Morgunblaðið - 24.11.1971, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 24. NÓVEMBER 1971
Hva5 felst i málefnasamningnu m um varnarmálin?:
Þ j óðin á kröfu á skýringum
— sagði Geir Hallgrímsson í þingræðu í gær
Fyrri reisn í medferð utanríkismáia ekki haldið
Miklar umræður um skýrslu utanríkisráðherra
MIKLAR umræður urðu á
Alþingi í gær um skýrslu þá
um utanríkismál, sem Einar
Agústsson, utanríkisráðherra,
flutti á Alþingi í gær. Hófust
umræður eftir hádegi í gær
og stóðu enn um miðnætti.
Umræður þessar mótuðust
fyrst og fremst af varnarmál-
unum og kröfum talsmanna
Sjálfstæðisflokksins um að
ríkisstjómin og einstakir ráð-
herrar gerðu grein fyrir því,
hvað I málefnasamningi
stjórnarflokkanna fælist varð
amdi varnarmálin.
1 ítarlegri ræðu vakti Geir
Hallgrímsson athygli á því,
hve orðalag á málefnasamn-
ingi stjórnarflokkanna um
varnarmálin er óljóst og
sagði, að bæði Alþingi og
þjóðin ættu kröfu á því að
fá frekari skýringar á því,
hvað í þessum málefnasamn-
ingi fælist. Hver er skoðun
hvers stjórnarflokksins um
sig, sagði Geir Hallgrímsson.
Hver er skoðun hvers ráð-
herra fyrir sig?
Hér fer á eftir frásögn af
umræðunum fram að kvöld-
mat, en nánari grein verðiur
gerð fyrir umræðunum í
gærkvöldi í Morgunblaðinu á
morgun.
Einar Ágústsson, utanrikisráð-
herra, gerðli í upphali máls sins
grein fyrir ákvæðum málefna-
samnlngs stjórnarflokkanna um
ufcanríkismál, en vék síðan að
starfseml Sameinuðu þjóðanna
og varði nokkrum hluta skýrslu
sinnar til þess að ræða ástand
mála í þeim hlutum heimsins,
þar sem mestur vandi steðjar að
Ihöndum. Þá minntist hann á sam-
komulag fjórveldanna um Berlin
og taldi, að þar hefði milldia
Gordliionshnútur verið leystur
og vekti samkomulagið vonir
um að það gæti orðið til þess að
draga enn verulega úr spennunni
millí austurs og vesturs.
VTÐRÆÐUR VTÐ EBE
Hann ræddi almennt um starf-
semi Atlantshafsbandalagsins, en
kom síðan að viðræðum Islend-
iniga við Efnahagsbandalag
Evrópu og sagði:
„Fyrrverandi ríkisstjórn hóf
eins og kunnugt er seint á ár-
inu 1970 könnunarviðræður við
E finahagsbandalag Evrópu um
viðskiptatengsl vegna væntan-
legrar inngöngu nýrra þjóða í
bandalagið. Þrjú af aðildarrikj-
um Fríverzlunarbandalags Evr-
ópu (EFTA) — Bretland, Dan-
mörk og Noregur — höfðu þá
leitað eftir fullri aðild að Efna-
hagsbandalaginu, og allar hinar
EFTA-þjóðimar hófu könnunar-
viðræður við bandalagið í þeim
tilgangi að tryggja viðskiptahags
muni sína við þær breyttu að-
stæður, sem sköpuðust við stækk
un Efnahagsbandalagsins.
Siðan hafa þessi mál þróast
þannig, að aðildarviðræður ofan-
greindra þriggja ríkja eru nú á
lokastigi og flest vandamálanna
hatfa verið lieyst. Fiskveiðilögsag-
an er viðkvæmasta málið, sem
enn er óútkljáð í samningavið-
ræðunum. Á það einkum við um
Noreg, Bretland og Irland, sem
einnig hefur sótt um aðild. Hvað
Dani snertir eru einniig þar fyr-
ir hendi nokkur vandamál að því
er tekur til fiskveiða við Fær-
eyjar og Grænland.
SteÆna Efnahagsbandalagsins í
fiskimálum miðast við þrönga
fiskveiðUögsögu og ákvæði um,
að aðildarrikj unum sé heimilt að
stunda fiskveiðar innan Xand-
helgi hvers annars. Bandalagið
hefur að vissu marki viðurkenn
sérstök vandamál umsækjenda-
landanna varðandi fiskveiðar og
gert tillögur um sérréttindi
strandríkja tU veiða í eigin land-
helgi, sem yrðu á tUteknum tima
rýrð á þann hátt, að önnur að-
Udarriki fengju smám saman
aukinn rétt til fiskveiða innan
landhelgi þeirra. Umsækjenda-
löndin hafa nú nýlega eindregið
hafnað þessari tiUögu Efnahags-
bandalagsins.
