Morgunblaðið - 24.11.1971, Blaðsíða 11

MORGUNBLAÐIÐ, MBÐVIKUDAGUR 24. NÓVEMBER 1971
11
Einar Ágústsson og Hannibal Valdimarsson.
nauðsyn varnarliðs — það á að
vera undantekningin — hitt regl-
an. Hitt er Ijóst, eins og áður
segir, að það eru Islendingar
sjálfir sem endanlega ákvörðun
taka.
Mér er ljóst, að hér er um
vandmeðfarið mál að ræða. Mun
ég þvi leitast við að kanna allar
málsástæður varðandi varnir
landsins og hlutverk varnarstöðv
arinnar á Keflavikurflugvelli. I
þessari könnun ætlast ég til, að
fullt tillit verði fyrst og fremst
tekið til okkar eigin öryggis en
einnig öryggis þeirra þjóða, sem
við viljum hafa samstöðu með.
Enginn óeðlilegur hraði verður
viðhafður í þessum vinnubrögð-
um og hefur það verið ásetning-
ur rikisstjómarinnar að rasa
ekki um ráð fram og nota fyrstu
6 til 8 mánuðina til þessara at-
hugana. Starf þetta er að visu
hafið, en óvist er, hvort þessi
áætlun stenzt.
Við munum kanna málin með-
al annars með viðræðum við alla
þá, sem hlut eiga að máli, og
síðan óska eftir endurskoðun á
varnarsamningnum í samræmi
við ákvæði hans.
Jafnframt fyrrgreindri könnun
verður að fara fram athugun á
efnahagslegum áhrifum um-
rteddra breytinga og hvaða ráð-
stafanir þyrfti að gera af þvi til-
efni. Einnig þessi athugun er nú
hafin.
Stefnuyfirlýsingu rikisstjórnar
innar í varnarmálum ber ekki
með neinu móti að skoða sem
óvináttuvott í garð Bandaríkj-
anna. Samskipti við þá vinaþjóð
hafa verið góð og munum við
kappkosta, að þau góðu sam-
skipti megi haldast. Tilefnið er
ekki heldur neinir sérstakir
árekstrar umfram það, sem óhjá-
kvaemilega hlýtur að leiða af
dyöl erlends herliðs. Engin áform
eru þvi uppi um það, að herlið
frá öðrum bandalagsríkjum leysi
þandarlska herliðið hér af hólmi.
Það er einlæg von mín, að i
fyrirhuguðum viðræðum við
Báhdaríkin um endurskoðun
varnarsamningsins takist að
finna lausn, sem báðir aðilar geti
yið unað og sem tryggi jafn-
framt öryggi lslands.“
LANDHELGISMÁLIÐ
1 lok ræðu sinnar fjallaði ut-
anrikisráðherra um landhelgis-
ipálið og sagði m.a.:
„Byrjunarviðræður fóru fram
í London dagana 3. og 4. nóvem-
ber og í Bonn 8. og 9. nóvember.
r 1 fyrrgreindum byrjunarvið-
ræðum héldu talsmenn Breta og
Þjóðverja fast við fyrri málflutn-
ipg sinn að einhliða útfærsla sé
ójögleg að alþjóðarétti, en auk
þess hafi þeir í höndum löglegan
sajnning, sem íslenzk rikisstjóm
hafi gert við þá, sem tvímæla-
Jaust eigi við tilvik það, sem hér
um teflir. En það, sem þó hefur
áunnizt, er það, að þessar þjóðir
viðurkenndu í samingaviðræðun-
um sérstöðu Islendinga og að
taka yrði tillit til hennar. Deilan
stendur hins vegar um, hvernig
það skuli gert. Þessar þjóðir
vilja taka tillit til sérstöðu Is-
lendinga á þann hátt að dregið
verði úr veiðum annarra þjóða
á Islandsmiðum, þannig að Is-
lendingar fái I reynd meira í sinn
hlut, en við teljum eðdilegast að
Island fái óskoraða fiskveiðilög-
sögu yfir landgrunninu öllu í
samræmi við ákvæði landgrunns-
laganna, en 50 mílna áfanga þess
nú eigi síðar en 1. september nk.
