Morgunblaðið - 03.10.1971, Blaðsíða 17

SMORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 3. OKTÓBER 1971
17
Sigurður Nordal
Merkasti brautryðjandi í
túlkun íslenzkra bókmennta,
Sigurður Nordal, varð 85 ára
fyrir skömmu. Þá kom út i bókar
formi ein hinna merku ritgerða
hans um íslenzk öndvegisskáld,
þessu sinni Einar Benediktsson.
Með skrifum sinum um bók-
menntir og menningarsögu hef-
ur Sigurður Nordal haft fádœma
áhrif á islenzkt þjóðlif, mat og
hugsun. Ástæðan er einfaldlega
sú, hve skýrt hann sjálfur hugs-
ar í verkum sínum og hve oft
hann bregður nýju ljósi yfir
verk annarra. Mætti skörp sýn
hans og virðing fyrir viðfangs-
efninu ætíð vera leiðarljós
þeirra, sem skrifa um bókmennt
ir hér á landi. Nú um stundir
er kannski brýnni nauðsyn en
oft áður til að bera fram slíka
ósk, því að allt of fáir um-
gangast bókmenntir á þann hátt,
sem sómir, en eru þó sifelldlega
að skrifa um þær. Þessir menn
eiga erfiðara um vik en áður en
Sigurður Nordal hóf brautryðj-
andastarf sitt. Þeir verða óhjá-
kvæmilega bomir saman við
hann. Hann hefur ekki skrifað
gagnrýni, heldur bókmenntir.
Ekki er hægt að krefjast þess
að þeir, sem um bókmennt-
ir fjalia, geri það allir á sama
hátt og hann. En hægt er að
krefjast þess að þeir geri það af
sama heiðarleika og hann. Sá,
sem skrifar um bókmenntir, lýs-
ir sjálfum sér einatt jafnvel og
verkinu, sem hann fjallar um.
Sú lýsing, sem Sigurður Nordal
hefur gefið á sjálfum sér í skrif-
um sínum um verk annarra, er
engu ómerkari en sú athugun,
sem hann hefur gert á verkun-
um sjálfum. Ástæðan er sú að
hann er sjálfur skáld. Og ekki
einasta skáld, heldur einnig
merkur brautryðjandi í skáld-
skap. Og eins og annað, sem
hann hefur skrifað, hefur skáld
skapur hans enzt vel. Fornar ást
ir vekja athygli nýrra kyn-
slóða. Um þá bók var ekki alls
fyrir löngu fjallað hér í Morg-
unblaðinu og vísast til þess.
Sambýli skáldsins og vísinda
mannsins hefur áreiðanlega
ekki alltaf verið átakalaust í
lífi' Sigurðar Nordals, en þess
sér sjaldnast stað í verkum hans
að það hafi orðið honum til trat-
ala. Aftur á móti hefur skáld-
ið oft skerpt sýn vísindamanns-
ins og vísindamaðurinn dregið
úr órum skáldsins. Þannig hafa
þeir aukið hvor öðrum þrótt og
listræn tök. Ungur skrifaði Sig-
urður Nordal um Snorra
Sturluson. Það var ekki síður
merkileg heimild um höfund
Heljar. Aldraður skrifar Sigurður
Nordal einstakt rit um Hallgrím
Pétursson. Það hefði einnig get-
að heitið: Hallgrimur Pétursson
varpar ijósi á Sigurð Nordal.
Verkið er ekki síður stórmerk
heimild um trúarlíf Sigurðar
Nordals en Hallgríms Péturs-
sonar. Á því eru tvær hliðar
eins og öllu, sem einhverju máli
skiptir. Sú sem snýr að Sigurði
Nordal, og hin sem veit að Hall-
grimi Péturssyni.
Réttum grasinu hjálparhönd,
segir tékkneskt skáld, Holub, á
einum stað. Lífsstarf Sigurðar
Nordals hefur verið fólgið í því
að rétta þeim gróðri hjálpar-
hönd, sem oft og einatt hefur
átt erfiðast uppdráttar hér á
landi, bókmenntunum. Ekki hef-
ur veitt af. 1 200 þús. manna
þjóðfélagi er það undan-
tekning að skáld geti lifað af
verkum sinum. Sigurður Nordal
hefur gengið svo hart fram i
þessu starfi sinu fyrir bók-
menntagróðurinn, að hann hef-
ur gleymt sinum eigin skáld-
skap. Þannig valdi hann ekkert
eftir sjálfan sig í Sýnisbók ís-
lenzkra bókmennta. Þar er ekk-
ert, sem minnir á skáldið Sig-
urð Nordal, nema bókin sjáif.
