkunar tekið í sjóðinn
til ráðstöfunar síðar, ef á
bjátar. Of snemmt er að
nefna ákveðnar tölur, en eign
ir í sjóði munu nema 400
milljónum vegna framleiðslu
liðins árs. Ljóst er, að sjóð-
urinn þarf að styrkjast enn
til mikilla muna og ná til sem
flestra afurða, til þess að
veita verulega tryggingu gegn
verðfalli á fnamleiðsluverð-
mæti. Er áætlað, miðað við
núverandi verðlag, að inneign
ir sjóðsins muni verða um
1000 milljónir um næstu ára-
mót.
Áætlanir, sem gerðar hafa
verið um rekstur veiða og
vinnslu, sýna hagstæðari
mynd en þekkzt hefur um
langt árabil, samfara örri
aukningu tekna þeirra, sem
að framleiðslunni starfa, bæði
til sjós og lands. Er yfirleitt
um hagnað að ræða, í sumurn
tilivikum all verulegan.
Eins og fyrr segir, mun
Verðjöfnunarsjóður fiskiðnað-
arins stuðla að því að skapa
þá festu og jafnvægi í verð-
lagi sjávarafurða, sem ekki
hefur áður þekkzt. Mikið hef
ur einnig verið gert hin síð-
ustu ár til þess að skapa
aukna breidd og jafnvægi í
veiðunum sjálfum. Fjárfram-
lög til hafrannsókna hafa tí-
faldazt á fáeinum árum, og
hefur starfsemi Hafrannsókn-
arstofnunarinnar stóraukizt í
samræmi við það. Er stofnun-
in nú, — ekki sízt með tll-
komu hins glæsilega og full-
komna hafrannsóknaskips,
Bjarna Sæmundssonar, —
þess umikomin að leggja af
mörkum mjög mikiisverðan
skerf til aukins jafnvægis i
fiskveiðum íslendinga. Ný
fiskimið hafa fundizt og veið-
arfæri hafa verið endurbætt
vegna þessarar starfsemi, og
flestum er ljóst, hversu stór-
an þátt Hafrannsóknarstofn-
unin átti í hinurn góða
árangri loðnuveiðanna nú á
s.l. vori. Mörg hinna nýju
fiiskimiða, svo sem rækjamið-
in við Eldey og víðar í kring-
um landið, hafa verið ómetan
leg lyftistöng aðliggjandi
byggðarlaga og sjávarútvegs-
ins í heild vegna mikillar
vinnu og verðmætasköpunar.
Uppbygging Hafrannsókna-
stofnunarinnar er þó aðeins
einn þáttur í þeirri uppbygg-
ingu sjávarútvegsins, sem átt
heíur sér stað.
Hin geysilega mikla endur-
nýjun fiskiskipaflotans á síð-
astliðnum áratug stuðlar auð
vitað einnig að auknum og
stöðugri afla. Þannig hafa
tæplega 200 stórir fiskibátar,
sem nema samtals um 40.000
brúttórúmlestum, bætzt í flot
ann á áratugnum. Þá hefur
endurnýjun togaraflotans einn
ig verið hafin I stórum stiil.
Hafa nú á síðastldðnu ári ver-
ið gerðir saimningar um smíði
8 stórra skuttogara og verða
tveir þeirra smiðaðir á Akur-
eyri — íslenzkum iðnaði til
verðugrar sæmdar. I undir-
búningi er smíði á allmörg-
um minni skuttogurum og
þrír nýlegir skuttogarar voru
keyptir til landsins á árinu.
Er þannig ljóst, að stóraukin
rúmlestatala og sóknarmátt-
ur ísl. fiskiskipafiotans hefur
leitt af sér aukna hlutdeild
Islendinga í aflanum á Is-
landsmiðum. Ekki hefur þó
verið Látið þar við sitja. Ný
sókn hefur verið hafin í land-
helgismálinu og er nú stefnt
að því að ná öllu landgrunn-
inu undir íslenzka fiskveiðilög
sögu. Þessi sókn er auðvitað
í því fólgin að afla nauðsyn-
legra viðurkenninga annarra
þjóða á þvi, sem við teljum
vera okkar rétt, því án slikr-
ar viðurkenningar eru ís-
lenzk lög um aukna Landhelgi
að sjálfsögðu harla MtiLs virði.
Islendingar hafa því og munu
væntanlega halda áfram að
taka virkan þátt i undirbún-
ingi hafréttarráðstefnu Sam-
einuðu þjóðanna, sem haldin
verður í Genf árið 1973. Þetta
er sá vettvangur, sem getur
skapað okkur þessa nauðsyn-
legu viðurkenningu á rétti
okkar eða að öðrum kiosti orð
ið grundvölLur þess, að frek
ari útfærsla okkar verður
ekki talin brjóta í bága við al
Framhald á bls. 25.