Upp úr þessum viðræðum slitn-
aði ekki, heldur var ákveðið að
næstu fundir skyldu haldnir I
Reykjavík í janúarbyrjun 1972.
Þar ætla þessar þjóðir að gera
nánari grein fyrir þeim hug-
myndum, sem þær hafa um það,
hvernig þessum málum megi fyr-
ir koma, og endá þótt fullvist
megi telja að sú tilhögun verði
ekki í samræmi við hugmyndir
okkar Islendinga er það þó alla
vega ljóst, að nokkur samkomu-
lagsvilji er fyrir hendi og að sér-
staða okkar er viðurkennd,
þannig að enn má vona, að sam-
komulag geti náðst.“
Geir Hallgrímsson: Um það
leyti sem þing Sameinuðu þjóð-
anna hófst sl. haust, vakti aðal-
ritari þeirra, U Thant, athygli á
og lýsti áhyggjum sínum yfir
þeim andstæðum, að eftir þvi
sem sjálfstæðar þjóðir yrðu hver
annarri háðari i vaxandi mæli,
réðu oft þjóðemissinnuð öfl þvi,
að þær legðu á herskáan hátt
meiri og meiri einhliða áherzlu
á kapphlaup sín á milli og það,
sem skildi þær að.
Aðalritarinn varaði við, að það
væri hættuleg ímyndun að halda,
eins og málum væri komið i
heiminum í dag, að unnt væri að
skapa lífinu öryggi án þess að
byggja á alþjóðahyggju.
Við íslendingar höfum ávallt
verið þjóðemissinnaðir og eigum
áfram að vera það á þann veg
að vernda og efla þjóðlega menn-
ingu okkar og arf. Við erum
þeirrar skoðunar, að íslenzk
menning og þjóðlegur arfur hafi
gildi fyrir þá, sem á Islandi búa,
og skapi þeim skilyrði fyrir
heiilaríku Ufsstarfi Við vonum
ennfremur, að það geti haft gildi
fyrir heimsmenninguna, eins og
sagan raunar sýnir, að sjálfstæð
þjóð eins og íslendingar hafi
frelsi til að lifa sinu lifi, þroska
með sér sérkenni og eiginleika
og tjá sig í samskiptum við aðr-
ar þjóðir, án þess að allir séu
steyptir í sama mót.
Þótt sjálfstæðum þjóðum hafi
fjölgað mjög á síðustu áratug-
um, einkum eftir heimsstyrjöld-
ina síðustu, ef fara má eftir tölu
meðlimarikja Sameinuðu þjóð-
anna í þeim efnum, þá dylst okk-
ur ekki, að örlög sjálfstæðis
slíkra rikja eru samtvinnaðri en
nokkru sinni áður.
Þess vegna eru Sameinuðu
þjóðirnar til og þess vegna eru
til bandalög og samningar þjóða
á milli á mismunandi sviðum
mannlegra samskipta.
Við teljum okkur vera að
vernda sjálfstæði okkar með
sliku samstarfi, en gerum okkur
um leið grein fyrir, að sú viður-
kenning ligigur að baki, að við er-
um ekki einir í heiminum, að
réttindum sjálfstæðrar þjóðar
fylgja skyldur við aðrar þjóðir,
ekki aðeins næstu granna held-
ur og fjarlægari þjóðir.
Vandamál okkar og annarra
þjóða er fólgið í þvi, að sam-
ræma heilbrigða þjóðemisstefnu
raunsærri alþjóðahyggju.
Okkur greinir ekki á hér á Al-
þingi Islendinga, að Islendingar
hljóta að taka þátt í alþjóðlegu
samstarfi, þótt við séum ekki
sammála, hve viðtækt það skuli
vera. Okkur greinir ekki á, að
við eigum að vera þátttakendur
í Sameinuðu þjóðimum og hafa
nána samvinnu vlð aðrar Norður-
landaþjóðir t.d. með þátttöku
okkar i Norðurlandaráðinu.
