Morgunblaðið - 24.11.1971, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, MIOVIKUDAGUR 24. NÓVEMBER 1971
BOKMENNTIR - LISTIR
BÓKMENNTIR - LISTIR
BOKMENNTIR - LISTIR
ÞRJÚ LJÓÐSKÁLD
HVERFIST Æ HVA». 79 bls.
Alm. bókaf. Rvík 1971.
Kristinn Reyr:
Allt breytist eða með öðrum
orðum: enginn hlutur er svo, að
hann ekki breytist — svona
mætti ef tffl viM leggja út bó<k-
arheiti Kristins Reyis, HveríSst
æ hvað. En vitasikiuld neesr út-
leggingin hvergi kortleika heit-
isins, sem ber yfir sér foman
svip.
En þar með er líka lokið íom-
málsstil þessarar bókar. Ljóðum
hennar verður ekki betur lýst
en með því alþýðlega og dansk-
islenzka lýsingarorði: sniðugt.
Kristinn Reyr er sniðugur, gam-
ansamur. Hann virðist eiga auð-
veilt með að finna upp á orða-
ieikjum af iéttara tagi. Og smá-
broslegar athugasemdir um tíl-
veruna lífga sum Ijóð hans. Til
dæmis minnir hann á, að ná-
grannar sínir, Bandaríkjamenn
(en Kristinn Reyr mun vera
Keflvíkingur) ástundi að fjölga
mannkyninu „hérna á hnettin-
um“, meðan þeir fækki því
„handan á hnettinum", það er að
segja í Viet-nam. Þetta er heims-
pölitiik af notalegra tagi og ætti
heima í dagblaði, sem f61k les
með morgunkaffinu til að vakna
og kornast í gott skap.
Ég er þó ekki frá því, að
Skáldið ætli sér meiri hlut með
þessum ljóðum sínum, þvi stund
um vill það vera alvarlegt og
tala í likingum. En alvaran fer
Kristni Rey mun lakar. Honum
lætur bezt hið léttara hjal, svo
sem er hcinn víkur að karlinum,
sem „vildi fá að tala við Kron
sjálfan."
Aðalsteinn Ingólfsson:
ÓMINNISI.ANI). 73 bls.
Alm. bókaf. Rvik 1971.
Aðalsteinn Ingódfsson velur
efni úr ýmsum áttum og vinmur
úr þeim á mismunamdi hátt, það
er að segja gerir dá'litlar til-
raunir með form Hann byrjar
bók sína á ljóðaflokki, sem hann
kallar Sjávarmál, og endar hann
á þessum orðum: „en út við sjón-
deildarhringinn sigla min æsku-
skip.“ — Þessi lína gefur hug-
myind um veikleika Aðalsteins:
hann er of mælskur, en lenigir
auk þess mál sitt með óþarf-
lega löngum orðum. Sjóndeiid-
arhringur er t. d. klúður; draga
má tvö atkvæði úr orðinu; og
heldur þó sánni merfcinig.
Á eftir Sjávarmáli tekur við
lengri Ijóðaflokkur, sautján tölu
settir kaflar, sem skáldið nefinir
Amoretti, og fjallar hann, eins
og nafnið bendir til, um ástina.
Þessi flokkur er kjami bókar-
innar; sumir hlutar hans eru
giska læsilegir; höfundinum hef-
ur ekki tekizt annað betur. Að
sumu leytí minnir þetta á Þar
og þá Steinunnar Sigurðardótt-
ur, og þá fyrst og fremst yrkis-
efnið og viðhorf Skáldsins til
þess. En úrvinnslan er með
ólíku móti. Fyrst og fremst er
Aðalsteinn orðfleiri og ekki
jafn vandur á orð; að mínum
dómi er hann allt of óspar á
orð; kann ekki heldur að tala í
hálfkveðnum visum. Ég tiltek
sem dæmi XIII. kafla flokksins:
Með vínhita í æSum mættumst við,
és og
konan sem I ðrvæntinsu ástarlcitar
brosti dauft og: blés á kertið, því stntt
var I morgunskímu og lStiil tími til
aC
kveikja losta og eftilvill ást mér I
brjósti
með fertugri fölnandi fegurð
og að morgni érum við bæði
vandræðaleg
og andrúmsloftið þrungið þögn á
mllli
stuttra setninga, morgunsólin
endurlífgaði
opin blóra f gólfteppi, en konan biður
eftir leigubil og púðrar nefið. hún
skilur eftir daufa ilmvatnslykt
og tómleikann f augum
Hér hefði mátt tala færra,
auk þeiss sem þurft hefði að við-
hafa fínlegri aðferð.