Það var skiljanlegt. Nú er það
aftur á móti óskiljanlegt, að
skáldskapur Sigurðar Nordals,
skuli ekki enn vera kominn inn
í slíkt sýnisrit. Hvernig væri að
gefa bæði honum og íslenzkri
æsku þá heitstrengingu í afmæl-
isgjöf að bæta úr þessu?
Erlander og
Gerhardsen
Það var merkilegt fram-
tak hjá forstjóra Norræna húss-
í Reyk
^ I Jí
eykjavíkurbréf
Laugardagur 2. okt.
ins, Ivari Eskeland, að bjóða
hingað til lands tveimur norr-
ænum stjórnmálakempum,
Einari Gerhardsen og Tage
Erlander. Fáir stjórnmálamenn
hafa sett jafnmikinn svip á þjóð
lífið í heimalöndum sínum og
jafnlengi. Þeir hafa báðir staðið
við stjórnvölinn hvor í sínu
landi um langan tíma og markað
þá stefnu, sem Noregur og
Svíþjóð hafa enn, bæði I innan-
ríkis- og utanrikismálum. Báðir
njóta þessir öldnu stjórnmála-
menn mikils trausts. Gerhard-
sen er eini stjórnmálamaðurinn,
sem hingað hefur verið boðinn í
opinbera heimsókn til forsætis-
ráðherra, Bjarna Benediktsson-
ar, eftir að hann lét af störfum
í Noregi. Þá var minnisstætt að
fylgjast með ferðum hans og
kynnast þeirri reynslu, sem
hann hefur hlotið i stjórnmála-
þjarkinu í Noregi.
Einar Gerhardsen er grannur
vexti, en þeim mun þéttari í
lund. Báðir virðast þeir Tage
Erlander heldur þurrir á mann-
inn við fyrstu sýn, en úr þeim
rætist fljótlega vlð nánari
kynni. Þeir eiga báðir þroskaða
kímnigáfu, eins og vel kom fram
á Austurbæjarfundinum á
sunnudag. Ógleymanlegt er að
hafa séð Tage Erlander standa
í ræðustól á Norðurlandaráðs-
fundi og tala um samgöngumál
á þann hátt, að allur þingheim-
ur veltist um af hlátri. Það var
mikið afrek, finnst þeim sem
með umræðunum fylgdust. Eitt
af því, sem vakti hvað mesta
kátínu á Austurbæjarfundinum,
var samtal þeirra félaga um það,
hvort stjórnmálamenn ættu að
skrifa endurminningar sínar eða
ekki. Eins og kunnugt er, hafa
slík skrif tíðkazt, einkum í
Bandaríkjunum og Bretlandi, og
fara sífellt i vöxt. Sum þessara
rita eru með afbrigðum vel
skrifuð og varpa skýrara ljósi
á marga atburði, en ella mundi
vera.
Nýlega er komin út í Bret-
landi ævisaga Butlers og hefur
vakið mikla athygli. Sumir álita
verk Harolds Macmillans merk-
asta ritið þessarar tegund-
ar, sem út hefur komið. En auð-
vitað er erfitt að dæma um
slíka hluti, sitt sýnist hverjum.
Margir mundu t.a.m. nefna rit
Churchills eða ævisögu De
Gaulles fyrst. Tage Erlander
minntist nokkuð á þá ábyrgð að
skrifa slíkar endurminningar og
kvartaði undan því að minnis-
leysi háði stjórnmálamönnum
ekki siður en öðrum, þegar setzt
er niður og rifjað upp það sem
liðið er.