Ógerlegt er á þessu stigi að
segja fyrir um, hvort þessi
ágreiningur geti komið í veg fyr-
ir samninga þessara ríkja, þá
einkum Noregs, við Efnahags-
bandalagið um aðUd, en þar sem
mikið er í húfi, verður án efa
lögð rík áherzla á málamiðlun.
Eftir könnunarviðræður Efna-
hagsbandalagsins við þau EFTA-
ríki, sem ekki sækja um aðild —
þ.e. Austurríki, Finniand, Island,
Portúgal, Sviþjóð og Sviss — lét
framkvæmdastjórn bandalagsins
frá sér fara skýrslu um niður-
stöður viðræðnanna. 1 þessari
skýrslu er viðurkennt það sjón-
armið, að Island hafi sérstöðu
og þyrfti hugsanlegur samningur
við Island ekki aðeins að ná tU
iðnaðarvara, heldur líka tU sjáv-
arafurða. Hins vegar er í skýrsl-
unni talið erfitt að samþýkkja
fríverzhuri fyrir íslenzkar sjávar-
afurðir ,en gefið í skyn, að tU
greina komi veruleg toMalælkk-
un á ísfiski og að semja mætti
sérstaklega um toUfrelSi og lág-
marksverð á freðfiski á svipaðan
hátt og gert var innan EFTA.
Eins og er þá er tollfrjáls inn-
flutningur tU Efnahagsbandalags
rikjanna á nýrri og frystri síld,
saltfiski og skreið.
I skýrslunni er jafnframt gert
ráð fyrir sama aðlögunartíma
fyrir Island og í EFTAsamn-
ingnum, þ.e. tU 1. janúar 1980.
Athugasemdir eru ekki gerðar
við það, að innflutnmgshöft á oU-
um og bensíni haldi áfram eins
og nú er, og engar tillögur eru
gerðar varðandi atvinnurekstrar-
réttindi bandalágsríkjanna á Is-
landi.
Á grtmdvelU áðumefndrar
skýrsiu framkvæmdastjómarinn-
ar hefur ráð bandalagsins undan-
farið unnið að því að ganga frá
drögum að samningsumboði
vegna fyrirhugaðra samninga við
þau EFTA-ríki, sem ekki sækja
um aðUd, um framtíðarsamband
þeirra við hið stækkaða banda-
lag. Ráðherraráð bandalagsins
tók afstöðu til þessa samnings-
umboðs á fundi 8. þ.m., en endan-
leg ákvörðun mun ekki verða
tekin fyrr en 29. nóvember nk.
Drög samningsumboðsins hafa
að vísu enn ekki verið birt, en
vitað er, að í því eru ákvæði um
tengsl miUi tilboðs Efnahags-
bandalagsins um tollaivilnanir á
sjávarafurðum og réttinda banda
lagsþjóðanna tU fiskveiða á Is-
landsmiðum. Ég tei mjög miður,
að þessum málum skuU blandað
saman í samningsumboðinu. Fer
tæpast á miili mála að það er í
þeim tilgangi gert að hafa áhrif
á Islendinga tU undanhalds í land
helgismálinu, stærsta hagsmuna-
máli þjóðarinnar.
Ríkisstjórnin hefur lýst yfir
þvi, að hún muni leiita samniniga
við Efnahagsbandalagið um gagn
kvæm réttindi í tolla- og við-
skiptamálum og mun því stefna
að þvi, að ná fríverzlunarsam-
komulagi við bandalagið fyrir
bæði iðnaðarvörur og sjávaraf-
urðir.
Ég skal ekki draga úr mikil-
vægi þess, að ná samningum við
stækkað Efnahagsbandalag um
viðskipti til að tryggja sam-
keppnisfæran útflutning okkar
til þessara landa og viðhalda eðli-
legum og hefðbundnum viðskipt-
um við þessar nágrannaþjóðir.
Ég vil hins vegar minna á, að við
kaupum miklum mun meira af
þessum löndum heldur en við
seljum þeim og munum ekki
sætta okkur við neina nauðung-
arsamninga, né gera landhelgi
Islands að verzlunarvöru.
Á ráðherrafundi EFTA-rikj
anna fyrr í þessum mánuði til-
kynnti Bretland úrsögn sina úr
EFTA miðað við 1. janúar 1973.
Brezka stjórnin gerir þannig
greinilega ráð fyrir aðild að
Efnahagsbandalaginu frá sama
tíma, í kjölfar atkvæðagreiðslu
í brezka þinginu í lok október
sl.p er ótvíræður vilji þingsins
um „inngöngu i Evrópu“ kom
fram.