1 seinni hluta Óminnis-
lands eru svo einstök ljóð, ýmis-
legs efnis. Mest þeirra og lengst
er Vinnuslys. Þar reyinir káld-
ið að kalla fram ógnþrungna
stemmitng og notar til þess nógu
sterk, en því miður helzti mörg
orð.
Vafalaust hefur Aðalsteinn
sitthvað til brunns að bera, fram
ar því, sem honum heflur tekizt
að leiða í Ijós í þessari bók, sem
vem mun hans fyrsta. En leið-
in til árangurs er löng og þym-
um stráð (svo stuðzt sé við frem
ur ófrumlega líking), og hlýtur
Aðalsteinn að eiga langan og erf
iðan veg ófarinn, ætlli hann að
ná því marki, sem kennt er til
listar.
—A—
Ragnhildur Ófeigsdóttir:
HVlSL. 51 bls.
Alm. bókaf. Reykjavik 1971.
Ragnhiidiur Ófeigsdóttir mun
vera ung að árum og þar af leið-
andi óreynd í skáldskapnum.
Því er erffltt að henda reiður á
ljóðum hennar og allsendis
ófært að kveða upp dóm yfir
þeim. Ungt ská'ld á ávallt skilið
Kristinn Reyr.
lof fyrir viðleitnina. En byrjand
ann skortir oftast tvennt;
í fyrsta lagi kunnáttu; í öðru
lagi kjark. Ungur höfund-
ur hýllist til að stsela djarfan
höfund, en er sjaldam djarfur
sjálfur. Ég er ekki viss um, að
Ragnhildur segi allt, sem hún
vildi sagt hafa eða komi
orðum að meindnig sinmá svo Ijósr,
að skiljist. Hvísl hennar þarf á
afsökun að halda. Og sú afisök-
un er nærtæk: Ragnhildur ger-
ist óvíða svo hátíðleg, að hún
komi ekki upp um bamaskap-
inn. Ti'l að mynda:
Víð vomm innilokuð
I kastalanum járnslegna
sem aðeins var til
i draumum okkar
Og I dyrunum
stóð nornin
og sagði:
„£g skal bíta ykkur öll4<
Skáldum verður tiðrætt um
draum nú á dögum, enda kveða
mörg þeirra sem í draumi. Em
þegar draumljóð endar á: „Ég
skal bíta ykkiur öll“ — og meira
að segja innan gæsalappa, minn
ir það á litla telpu, sem gerir
sér upp dimman róm í rökkri og
segir: ég skal éta ykkur. Og
læzt vera einhver gillitrutt.
Ef tíl viU er Ragmhildur orð-
in 'lítið eitf fullorðnard í næst
næsta ljóði, sem er svona:
Ég elskaði þig
os því elti és þís
inll i bólinn
þar sem stærðfræðikennarinn sat
»S át mold
En þesar és kom þansað
var þis hversi að finna
os és skildi
að és bafði verið blekkt
l‘ví þú sast
i svarta húsinu á bak við bóllan
með benni
os ázt kvöldverð
Gott og vel, hvað skal segja
— þetta Ijóð er víst hvorki
Skemmtilegt mé leiðin'legt og ger
ir hvorki að gleðja né hryggja.