Auðvitað er þetta rétt. Mikil
vinna er í því fólgin að pæla
gegnum heimildir, en að sjálf-
sögðu verða slíkar endurminn-
ingar ekki skrifaðar án heim-
ildakönnunar. Einar Gerhard-
sen drap aftur á móti á það, að
ef hann hefði ekki verið forsæt-
isráðherra og forystumaður þjóð
ar um langt skeið, hefði hann
litið svo á, að sá, sem því emb-
ætti hefði gegnt, ætti að skrifa
endurminningar sínar og lýsa
skilningi sínum á sem flestu, öðr
um og þó einkum sagnfræðingum
til glöggvunar. Hann tók und-
ir það að minnisleysi væri oft
Þrándur í Götu. Þó virðist það
ekki há honum, þegar hann
skrifar minningar um fangelsis-
vist sína hjá þýzku nasistunum
í Gríní. Sú bók er í senn mikil-
væg heimild um þann blóðuga
tíma og merkileg lýsing á merki-
legum manni, Einari Gerhard-
sen sjálfum.
NATO
Þegar norski sjónvarpsmað-
urinn Per Heradsveit, sem
stjórnaði umræðunum í Austur-
bæjarbíói á einkar geðugan en
ákveðinn hátt og skapaði
skemmtilega stemmningu í saln-
um, spurði um Atlantshafsbanda
lagið og landvarnamál, var
helzt á Tage Erlander að heyra
að erfitt hefði verið að stofna
varnarbandalag Norðurlanda-
þjóða, og þá ekki sizt
vegna tortryggni stórveldanna.
Einar Gerhardsen sagði aftur á
móti að líklega hefði bezta
lausnin, sem til var, fengizt á
þessum málum, þ.e. sú að Nor-
egur, Danmörk og Island hefðu
gengið í Atlantshafsbanda-
lagið, Finnland gert eins konar
samkomulag við Sovétríkin um
sin utanríkismál og Svíar hald-
ið við hlutleysisstefnu sina. Það
hefði sýnt sig að stofnun Atl-
antshafsbandalagsins, hefði ver
ið rétt. Það hefði ekki brugðizt
hlutverki sinu. Hann benti á að
engin þjóð i Evrópu hefði glat-
að frelsi sínu frá því að Atlants-
hafsbandalagið var stofnað,
nema e.t.v. Grikkir. Atlantshafs-
bandalagið var stofnað í því
skyni að hefta framsókn komm-
únismans í Evrópu. Það hefur
tekizt, enda þótt rauði herinn
hafi barið niður frelsisþrá fólks
ins í Austur-Evrópulöndum,
ruðzt bæði inn í Ungverjaland
og Tékkóslóvakíu, sem nú er
hernumin, og kæft uppreisn i
Austur-Þýzkalandi í blóði.
Segja má að ekkert bandalag
hafi staðið eins rækilega við
fyrirheit sín og Atlants-
hafsbandalagið.
Einar Gerhardsen benti á að
Danir og Norðmenn hefðu í sið-
ustu styrjöld séð svart á hvitu
að hlutleysisstefnan dugar þeim
ekki. Sú reynsla var bitur og
dýrkeypt og hún hefði m.a. átt
þátt í því, að þessar þjóðir
ákváðu að treysta öryggi sitt
með þeim hætti, sem þær gerðu.
Islendingar stigu einnig það
heillaspor að gerast aðilar að
Atlantshafsbandalaginu. Þeir
höfðu einnig séð að hlutleysi
varnarlausrar, litilsmegandi
þjóðar var einskis virt. Af þeim
sökum óskuðu þeir eftir því, að
varnarbandalag vestrænna
þjóða tryggði öryggi þeirra.
Atlantshafsbandalagið er bezta
trygging fyrir sjálfstæði Islands,
eins og nú háttar í heiminum.
Það er íhugunarefni fyrir ís-
lenzku þjóðina, hve gáleys-
islega núverandi stjórnarherrar
kasta þessu fjöreggi á milli sín,
enda eru sumir þeirra áhang-
endur og boðendur þeirrar
kommúnistísku ofbeldisstefnu
sem Atlantshafsbandalaginu er
ætlað að halda i skefjum. Þessi
framkoma verður vonandi ekki
til þess að veikja þjóðfrelsi Is-
lendinga.