Að vísu voru Islendingar ekki
á eitt sáttir með hvaða hætti þeir
ættu að gerast þátttakendur í
Sameinuðu þjóðunum. Islending-
um stóð til boða að gerast stofn-
aðilar Sameinuðu þjóðanna, ef
þeir á síðustu dögum striðsins
vildu segja Þjóðverjum og Jap-
önum stríð á hendur. Það tóku
fulltrúar lýðræðisflokkanna ekki
í mál og töldu fyrir neðan virð-
ingu Islendinga. En málsvarar
forvera Alþýðubandalagsins,
Sameiningarflokks alþýðu —
Sósialistaflokksins, töldu þá ekk-
ert athugavert fyrir íslendinga
að segja öðrum þjóðum, komn-
um að fótum fram, stríð á hend-
ur.
Síðar urðu Islendingar með
eðlilegum hætti þátttakendur í
Sameinuðu þjóðunum, en því
miður kom fljótt í ljós, að Sam-
einuðu þjóðunum var um megn
að vemda frelsi og sjálfstæði
þjóða, m.a. vegna þess að Sovét-
rikin beittu neitunarvaldi sínu
þar óspart.
Þegar kommúnistar undir for-
ystu Stalíns í lok seinni heims-
styrjaldarinnar innlimuðu hvert
ríkið á fætur öðru í Sovétríkin
eða gerðu þau að leppríkjum
með aðstoð lítillar en einbeittrar
sjöttu herdeildar kommúnista í
löndunum sjálfum, að sinu leyti
eins og nasistar undir forystu
Hitlers höfðu áður gert fyrir
heimsstyrjöldina, virtist sem
hinn ægilegi hildarleikur hefði
verið háður og unninn fyrir gíg.
Spumingin varð áleitin: Höfðu
vestræn lýðræðisríki ekkert lært
af aðdraganda seinni heimsstyrj-
aldarinnar eða eftirmála henn-
ar?
Það var ekki vonum fyrr, að
vestræn lýðræðisríki áttuðu sig
eftir fall Tékkó-Slóvakiu og stofn
uðu til vamarbandalags Atlants-
hafsríkjanna 30. marz 1949.
Islendingar hafa síðan tekið
þátt í þvi bandalagi. Þótt mikil
átök hafi í upphafi verið um þá
þátttöku, þá var hún samþykkt
hér á Alþingi með 37 atkv. gegn
13, en tveir sátu hjá, og létu
þingmenn ofbeldistilraunir og
óeirðir kommúnista ekki á sig
fá.
Alþingi áttaði sig á, að frum-
skylda hverrar þeirrar þjóðar,
sem vill vera sjálfstæð, er að
tryggja öryggi sitt og landamæri
fyrir ofbeldisöflum.
Þegar Island varð fullvalda
ríki 1918 var það að visu trú
manna, að ævarandi hlutleysi
yrði landinu það skjól, sem
tryggði landinu sjálfstæðd.
Reynsla annarra þjóða í að-
draganda og upphafi 2. heims-
styrjaldarinnar og loks eigin
reynsla 10. maí 1940, þegar Bret-
ar stigu hér á land, varð til þess,
að Islendingar gera sér ljóst, að
hlutleysisyfirlýsing var og er
gersamlega þýðingarlaus, enda
sögðum við skilið við hlutleysis-
stefnuna, þegar við sömdum við
Bandaríkjamenn 1941 um að
leysa Breta af hólmi og sjá um
varnir landsins, meðan á styrj-
öldinni .stóð.
Upplýst er, að í upphafi seinni
heimsstyrjaldarinnar höfðu báð-
ir styrjaldaraðilar gert áætlanir
um innrás í Island og það var
ekki okkur Islendingum að
þakka, að sá aðilinn var fyrri
til, sem landsmenn vildu heldur.
Þátttaka Islands í Atlantshafs-
bandalaginu er til þess faliin, að
Við ráðum sjálf einhverju um
framtíð okkar og þess heims-
hluta, sem við búum I.
Ekki fer heldur á milli mála,
að Atlantshafsbandalagið hefur
náð tilgangi sínum að þvi leyti,
að friður hefur ríkt í Evrópu frá
stofnun þess og land- og þjóðar-
vinningar kommúnista hafa ver-
ið stöðvaðir í þessum hluta
heims, þótt á hinn bóginn hafi
ekki tekizt að losa um kverka-
tök kommúnista, sem staðreynd
voru við stofnun bandalagsins.