En spyrja má — er það vi'ljamdi
gamansemi af skáldkonunni að
byrja á — ég elska þig, em
enda svo að segja frá mamni,
sem hvorki meina né minna en
— étur kvöldverð? Sé svo, kann
henni að vaxa fiskur um hryg'g.
Hver veit?
En i alvöru talað hygg ég, að
Ragnhildi sé helzt jafnvæg-
is vant. Orðaval hennar er of
ósamstætt. Hún veiur orð, sem
eiga ekki saman i ljóði. Einna
helzt nær hún fóbfestu á einstigi
skálcfflegra blæbrigða, þegar trú
in verður leiðarhnoða í Ijóði
hennar, samanber t. d. þetta nið
urlagsljóð bókarinnar:
Þú skalt vera stjarna mín Drottínn
yfir dimm böf
yfir djúpa dali
og eyðimerkur
é* geng í geisla þínum
ojf eitt sinn mun geisli þinn verða
a# fnllðtiKa
þar sem ég geng upp fagrnandi
skrefum
Þetta er engimn djúpfundinn
skáldskapur, satt er það, en á
þó skáilið að heita Ijóð, og það
er ekki svo lítíð, þegar öllu er
á botninn hvolft.
Sýning í SÚM
*
Johann Hjalmarsson skrifar um J BO KJ M ] EJ N r ^ 0 N 3 n [] R
Listrænar sögur
og staðreyndatal
ÉG heimsótti þessa sýningu I
þeirri von, að þar mundi ég sjá
eitthvað nýtt og óvenjulegt, en
ég verð að játa, að ég varð íyr-
ir nokkrum vonbrigðum. Sú list,
sem þeir félagar Amar Her-
bertsson og Magnús Pálsson,
koma hér fram með, er þvi mið-
ur hvorki framandi né mjög ný-
stárleg. Surrealismi Amars er
gamalkunnugt fyrirbæri í lista-
sögunni, sem ekki einu sinni
hefur upphaf sitt á þessari öld,
hvað þá að um sé að ræða eigin-
legt framhald Dada-stefnunnar
frægu, sama er að segja um
hunda-seríur Magnúsar Pálsson-
ar, nema hvað slík fyrirbæri
fyrirfinnast nú um allan heim,
þar sem listsköpun hefur at-
hafnafrelsi. Því verður ekki
dregin önnur ályktun af þessari
sýningu en að þar sé um að
ræða hefðbundið listform af mis-
munandi Uppruna.
Amar Herbertsson hefur
næma og viðkvæma tækni, sér-
lega á það við um teikningar
hans, og hann hefur unnið mörg
verk í grafik, en þar virðist hann
ekki hafa sambærilega tækni
og með sjálfum blýantinum. Ég
verð að játa, að innihald þess
surrealisma, sem Arnar sýnir
þama, fór fyrir ofan garð og
neðan hjá mér, og það verður
að hafa það. Ég læt í ljós van-
mátt minn að skilja nokkuð I
þeim flækjum og margbrotna
samsetningi, er íylla myndflöt
hans. Sannleikurinn er sá, að
táknræn myndlist er ekki sam-
safn úr öllum áttum, heldur
samstæð lesning, sköpuð af
ótrúlega skýrri hugsun.
Skúlptúr Magnúsar Pálssonar
er um margt eftirtektarverður,
en það sem hann sýnir að sinni,
er dálítið kraftlítið, og nær því
tæpast að gera skurk í ró-
lyndum sálum. Það er skemmti-
legt í sjálfu sér, hvemig hann
gerir hunda sína, notfærir mögu-
leika og það er viss formleikur
í þessum verkum, sem er svo
tengdur skúlptúr í eðli sínu, að
ekki getur verið um anti-
skúlptúr að ræða. Það mætti
jafnvel segja um þesssi verk, að
þau væru of borgaraleg í upp-
runa sínum til að hafa nokkurn
verulegan slagkraft.
Þetta er feild og slétt sýning í
SÚM, og ég get ekki skilið við
þessar fáu línur án þess að láta
þess getið, að á mig verkaði sýn-
ingin í heild róleg og innileg,
jafnvel of þægileg. Eins og ég
sagði í upphafi, bjóst ég við
öðru, en varð fyrir vonbrigðum.