1 samtali sem einn af blaða-
mönnum Morgunblaðsins átti
við Einar Gerhardsen, áður en
hann fór heim aftur, var hann
spurður að þvi, hvort hann
teldi að það mundi veikja varn-
ir Atlantshafsbandalagsins, ef
bandaríska varnarliðið væri lát
ið fara af íslandi. Auðvitað fór
Gerhardsen varlega í sakirnar,
því að það er ekki venja stjórn-
málamanna lýðræðisríkjanna að
skipta sér af innanríkismálum
annarra landa. Þó sagði hann
að það mundi auðvitað veikja
Atlantshafsbandalagið hern-
aðarlega, en bætti við að Norð-
menn skildu íslendinga, vegna
þess að þeir hefðu ekki sjálfir
viljað hafa erlendan her í sínu
landi á friðartímum. Ef íslend-
ingar veikja Atlantshafsbanda-
lagið hernaðarlega, brjóta þeir
skarð i varnarvegg vest-
rænna þjóða. Það má aldrei
verða. Þvi er nauðsynlegt að
fara að öllu með gát og endur-
skoða varnarsamninginn með
það eitt fyrir augum að styrkja
varnarvegginn, en veikja hann
ekki. Vafalaust má fara ýmsar
leiðir í þeim efnum, en alls ekki
þá, sem freistað gæti þeirra
rauðu dreka, sem nú umkringja
Island I æ rikara mæli, eins og
kunnugt er. Hitt er svo annað
mál að íslendingar hafa enga
löngun til þess að hafa her í
landi sínu á friðartímum frekar
en aðrar þjóðir. Þeir hafa gert
það af illri nauðsyn, ef það er
þá „ill nauðsyn" að tryggja ör-
yggi Islands og efla lýðræðis-
viðleitni í vestri. Þeir veita að-
stöðu í Keflavik, til þess og að
svo geti orðið. Við getum ekki
haft eftirlit með rússnesk-
um kafbátum, flugvélum eða
herskipum. Þessi störf verður
Atlantshafsbandalagið að inna
af hendi, þó að Islendingar geti
vafalaust tekið meiri þátt i þeim
i framtíðinni, en verið hefur.
Betri tímar
Merkilegt var einnig að
hlusta á Einar Gerhardsen og
Tage Erlander lýsa því,
af hverju þeir hófu baráttu sína
fyrir betra lífi fólksins í lönd-
um sínum. Lýsing Erlanders á fá
tæktinni í Sviþjóð, þegar hann
var ungur, var átakanleg. Sá,
sem kynnzt hefur sliku, getur
ekki haldið að sér höndum, ver-
ið hlutlaus. En nú eru breytt-
ir tímar, sem betur fer. Fátækt-
inni hefur að mestu verið út-
rýmt á Norðurlöndum. Það er
mikið afrek. Þá er að hefja bar-
áttuna á öðrum vígstöðvum,
eins og Tage Erlander benti á.
Nauðsynlegt er að rétta þeim
hjálparhönd, sem hafa orðið ut-
angarðs í lífinu, einhverra or-
saka vegna. Kemur margt til,
sjúkdómar, eiturlyf, örkuml
o.s.frv. Er þess að vænta
að stjórnmálamenn snúi sér i
síauknum mæli að þvi að bæta
hag þessa fólks. Þar geta skól-
arnir einnig unnið gagnlegt
starf. Ef þeir bregðast hlutverki
sínu, geta þeir aftur á móti bor-
ið ábyrgð á ógæfu annars efni-
legra unglinga. Um þau mál hef-
ur verið fjölyrt hér í blaðinu
árum saman, vonandi með ein-
hverjum árangri. Eitt er nauð-
synlegt: að allir leggist á eitt
um að koma i veg fyrir að ís-
lenzk æska verði eiturlyfjum að
bráð. íslenzkir stjórnmálamenn
ættu að huga rækilega að því.
Samtök unga fólksins, og þá
ekki sízt stjórnmálasamtökin,
ættu að vera vel á verði i þeim
efnum, og gera ályktanir, sem
hvetja fólk til árvekni andspæn
is eitrinu.
Sjálfstæð stefna
Á fundinum i Austurbæjar-
bíói var minnzt á svokallað
hlutleysi Svía, sem mörgum hef-
ur þótt einkennilegt upp á síð-
kastið. Tage Erlander var m.a.
spurður um það. Hann sagSi að
Svíar hefðu viljað efla sjálf-
stæða stefnu smáþjóðanna.
Auðvitað eiga smáþjóðirnar að
hafa sjálfstæða stefnu. En
hvernig væri þá að hjálpa und-
Framhald á bls. 2®.