Með tilvisun til þess, sem hér
hefur verið sagt um gildi þátt-
töku okkar í Atlantshafsbanda-
laginu, vekur það óhug og ugg,
að í málefnasamningi ríkisstjórn-
ar Ólafs Jóhannessonar skuli því
lýst yfir: „Ágreiningur er milli
stjórnarflokkanna um afstöðuna
til aðildar Islands að Atlantlshafs
bandalaginu."
Þótt áfram segl i málefna-
samningnum: „Að óbreyttum að-
stæðum skal þó núgildandi skip-
an hsddsust," leiðir það í ljós með
mjög veikum orðum hina
óákveðnu stefnu núverandi
stjórnar gagnvart varnarbanda-
lagi Atlantshafsríkjanna og skap
ar hvorki traust inn á við né út
á við. Enda er enn haldið áfram
og sagt i málefnasamningnum,
án þess að punktur sé settur á
milli: „en ríkisstjómin mun
kappkosta að fylgjast sem bezt
með þróun þeirra mála og endur-
meta jafnan stöðu Islands í sam-
ræmi við breyttar aðstæður."
Af gefnu tilefni þessa orðalags
er fullkomin ástæða til að spyrja
hæstv. forsætisráðherra og
hæstv. utanríkisráðherra:
Er með þessu orðalagi verið
að gefa í skyn, að Island muni
nota fyrstu beztu átyliuna til
að segja sig úr Atlantshafsbanda
laginu?
Hvaða breyttu aðstæður yrðu
þess valdandi, að Island ætti að
ganga úr varnarbandalagi At-
lantshafsþjóðanna, að dómi
hæstv. ríkisstjómar?
Það er vissulega nauðsynlegt,
að ríkisstjómin geri nánari grein
fyrir í hverju ágreiningurinn
milil stjómarflokkanna um af-
stöðuna til aðildar Islands að At-
lantshafsbandalaginu er fólgin
og hver afstaða hvers stjómar-
flokkanna og hvers ráðherra fyr-
ir sig er varðandi aðild Islands
að Atlantshafsbandalaginu?
Hefur innan rikisstjómarinnar
eða meðal stjórnarflokkanna
verið rætt um að segja Island
úr varnarsamtökum Atlantshafs-
rikjanna að fullnægðum ákveðn-
um skilyrðum?
HVAD FELST
I MÁLEFNASAMNINGNTJM ?
Geir Hallgrimsson sagði enn-
fremur: Svo veikt og óákveðið
orðalag, sem birtist í málefna-
samningi rikisstjórnarinnar um
aðild að Atlantshafsbandalaginu,
þá tekur fyrst I hnúkana, þegar
málefnasamningur ríkisstjórnar-
innar fjallar um varnarsamning-
inn við Bandarikin. Alla vega er
túlkun hæstv. utanríkisráðherra
og annarra stjórnarsinna ekki til
þess fallin að skýra þetta
ákvæði. Vamarsamningurinn
skal tekinn til endurskoðunar
eða uppsagnar, en hvort heldur
endurskoðun eða uppsögn kem-
ur tll, skal varnarliðið hverfa frá
íslandi í áföngum og stefnt að
þvi, að brottför liðsins eigi sér
stað á kjörtimabilinu.
Geir Hallgrímsson rakti síðan
ummæli utanríkisráðherra frá
mismunandi timum, ummæli
Jóns Skaftasonar og ummæli
Lúðviks Jósepssonar og fleiri
umsagnir. Báru þær með sér, að
ákvæði málefnasamningsins voru
ekki aðeins túlkuð með mismun-
andi hætti hjá einstökum ráð-
herrum, heldur einnig innan
sama Holkks, sbr. vítur stjómaí
SUF á Jón Skaftason, þar sem
honum er brigzlað um aðdróttan-
ir, ódrengilega málsmeðferð og
fyrir að ganga undan merkjum.
Jón Skaftason svaraði ungliðum
sinum fullum hálsi og taldi álykt
im SUF fyrst og fremst árás á
utanrikisráðherra.