Ég held, að fólk ætti að sjá
þessa sýningu Magnúsar Páls-
sonar og Amar Herbertssonar,
hún er þess virði, og má vel vera,
að ýmsir hrökkvi eitthvað við.
Ef tii vill er maður orðinn svo
mörgu vanur í myndlist seinni
ára, að það hrífur ekkeri; orðið
á nútímamanninn nema stóra
bomban. Hvar er hún?
VaJtýr Pétursson.
AFTUR 1 ALDIR III.
Sögur og sagnir úr
ýmsum áttiim.
Safnað hefir Oscar Clausen.
Skuggsjá 1971.
ÞRIÐJA bindi sagnaþátta
Osears Clausens Aftur í aldir
er nýkomið út. Sögur Oscars og
sagnir eru orðnar allmilklar að
vöxtum, í þeim kiennir margra
grasa, en einkum hefur Osear
fengist við að lýsa snæfellsku
mannlífi. Þetta nýja bindi er þó
ekki bundið Snæfellsnesi sér-
staklega, þóbt viða séu í því frá-
sagnir þaðan, sumar með þeim
bestu í bókinni, eims og vænta
mátti.
Ég hef áður fjallað um sér-
kenni Oscars Clausens sem
sagnamanns í umsögnum um
bækur hans hér í blaðinu
og skal ekki að þessu sinni end-
urtaka mat mitt svo nokkru
memi. En ekki verður hjá þvi
komist að benda á fáein atriði
til glöggvunar.
Oscar Clausen leggur mikla
áhersíhi á að liýsa heldra fólki,
einkum kaupmönnum, prestum
og sýslumönnum. I lýsingum sin
um á háttum þessa fólks tekst
honum oft að iaða fram andblæ
liðins tíma, mótsagnir milli
hinna ríku og fátæfcu, þeirra,
sem einhvers máttu sín og lítil-
magnanna. Aftur á móti verður
ekki sagt að Oscar Clausen sé
venjulegur snobbari þrátt fyrir
aðdáun sina á höfðingjum þessa
heims. Hann þefckir misbrestina
í fari þeirra og er óvæginn við
að afhjúpa þá. Hann hefur að
vísu tilhneigimgu tiil að telja viss
ar ættir fímni en aðrar, en hver
er ekki því marki brenndur.
Samúð Oscars með alþýðufólki,
ekkjum, munaðarleysingjum og
niðursetningum er sterk og
hann dregur stundum upp misk
umnarlausar myndir af eytmd
þeirra.
Oscar Clausen leitast við að
sinna alþýðlegrl fræðimennsku,
margir þættir hans eru reyndar
nær eingöngu staðreyndatal þar
sem fátt kemur á óvart. En
stundum er likt og honum opn-
ist skáldleg æð og vel gerðar,
jafnvel listrænar sögur verða tíl.
Dæmi um þetta eru m.a. sögum-
ar Sveinm „borgari", „Stóna
góða kona“, Niðursetningar,
Guðsteinn á Völlum og Á
Sölvahamri. Fólkinu I þessum
sögum lýsir Oscar Qausen af nær
fæmi, honum teksit að gera ör-
lög þeirra mákomin iesandanum.
Oscar Clausen.
Satt að segja hefur mér oft ver-
ið hugsað til þess hve mikið
skáldsikaparefni er að finna í
sagmaþáttum Oscars Qausens
fyrr og síðar, vafalaust mættl
vinna úr þeim stórbrotin bók-
menntaverk.
Aftur í aldir er bók, sem í
senn er skemmtilestur og hefur
að geyma drjúgan fróðlleik um
liðna tið.
Skuggsjá í Hafnarfirði hefur
vandað til útgáfunnar, en ekkl
sakaði að huga betur að próí-
arkaiestri þegar gengið verður
frá nœsta bindi í þessu ritsafnl
Oscars Ciausens.