Norðmenn og Danir hafa enn
ekki tilkynnt úrsögn, en það
verður fyrirsjáanlega gert fljót-
lega, ef ákveðið verður um að-
ild þeirra að Efnahagsbandalag-
inu.
Sú spurning vaknar því óhjá-
kvsemilega, hver verði örlög
EFTA, ef þessir þrír máttar-
stólpar samtakanna fara úr
þeim. Rætt hefur verið um það
í EFTA-ráðinu að undanförnu án
þess að endanlegar niðurstöður
hafi fengizt, á hvem hátt EFTA
yrði leyst upp og hvaða skipan
gæti orðið á viðskiptasamstarfi
þeirra rikja, sem eftir yrðu,
bæði innbyrðis og við stækíkað
Efnahagsbandalag. Hver svo sem
sú niðurstaða verður, er ljóst, að
það samstarf verður aldrei nema
svipur hjá sjón,“
VARNARMÁLIN
I þeim kafla skýrslunnar, sem
fjallaði um viðhorfin í varnar-
málunium, sagði utanríkisráð-
herra:
„Þessu næst vil ég víkja með
nokkrum orðum að varnarmál-
um Islands.
Eftir nær óslitna dvöl erlends
herliðs á Islandi í um 30 ár virð-
ist mér það ekki óeðlileg ósk lít-
illar .vopnlausrar þjóðar, sem ný-
lega fékk fullveldi, að lifa ein i
landi sínu. Ég efast ekki um, að
þjóðemiskennd Islendinga er
enn það' sterk, að þeir sætta sig
ekki við varanlega setu erlends
herliðs í landinu.
Af þessum sökum hefur rikis-
stjómin í málefnasamningnum
álýktað, eins og áður greinir, að
varnarsamningurinn við Banda-
ríkin skuli tekinn til endurskoð-
unar eða uppsagnar í því skyni
að varnariiðið hverfi brott frá
Islandi í áföngum. Skal að því
stefnt, að brottför vamarliðsins
eigi sér stað á kjörtímabilinu. I
málefnasamningnum er einnig
sagt skýruim stöfum, að Island
verði að óbreyttum aðstæðum
áfram í NATO. Sú ákvörðun leið-
ir augljóslega af sér ýmsar
skuldbindingar, sem óhjákvæmi-
legt er að standa við og verður
það gert. Ríkisstjómln telur hins
vegar ekki að þátttaka íslands
í AtlantshafsbandalaginiU skuld-
bindi okkur til að hafa etrlendar
hersveitir hér á friðartimum,
Þessu til vitnis eru fjölmangar
yfirlýsingar stjórnmálamanna
þeirra flokka, sem stóðu að inn-
göngu íslands í AUantshafsbanda
lagið. VU ég með leyfli forseta
tilgreina eina slika umsögn þess
manns, sem var utanríkisráð-
herra Islands, er Island gekk í
Atlantshafsbandalagið 1949. Dr,
Bjarni heitinn Benediktsson, fyrr
verandi forsætisráðherra, við-
hafði eftirfarandi orð í ræðu.
sem hann hélt við setningu ráð-
herrafundar A tlan tsha fsbanda
lagsins í Reykjavik 24. júní 1968:
„Varðandi land mitt er það að
visu svo, að við höfum sérstakan
varnarsamnin g innan Atlants-
hafsbandalagsins við Bandaríkin,
en það fer alveg eftir mati okkar
sjálfra á heimsástandi, þegar þar
að kemur, hversu lengi banda-
rískt lið dvelur á lslandi.“
Aðild Islands að NATO og
varnarsamningurinn við Banda-
rikin eru þvi óumdeilanlega tvö
aðskilin mál og varaarsamn in g
urinn fyrst og fremst málefni
milli Islands og Bandarikjanna.
I þessu sambandi vil ég enn
undirstrika það, sem ég hef sagt
áður, að ég álít það ekki endi-
lega okkar skyldu að sanna það,
að ástand heimsmála sé þannig,
að hér þurfi ekki að vera vamar-
lið. Upphaflega var ekki um það
samið að hér skyldi vera her. Ár-
ið 1951 sýndu NATO-þjóðimar
okkur fram á, að hér þyrfti að
vera her vegna atburðanna I
Kóreu og ástandsins i heiminum
yfirleitt og þáverandi stjóm-
völd féHust á þetta. Alveg á
sama hátt tel ég það nú vera
bandalagsþjóðanna að sannfæm
okkur um það, að hér sé enn
Geir Hallgrítnsson og Benedikt Gröndal. Ljósmynðir Kr. Bien.