1 framhaldi af þessu sagði Geir
Hallgrímsson: Það, sem hér hef-
ur verið rakið, sýnir, að mál-
efnasamningur núverandi rikis-
stjómar er óljós samkvæmt orð-
anna hljóðan og túlkaður með
mismunandi hætti. Það er því
eðlilegt, að Alþingi fái ótvíræða
skýringu, hvað í málefnasamn-
ingnum felst.
Er búið að taka ákvörðun um,
að varnarhðið fari innan fjög-
urra ára eða verður ákvörðun
um áframhaldandi veru vamar-
liðsins tekin síðar?
Er það fastmælum bundið með
stjómaflokkum, að vamarliðið
skuli fara á hverju sem gengur
eða alla vega að óbreyttum að-
stæðum?
Hver er skoðun hvers stjórn-
arflokksins um sig?
Hver er skoðun hvers ráðherrá
fyrir sig?
Alþingi Islendinga og þjóðin
öll á kröfu til að fá þetta upp-
lýst
Til að bæta gráu ofan I svarí;
hefur svo hæstv. rikisstjóm
ákveðið þá málsmeðferð þessara
mikilvægu mála, sem á sér fáar
eða engar hliðstæður í íslenzkri
stjómmálasögu.
Hinn 21. október sl. birtist svo-
hljóðandi frétt I Þjóðviljanum:
„Það kom fram á fundi Alþýðu-
bandalagsins í fyrrakvöld, að
sett hefði verið á laggimar ráð-
herranefnd, til að fjalla um her-
stöðvarmálið og brottvísun hers-
ins. 1 nefndinni eiga sæti ráð-
herramir, Einar Ágústsson, utan-
ríkisráðherra, Magnús Torfi Öl-
afsson, menntamálaráðherra, og
Magnús Kjartansson, iðnaðarráð
herra.“
Það er ekki að ófyrirsynju, að
formaður Sjálfstæðisflokksins
kvaddi sér hljóðs í neðri deild
utan dagskrár 25. okt. sl. og
spurðist fyrir, hvort um breyt-
ingu á verkaskiptingu ráðherra
væri að ræða og hvers vegna
með-utanríkisráðherrar hefðu
verið settir.
Þótt fyrri spurningu væri svar-
að neitandi og hinni með tilvísun
til hagkvæmni og fordæma i öðr-
um málum innanlands og utan,
þá sýnist hér vera meira á ferð-
inni.
Á fundi Stúdentafélags Suður-
lands ausHur á Selfossi sL föstu-
daig upplýsti t.d. ritstjóri Þjóð-
viljans, Svavar Gestsson, að þessi
ráðherranefnd héldi reglulega
viikulega fundi. Engum blöðum
er um það að flietta, að verkefni
meðutanrikisráðherra i augum
kommúnista, er ekki það að
kanna, hvort þörf sé varna, heltí-
ur að tryggja að enginn bilbug-
ur verði á þvi að vamariáðið
verði látið fara innan 4 ára. —
Meðráðherrarnir eiga að halda
um hönd utanríkisráðherra til að
tryggja það. Þess vegna er skip-
un ráðherranefndarinnar aðvör-
un til Islendinga og bandalags-
þjóða þeirra.
Skipun ráðherranefndar í ut-
anrikismálum á sér enga hlið-
stæðu, þótt 3 ráðherrum hafi ver
ið falið að ræða við aðila vinnu-
markaðarins um kjarasamniniga
eða iðnaðarráðherra og f jármála-
ráðherra fjalli sérstaklega um
málefni Slippstöðvar á Akureýri,
Samkvæmt starfsskiptingu þeirra
heyrir máliefni SJippstöðvarinnar
undir þá báða, en utánríikis- og
varnarmál heyra hvorki undir
iðnaðarráðherra og heilbrigðis-
og tryggingamálaráðherra né
menntamálaráðherra. Þvert á
móti falla öld mál varnarliðsins
og Keflavíkurflugvallar undir
utanrílkismálaráðherra og hann
einan. Skipun sliikrar ráðherra-
nefndar er því breyting á verka-
skiptingu ráðherra í fram-
kvæmd.
Átelja verður harðlega hæstv.
forsætisráðherra fyrir að gera
flokksbróður sínurn, hæstv. utan-
ríkisráðherra, slika vanvirðu og
Framhald á bls. 23